Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.1939, Blaðsíða 6

30
LESBÖK MORGIJNBLAÐSINS
Utilegumenn í Henglinum
og endalok þeirra.
Eftir Þórð Sigurðsson, Tannastöðum.
Iannálum er þess getið, að úti-
leguþjófar hjeldu til í
Henglafjöllum. Ekki er þó tekið
til hvar í fjöllunum þeir hafi ver-
ið, en vfirleitt er afrjettur
Grafningsmanna og Ölfusinga
nefndur Henglafjöll í fyrri tíð-
ar ritum. Þeirra er getið tvisvar
að mig minnir, og liafa að lík-
indum verið 'ioftar, þó það sje
ekki í frásögur fært. I Nesjum i
Grafningi höfðu þeir einu sinni
vetursetu sína, en voru teknir og
þeim refsað.
★
egar jeg var unglingur
heyrði jeg sagt frá því, að
útilegumenn hefðu verið í Hengl-
inum; þeir hefðu haldið til í stór-
um helli og engin leið hefði ver-
ið að komast að þeim. Sagt var,
að þeir hefðu komið sunnan úr
Höfnum og væru þeir skipshöfn,
sem hefði gert tinhver níðings-
verk, en aldrei heyrði jeg hver
þau hefðu átt að Arera.
Tóku þeir sjer nú stöðu í þess-
um helli og höfðust þar við, sum-
ir sögðu í tvö ár, en aðrir aðeins
eitt sumar, en hvort sannara er
verður ekki vitað. Og ekki vissu
menn heldur, hve margir þeir
vcfru — jafnvel 6 eða 7, og tvær
hlutakonur voru með þeim, að
því er sagt var, og eru ef til vill
líkur fyrir því.
Þeir höfðu með sjer langan
kaðal eða stjórafæri og drógu
konurnar upp í hellirinn og föng
sín jafnóðum og þeir öfluðu
þeirra, en það var mest sauðfje
Ölfusinga og Grafningsmanna.
Nú þótti sveitamönnum hart á
barið að verða að þola slíka ó-
hæfu, en fengu ekki að gert um
sinn. Er frá leið þá gerðu þeir
ráð sitt og tóku sig saman eitt
haust litlu fvrir fjallreið og lögð
ust í leyni margir saman úr báð-
um sveitum, Ölfusi og Grafningi
— sem að vísu var þá sama þing-
sóknin — og biðu þess að hellis-
búar færu úr hellinum í smala-
túr og ætluðu þeim svo stundirn-
ar og var þess skamt að bíða.
Fóru nú allir úr hellinum, en
sveitamenn skipuðu sjer sem
fljótast fyrir hellisbergið að neð-
an og komu hellismenn innan
skamms með fjárhóp. En nú var
ekki greitt aðgöngu og enginn
vegur að ná hellinum. Sveitamenn
veittu strax svo harða aðsókn, að
hinir hjeldust ekki við, enda var
liðsmunur ákaflegur, því sveita-
menn höfðu verið milli 50 og 60.
Fjárrekstur útilegumanna tvístr-
aðist brátt, enda gáfu menn þá
engan gaum að fjenu.
Hellismenn tóku nú iað flýja,
hver sem best mátti, en sveita-
menn eltu þá af hinum mesta á-
kafa og mest þeir, sem fótfráast-
ir fvoru. Allir komust hellismenn
nokkuð langt undan og vestan í
Henglinum urðu mestar eltingar.
Þar eru melar og skriður, segja
kunnugir menn; eru þar kölluð
„Þjófahlaupin" enn í dag sem
örnefni síðan. Allir voru hellis-
menn drepnir, ýmist vestan í
Henglinum eða niður á Mosfells-
heiði, því undan hlupu þeir slíku
ofurefli meðan þeir gátu uppi
staðið sökum mæði.
Nú voru hellismenn allir unn-
ir, en fylgiskonur þeirra voru
enn í jhellinum. Þær höfðu veitt
hart viðnám, og svo er haft eftir
þeim mönnum, sem í atförinni
voru, að svo ilt sem hefði Verið
að sigra jhellisbúa, þá hefði þó
hálfu verra verið að vinna fylgi-
konur þeirra. En samt að lokum
urðu þær teknar og fluttar burtu,
og er ekki ,getíð að þær sýndu
neinn mótþróa eftir að þær komu
undir annara manna hendur.
★
ón hjet maður, sem kallaður
var „yddú“, Jónsson ins harða
í Ossabæ, Sigurðssonar Þorkels-
sonar Jónssonar.
Jón var fæddur 1777. Hann var
hverjum manni flínkari, ófyrir-
leitinn og harðfengur í meira
lagi, nokkuð ertinn og kappsfull-
ur, starfsmaður mikill og þrek-
maður hinn mesti. Ekki fara sög-
ur af honum í æsku. Hefir hann
líklega alist upp hjá foreldrura
sínum. Þegar hann var um tvítugs-
aldur var hann vinnumaður í
Reykjakoti. Þá_ var það eitt sinn
í fjallgöngum, að Jón kleif upp
í þennan umtalaða liellir útilegu-
mannanna. Ekki getur þess, að
Jón fyndi þar neitt merkilegt. En
öskuleifar litlar voru í einum
stað útan við hellisopið, enda hef
ir alt verið tekið burt þaðan, hafi
nokkuð verið að taka, þegar út.i
legumenn voru unnir.
Nú var Jón í hellinum og hafði
tvisvar gert tilraun að komast
niður, en hikað við. Sá Jón nú, að
ekki dugði að vera þar til lengd-
ar og rjeð því til enn að nýju og
komst með naumindum alla leið
niður fyrir hellisbergið og ómeidd
ur að öllu leyti. Hafði hann svo
sagt, að ekki mundi hann leggja
upp í aðra för í þann hellir. Hefir
þetta verið kringum aldamótin
1800, eftir því sem næst verður
komist, og vita menn hjer ekki
til að síðan hafi neinn maður far-
ið upp í þennan hellir.
Það er og haft eftir Jóni
„yddú“, að þegar útilegumennirn-
ir komu með fjárhópinn, að þá
hafi sveitamenn skipað sjer alt í
kring og slegið hring um þá, en
þó sluppu þeir allir til að byrja
með, og byrjuðu þá strax elting-
ar. Það hafði og verið mestur
tálmi hjá hellismönnum, að þeir
voru illa skóaðir, en sveitamenn
betur búnir til handa og fóta, og
mest höfðu hellismenn fallið fyrir
grjótkasti og bareflum, er hinir
höfðu, en eiginleg vopn voru fá
eða engin.
Sögu þessa hafði Jón „yddú“
eftir Jóni harða föður sínum og
Sigurði Þorkelssyni afa sínum,
en Jón „yddú‘‘ sagði aftur Há-
varði gamla Andrjessyni, en þeir
voru samtíða á Völlum meir en
20 ár, en Hávarður sagði oft göml-