Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1940, Qupperneq 6

30
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
valdi að flytja þangað. Og varð
þatta til þess, að Borgá lagðist
alveg í eyði. — En í byrjun 17.
aldar fer hún að bvggjast á nv.
Nýjar hörmungar biðu bæjar-
ins, því rjettri öld síðar var hann
lagður í eyði af Rússum, svo að
ekkert stóð eftir nema dómkirkj-
an, er skemdist þó stórkostlega. í
sænsk-rússneska ófriðnum er hún
lengi í höndum Rússa. Við frið-
inn 1721, þegar Rússar fengu
Austur-Finnland ineð Viborg,
hjeldu Svíar Borgá og settu þar
á fót biskupsstól og lærðan skóla,
er hefir verið þar síðan.
Árið 1809 fjell Borgá ásamt öllu
Finnlandi undir Rússland. í dóm-
kirkju bæjarins sóru stjettir
Finnlands Alexander I. Rússakeis-
ara trúnaðareiða að aflokinni
guðsþjónustu í henni. Var keis-
arinn viðstaddur þessa athöfn,
sem var Finnum ekkert gleðiefni.
Merkileg tímamót eru það í
sögu bæjarins, þegar skáldið J.
L. Runeberg flytur þangað bjarta,
blíða maínótt árið 1837. Var heim-
ili hans þar upp frá því til dauða-
dags. Skóp hann mikla menningu
í bænum og orti þar flest sín
bestu verk. Borgá á Runeberg
frægð sína að þakka.
Auk lærða skólans í Borgá er
þar merkust mentastofnun sænskv
lýðháskólinn, sem er elstur slíkra
skóla í Finnlandi. Hann á hálfrar
aldar afmæli nú í ár. Forstöðu-
maður hans er Helmer Wahlroos,
hinn mætasti maður.
Sænsk-finskur biskupsstóll var
settur á fót í Finnlandi 1923 eft-
ir að samkomulag hafði um það
orðið. Var Borgá valin til bisk-
upsseturs og Max von Bonsdorf
kjörinn biskup. Er biskupsgarð-
ur nýbygður, fallegur og vandað-
ur í senn. — Borgá er sænsk
menningarmiðstöð í Finnlandi. Er
hún ein af þeim fáu bæjum í land
inu, þar sem sænskir Finnar eru
í alimiklum meirihluta. Annars er
bærinn ekki mannmargur. fbúar
nokkuð yfir sjö þúsundir.
Auk þess sem Borgá er miðstöð
sænsks kirkjulífs og að nokkrn
skólalífs í Finnlandi, þá er það
fleira sem gerir hana að andlegri
og menningarlegri miðstöð. f
Borgá situr nú jafnan öndvegis-
Gamla dómkirkjan í Borgá.
skáld sænskra Finna. Býr hann í
Diktarhemmet (Skáldheimilinu),
sem bókaiitgefandinn mikli, Hol-
ger Schildt og kona hans gáfu
sænska rithöfundafjelaginu í Finn
landi við lok frelsisstríðsins, til
bústaðar handa besta skáldi
sænskra Finna. Er Diktarhemmet
eitt af elstu byggingum Borgá,
bygt skömmu eftir miðja 18. öld.
Stjórn rithöfundafjelagsins sker
úr um það, hver búa skuli í Dikt-
arhemmet, og hafa enn sem kom-
ið er aðeins búið þar þrjú skáld.
Fyrst var það Hjalmar Proco-
pé, sem er lítið þektur utan Finn-
lands, en í miklum metum heima
fyrir. Telja sumir bókmentafróðir
menn hann snjallasta skáld, er ort
hefir á sænska tungu í Finnlandi.
Hann dó 1927.
Þá flutti þangað aðalsmaðurinn,
skáldið Bertel Gripenberg, sem
Ijóðfróðir menn á íslandi kannast
allmikið við. Hann er tvímæla-
iaust einn af snjöllustu núlifandi
ijóðskáldum á Norðurlöndum. B.
Gripenberg kemur mikið við sögu
borgarastyrjaldarinnar í Finn-
landi. Var hann liðsforingi í hvíta
hernum og hlífði sjer hvergi. Orti
hann eldheita hersöngva fyrir
stríðsbræður sína, líkt og Tyrtaios
fyrir Spartverja forðum. Búning-
urinn, sem Gripenberg bar í stríð-
inu, er nú geymdur á þjóðminja-
safninu í Ábosloti.
B. Gripenberg og kona hans
festu ekki yndi í Borgá, og hurfu
eftir nokkur ár til herragarðs síns
1 Tavastlandi. Stnndar skáldið þar
búskap, ep yrkir lítið. Mjög er
honum farin að bila sjón, þó að
hann sje ekki nema sextugur mað-
ur.
Margir bjuggust við því, að Ar-
vid Mörne myndi erfa Diktar-
hemmet, er Gripenberg hafði af-
salað sjer því, en svo var ekki.
Fyrir valinu varð miklu yngri
maður, skáldið Jarl Hemmer, f.
1894 í Vasa í Austurbotnum. Er
hann alhliða rithöfundur. Hefir
skrifað ljóð, sögur, leikrit og
smágreinar ýmislegs efnis. En
snjallastur er hann talinn sem
ljóðskáld. Ilann er ljóðrænn og
þýður og oft þróttmikill. Jarl
Hemmer gat sjer mikið frægðar-
orð fyrir fáum áruin í norrænni
skáldsagnakepni, fyrir bókina „En
man och hans samvete11 (Maður
nokkur og samviska hans). Hlaut
hún önnur verðlaun, en bók Sig-
urd Christiansen: „To levende og
en död“ 1. verðlaun. En það inun
flestra mál, er lesið hafa báðar
þær bækur ofan í kjölinn, að bók
Hemmers muni lengur lifa.
Dr. Arnold Nordling, sem fyrir
samtal við okkur hjónin vissi, að
við höfðum mætur á skáldskap
Jarl Hemmers, símaði til Hemm-
ers, sem er kunningi hans, og ljet
hann vita, að íslendingar væru
staddir í Borgá. Fyrir bragðið
vorum við boðin heim í Diktar-
hemmet, þar sem við fengum hin-
ar alúðlegustu viðtökur hjá skáld-
inu og hinni indælu konu hans,
Sögu Hemmer. Áttum við þar
ánægjulega stund og vorum leyst
út þaðan með gjöfum. Skáldið
kvaðst hafa mikla löngun að koma
til íslands á norræna rithöfunda-
þingið 1940, en dró þó mjög í efa,
að úr því gæti orðið. — Það er
leitt, að Jarl Hemmer er með öllu
ókunnur hjer á landi. Hann er í
senn gott skáld og göfugur mað-
ur. „En man og hans samvete“ og
fleiri af verkuin hans þyrftu að
koma út á íslensku. Væri mikill
bókmentafengur að þeim fyrir
Tslendinga.
Auk þessara þriggja, Procopé,
Gripenbergs og Hemmers, hafa
mörg skáld og listamenn Finnlands
alið aldur sinn um lengri eða
skemmri tíma í Borgá, þó að ekki
verði þau hjer talin. Utan við
Diktarhemmet er brjóstlíkan af