Lesbók Morgunblaðsins - 16.08.1936, Blaðsíða 4

260
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Maurer í sama streng og þeir G.
St. og F. J., en færa ekki fram
nein rök, ný nje gömul.
Finnur Jónsson telur sig aftur á
móti hafa 5 röksemdir fram að
færa gegn skoðun Björn M. Ólsens.
1. Það, að engajr rúnaristur sje
til, á íslandi, eldri, en frá ca. árinu
1300, og að nokkrar, að mestu
leyti apokryfar sagnir um „rúna-
kefli“ sýni, að rúnir hafi yfirleitt
verið mjög lítið notaðar á Islandi
þótt menn hafi auðvitað þekt þær.
Vegna þessa sje það ósennilegt að
menn hafi byrjað alt í einu að rita
heilar bækur með rúnum.
Sannfærandi er þessi TÖksemd
ekki, því að henni virðist auðsnúið
á þann veg, að ósennilegt sje, að
menn hafi „alt í einu byrjað að
rita heiiar bækur“ með latínuletri,
einkum ,þegar þess er gætt, að menn
þektu alment alls ekki latínu letrið,
heldur rúnirnar, og að engar jafn
vel „apokrvfar“ sagnir eru til um
lataínuleturskefli eða blöð í sögun-
um. Eru jólakertin, sem loguðu í
fyrra hugarburður einn, vegna
þess að þau eru ekki enn við líði?
Mann furð,ar á að sjá slíkar rök-
semdir bornar fram í alvöru, en
ekki á hinu að Verner Dahlerup,
sem undirritar formálann með
Finni, tekur það fram, að hann
hafi ekki verið meðsemjandi hans,
að þessum hluta formálans, sem
hefir að geyma röksemdir Finns.
2. Það, að rúnastafrofið var að
eins 16 stafir gerði það óhæfara
til notkunar en latínuletrið, sem
fleiri raddstafir vom í.
Til þess að rita íslensku, eftir
okkar kröfum til stafsetningar,
vom bæði stafrofin lítt hæf. Hins-
vegar vom fastar hefðbundnar
reglur um það hvemig rúnastaf-
setning skyldi vera og menn þektu
rúnir og gátu því með fyrirhöfn
komist fram úr því, sem ritað hafði
verið með rúnum. En um stafsetn-
ingu með latínuletri hafði aftur á
móti engin hefð getað myndast
þar sem það var nýtt fyrirbrigði —
hjer við bætist, að stafina þektu
aðeins fáir menn, en það virðist til
lítils gagns ,að rita bækur með
letri, sem enginn kann að lesa.
Þó virðist ágreiningur ekki hafa
verið um það, að taka latínuletrið,
en það var ekki nóg. Þ.að þurfti
að bæta við það fjölda tákna yfir
íslensk hljóð. Vandinn var að
finna þau og kenna mönnum að
nota þau. Það varð að búa til nýtt
íslenskt stafrof, sambland af nýj-
um stöfum 0g gömlum leturteg-
undum, og það tókst. Að nota það
við frumsamið efni, hefir ekki ver-
ið afarerfitt fyrir höfunda. Hitt
að smia rúnaritum til hins nýja
stafrofs, hefir, að því er virðist,
verið miklu erfiðara1 vegna þess,
að rúnastafsetning var mjög ó-
nákvæm, þótt það bætti úr, að hún
var eftir föstum reglum gerð. Af-
ritarinn varð samt að ráða rún-
irnar, og breyta miklu frá því,
sem í rúnaritinu stóð. Hvort breyt-
ingar afritarans yrði rjettar var
undir hælinn lagt; það fór eftir
greind hans, skilningi og vand-
virkni. Glundroðinn sem er á staf-
setningu, sjerstaklega vísanna í
handritunum, sýnir, að þetta hefir
verið örðugt. — En einmitt þessi
glundroði sýnir betur, en alt ann-
að, að forfeður handritanna, sem
við þekkjum, eru rúnahandrit. Það
t. a. m., að sama orð í vísu, sem
er t. d. til í í eða 5 handritum, er
í engu þeirra ritað eins (í einu er t.
d. tvöfaldur samhljóðandi, öðru
einfaldur, í því þriðja er ritað u, í
fjórða y og fimta o alt e. t. v. í
sama orðinu), það verður því að
eins skiljanlegt, hafi afritararnir
haft fyrir sjer rúnastafi og snúið
þeim til latínu eða ísl. leturs. Þeir
rjeðu rúnirnar á sinn veg hver og
notuðu þá stafsetningu, sem þeir
hugðu rjettasta. Óbundnu máli, sem
þeir skildu, var ekki jafn erfitt að
komast fram úr.
3. Að prestum, sem þá voru einir
um að rita bækur, hafi verið það
hægðarleikur að rita bækur með
því að nota latneskt stafrof og að
bækur ritaðar með rúnum mundu
í augum prestanna hafa haft „af-
skrækkende udseende".
Um það, hvort prestar einir hafi
fengist við að rita bækur, veit og
vissi enginn neitt, hvorki F. J. nje
aðrir.
Að prestar hafi verið „skrekk-
aðir“ við útlit rúnabóka er víst
eintóm ímyndun. Ólafur hvfta
skáld t. a. m. var prestvígður, en
hefir þó kynt sjer rúnir. Hinu er
svarað undir 2. lið.
4. að eins og prof. Storm hafi
sannað hafi menn í Noregi, þegar
í kringum árið 1100 ritað nokkur
lög með latneskum bókstöfum og
að ekkert sje sennilegra, en að ís-
lendingar hafi hermt það eftir
Norðmönnum.
Ágiskanir um, hvort heldur er
eftirhermur eða annað, teljast ekki
til sannana, en jafnvel þótt hið
gagnstæða ætti sjer stað, þá væri
þetta sönnun sem sannaði ekki
neitt.
5. að Ari fróði nefni íslensku
lögin og rit sín „bók“, sem eigin-
lega eigi að merkja „latnesk bók“.
Þetta er svo óákveðið að erfitt
er að henda reiður á því. I íslend-
ingabók Ara eru nefnd Ulfljótslög,
Vígslóði og „lög“ (alment) en
hvergi get jeg fundið þar að þau
sjeu nefnd „bók“. Hinsvegar hefi
jeg sjeð þar, að það nýmæli hafi
verið gert að lögin skyldi skrifa á
bók, en það virðist mjer merkja
annað. íslendingabók endar með
orðunum: „hér lycsc siá bóc“ og
í formálanum er hún líka nefnd svo
og virðist það vera fullkomið rjett-
nefni á þessari útgáfu hennar. —
Hvrort það aftur á móti megi telj-
ast rjettnefni á riti því, er hann
„gþrþi fyrst“ skal jeg láta ósagt.
Þessi 5. röksemd sannar ekkert,
og á í því efni sammerkt við hin-
ar.
I Egilssögu er sagt frá því að
Þorgerður Egilsdóttir hafi boðist
til að rísta Sonatorrek á kefli. í
Ark. f. n. Oldk. 1910 gerir F. J.
úr orðinu kefli, „rúnakefli", og
telur að því er virðist, að rúnir sje
skornar í yfirborð þess. Af þessu
er það ljóst, og af orðum G.
Storms, hjer að fr.aman, að þeir
hyggja báðir, að rúnir verði ekki
rístar á annað en trje, grjót og
líklega málm, vegna þess að þeir
munu hafa sjeð rúnir á þessum
efnum. En þetta er hinn mesti mis-
skilningur. Það jná rísta rúnir á
skinn svo, að þær sje vel læsilegar,
en hjer við bætist það, að það er
mjög fljótlegt að lita stafina, eftir
að þeir hafa verið rístir, svo, að
þeir verði jafn skýrir og skrifaðir
stafir.
Jeg hefi reynt þetta sjálfur, og
menn geta sannfært sig um það
sjálfir, svo að um þetta er engum