Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1939, Blaðsíða 4

84
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
FRJOSEMI SJAVAR VIÐ
ÍSLANDSSTRENDUR-
■N
Þar sem svifið dafnar -
frumskilyrði sjávarlífs.
Frásöga dr. Finns Guðmundssonar
í þessari stuttu frásögn lýs-
ir dr. Finnur Guðmundsson
því, hvers vegna svifþörung-
arnir hafa sjerstaklega góð
lífsskilyrði í sjónum hjer við
land. En þeir eru undirstaða
alls sjávarlífs, og þeim er því
auðlegð fiskimiðanna fyrst og
fremst að þakka.
| björtum vinnustofum Atvinnu-
■ deildarinnar vinnur hinn ungi
vísindamaður dr. Finnur Guð-
mundsson, sonur Guðmuudar Bárð
arsonar, að rannsóknum sínum.
Hann hefir tekið sjer fyrir hend-
ur að rannsaka svifið í sjónum,
m. a. smáþörungana, sem eru und-
irstaðan að öllu sjávarlífi, eins og
hinn græni jarðargróður er und-
irstaða alls lífs á löndum jarðar.
Hjer um daginn hafði' jeg tal
af Finni og spurði hann dálítið
um J>etta mikla og merkilega
verkefni hans. En sú stutta lýs-
ing sem hann gaf injer á svifinu
og lífsskilyrðum þess gefur eink-
ar glögga skýringu á því hvaða
skilyrði það eru hjer við strend-
ur Islands, sem eru sjávarlífi
hentug og eru undirstaða að auð-
legð fiskimiðanna hjer við land.
Dr. Finnur komst að orði á
þessa leið:
Þó svifið hafi verið talsvert
rannsakað hjer við land, hafa þær
rannsóknir verið mjög á dreifingi.
Svif hefir t. d. aldrei verið tekið
á sömu slóðum á öllum tímum
árs, svo hægt væri nákvæmlega að
fylgjast með breytingum þess eft-
ir árstíðum.
En þegar jeg tala um svif, þá
á jeg aðallega við smáþörunga
þá, sem lifa í sjónum, og eru þar
frumstig alls lífs, ef svo mætti að
orði komast. Annars er svif kall-
að alt það áem lifir í sjó, bæði
dýr og plöntur, sem er svo lítið,
að það berst með straumum.
Dr. Jinnur Guðmundsson.
Smávaxinn gróður.
Þýðingarmesti þörungaflokkur-
inn við strendur íslands eru hinir
svonefndu kísilþörungar. Þeir eru
örsmáir og eru á lægstu tilveru-
stigum jarðlífs, hvað þroska snert-
ir, einsellungar, sem æxlast við
skifting. Þeir eru þetta 6—60
„mý“ á stærð, en eitt „mý“ er,
sem kunnugt er, þúsundasti hluti
úr millimeter. Þegar þessir ein-
sellungar æxlast með því að skifta
sjer, þá hanga sellurnar oft sam-
an í nokkuð löngum röðum, þó
hver sella sje sjálfstæð lífvera.
Eu við þessa skifting eða kyn-
lausu æxlun verða sellurnar smátt
og smátt minni, uns þær alt í
einu taka sig til og renna saman
tvær og tvær, og mynda þannig
stóra sellu, er verður formóðir að
nýjum ættlegg er æxlast ókynjað
og myndar röð eða selluband, sem
hangir saman, uns það aftur leys-
ist upp þegar kynæxlun fer fram
næst, og þannig koll af kolli.
Fjölmargir þörungar æxlast þó
eingöngu kynlaust.
Blaðgrænan
í sjónum.
Það merkilegasta við þessa ó-
fullkomnu þörunga er, að þeir
hafa blaðgræuu, eins og gróður
jarðar. En blaðgrænan í þessum
þörungum hefir vitanlega þann
sama eiginleika sem annarsstaðar,
að með henni geta þörungarnir
bygt upp lífræn efnasambönd
(kolefnasambönd) úr kolsýru sjáv
arins.
Þess vegna verða þessir örsrnáu
svifþörungar að þeirri undirstöðu
sjávarlífs, sem þeir eru. Þeir eru
næring smárra dýra — svifdýra,
sem síðan eru næring stærri dýra,
og þannig koll af kolli, í mis-
munandi mögum stigum, uns kom-
ið er til nytjafiskanna. En þar
liefir síldin þá sjerstöðu, að „milli-
liðurinn" milli hennar og svifþör-
unganna er ekki nema einn, og
það eru krabbaflærnar svonefndu.
og er „rauðátan" sú tegund
krabbaflóa, sem hefir mesta þýð-
ingu sem síldaráta. Krabbaflæru-
ar eru svo litlar að. þær lifa bein-
línis á þessum örsmáu svifþörung-
um. Þeir mynda haglendi síldar-
átunnar. En eftir síldarátunni fara
síldargöngur og síldveiði. Svif-
þörungarnir hljóta því óbeinlínis
að hafa áhrif á síldarmagn og
síldargöngur, enda þótt oft sje
erfitt að rekja Sambandið' þar á
milli.
Milli svifþörunga og annara
nytjafiska eru milliliðirnir fleiri
og „næringarkeðjan“, ef svo má
segja, flóknari.
En þegar alt kemur til álls, þá
eru það sem sje fyrst og fremst
þessir örsmáu svifþörungar sem í
sjónum hafa sama hlutverk, eins