Lesbók Morgunblaðsins - 02.04.1939, Blaðsíða 2

98
lesbók morgunblaðsins
uði væru oft á Islandi kuldanæð-
injíar, hráslagaveður og stormar,
þá myndi þetta hafa ill eftirköst
fyrir íulltrúana, og gera þá flesta
óliæfa til að gauga að iðju sinni
með kappi, og aftur olla því að
heilsutæpir menn og þeir er hnigu-
ir væru á hinn efri aldur muudu
skorast undan að verða kosnir til
fulltrúa. og væri alþinginu mikill
hagi að missa þeirra kunnáttu og
reyiislu“.
Fjórða ástæðan var svo sú, að
ýmsir meiriháttar embættismenn í
Reykjavík gætu annaðhvort ekki
farið frá embættuin sínum til dval-
ar á Þingvöllum, ellegar, ef þeir
færu, þá þyrftu þeir að fá aðra
til að sinna embættisverkunum.
★
Þegar nefudarmennirnir 7, sem
voru meðmæltir Réykjavík sem
þingstað, höfðu þannig gert grein
fvrir áliti sínu, þá tóku þeir upp
nokkrar helstu ástæður sem þeir
Þingvalla-menn höfðu borið fram
máli sínu til stuðnings, og hröktu
þær ástæður eftir því sem þeir
best gátu.
Fyrst töldu þeir að Þingvalla-
menn myndu telja sjer stuðning í
því að konungur var á þeirra
máli. En Reykjavíkur-menn vildu
fara í kringum það, þó auðheyrt
sje á þeim, að þeim þyki það að
vísu mikið í ráðist, að bregðast
svo við þessari „náðargjöf“ frá
hans liendi. Þeir hugguðu sig við
það, að konungur hefði ekki látið
þessa ósk „skýlaust“ í ljós.
Segir svo í tíðindum frá nefnd-
inni:
„Ef það væri nú ósk konungs,
þótti þeim að vísu, er mæltu fram
méð Reykjavík, það vera sjálfssgt
að henni ætti að fullnægja, er
það bæri, með lotningarfullri þakk
látssemi að taka við náðargjöf
þeirri, sem rjett væri að föður-
landinu, undir hverjum sem helst
kostum er konunginum hefði
þóknast að setja eður óska, þó
menn gætu ekki verið sannfærðir
um, að þeir væru vel til fallnir,
en — konungurmn hefði hvergi
skýlaust l'átið í ljós ósk sína um,
að alþingi væri haldið á Þing-
völlum, heldur einungis boðið em-
bættismannanefndinni að rann-
saka, hvort það ekki, eins og al-
þing hið forna, bæri að halda á
þessum stað“.
Segir svo í álitinu, að þeir
nefndarmenn, sem sjeu tneð
Reykjavík, hafi metið ástæður
með og móti með stakri kostgæfni
og komist að raun um að þeir
þrátt fyrir ábending konungs um
Þingvelli veldu heldur Reykjavík.
Segja þeir að endingu, að vilji
konungsins í þessu tilliti sje ekki
annar en sá, „að alþingi skyldi
vera haldið á þeim stað í landinu
sjálfu, er það olli hans trúlyndu
þegnum minstum kostnaði, og best
geti gegnt sýslu sinni, og náð
þeirri fullkomnun, er samboðin
væri hans föðurlegum tilgangi".
Er þeir þannig hafa „afgreitt"
■ konunginn snúa þeir sjer tíl þjóð-
arinnar og segja að „menn myndu
sjálfsagt hreyfa því, að allur þorri
fólksins hjer á landi hiklaust ósk-
aði þess að alþing væri haldið
áfram á sama stað sem alþing hið
forna“.
★
En gegn þessum vilja fólksins
voru þessi rök færð í „tíðindum“.
Eru þau tekin hjer upp orðrjett,
sem talandi vottur um hugarfar
manna í þá daga.
Þar segir svo:
„Að menn alment eða allvíða
skyldu hafa nokkrar sjerlegar
mætur á hinum forna alþingis-
stað, væri ekki heldur bygt á
neinum föstum fæti eða rótfest í
lunderni, þenkingarhætti og til-
finningum íslendinga. íslendingar
væru vanir að auðkenna sig frem-
ur með skarpleik og greind, enn
hugmyndaafli og tilfinningum.
Fornleifar hefðu því einungis
sagnafræðinnar vegna álit í aug-
um þeirra, en þeir söktu sjer
ekki niður í þær, sem skáldið og
fornfræðingurinn, og allra síst
óskuðu þeir, að kalla þá tíð aftur,
er þegar fyrir löngu væri liðin,
en fleigja frá sjer öllu því, sem
á millibilinu hefði við borið. Al-
þing hið forna hefði að sönnu á
frístjórnar-öldunum reist sjer
heiðarlegan minnisvarða með lög-
gjöf sinni, en vegna þess að for-
feður hefðu ekki borið skynbragð
á að búa um framkvæmdarvaldið,
bæri alþingissagan allvíða vitni
um, að rjettlætic hefði verið á
veikum fæti bj’gt, og ofureflið
tíðmn borið hærri hluta að lokum.
Á seinni öldum hefði aftur alþing
hið forna einungis verið yfirrjett-
ur og það illa lagaður, er íujög
fáir hefðu haft í nokkrum metum.
Það væri því átyllulaust, að sú
löugun væri rótgróin hjá Islend-
ingum, að alþing hið nýja yrði
haldið á sama stað, sem hið forna.
Þvert á móti mundu menn, er all-
ur hugur þeirra horfði á það, er
best væri til fallið og hægast að
koma við, sem því mjög þunglega,
ef haggað væri þeirra sanna gangi
og ný bj’rði lögð þeim á herðar.
til að fá einhverjum tilgangi þeim
framgengt, er menn gætu ekki
sjeð að væri nytsamur eða vel til
fallinn, og þannig horfði í alt aðra
átt, enn hugur og þankafar manna
á þessari öld.
Ennfremur mundu menn bregða
því við, að aðbúðin í Reykjavík
mundi hnekkja og drepa hug og
dug alþingismanna, einkum þeirra,
er væru úr almúga röð, og að dvöl
þeirra í Reykjavík mundi kosta
meira en á Þingvöllum. Nefndar-
mönnum þeim, er hjeldu fram
með Reykjavík, þótti sú fyrr-
nefnda viðbára ekki vera svara-
verð. Þegar alþingisstofunni væri
lokað, þyrfti ekki fulltrúi sá, er
væri úr almúga röð, að fyrirvirða
sig fyrir öðrum, en hinum fxdl-
trúunum, og ef dyrunum nokkru
sinni yrði lokið upp — sem eftir
því sem nú á stæði þótti ástæðu-
laust — þá mundu naumast verða
margir áheyrendur þeir, er færir
yrðu að dærna um það, sem fram
færi. En utan alþingisstofunnar
væri engin átylla til að gera sjer
í lund, að sá almúgamaður, sem
líklegt væri að yrði kosinn til
fulltrúa, mætti öðru, en þeim vel-
vilja og virðingu, er bæri hans
stjett. I milli embættismanna og
merkisbænda hjer á landi væru
sem oftast virðingar- og vináttu-
hót, og það menn vissu til, um-
gengjust verslunarmenn bændur,
einkum þá úr betri röð þannig,
að það mætti heita vítalaust. Þess
væri og að vænta, að fulltrúarnir
á alþingi mundu aðeins finna litla
hvöt til að hafa mikil mök við
verslunarstjettina, meðan þeir
dveldu í Reykjavík. í þá síðar-