Lesbók Morgunblaðsins - 02.02.1941, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSTNS
43
í landinu helga að setja á stofn
erkibiskupsstól í Noregi. Niðarós
varð erkibiskupssetur 1152. Þá
voru lögð undir það 10 biskups-
dæmi,- Hólar og Skálholt, Garðar
á Grænlandi, Færeyjar, Orkneyj-
ar og Suðureyjar ásamt Mön. En
í Noregi voru þá 4 biskupsdæmi.
Nikulás kardínáli kom frá Róm
til að koma erkibiskupsstólnum á
fót. Ilann varð skömmu síðar páfi
og hlaut nafnið Hadrian IV. og
ljet sjer jafnan ant um kirkju-
mál Norðurlanda.
Fyrsti erkibiskupinn í Niðarósi
sat ekki lengi á stóli. Hann dó
eftir að hafa setið í embætti í 5 ár.
Eftirmaður hans var Eysteinn
Erlendsson, stórættaður maður, úr
Þrændalögum. Hann sat á erki-
biskupsstóli í 31 ár og er talinn
hinn mesti kirkjuhöfðingi sem
Norðmenn hafa átt. Og hann er
sá maðurinn sem mestan þátt á
og merkastan í bvggingu dóm-
kirkjunnar.
í æsku var hann fjehirðir og
kapellán hjá Inga konungi. Er
hann talinn hafa verið stórgáfað-
ur maður og bar jafnt skyn á
andleg efni og veraldleg.
Jón Birgisson, fyrirrennari Ey-
steins í erkibiskupsstöðunni, hafði
þegar hafist handa um að stækka
hina gömlu Krists kirkju og skvldi
bin gamla kirkja verða kór hinn-
ar nýju. Var nýbyggingin bvgð í
rómverskum stíl oog þessi hluti
frá tímum Jón Birgissonar stend-
ur enn.
En þegar Eysteinn tekur við
heldur hann þessu verki áfram í
sama stíl.
Eysteinn erkibiskup Ijet sjer
mjög ant um að bæta hag og
auka vald kirkjunnar og kom því
til leiðar að hún fjekk að hafa
mikil áhrif á stjórn ríkisins og
val konunga. En því undu þeir
illa sem töldu sig rjett borna til
ríkis. Vegna þessa deildu þeir
Sverrir konungur og erkibiskup
og varð Eysteinn að flýja land,
því að Þrændur og Birkibeinar
fylgdu Sverri fast.
í 3 ár varð Eysteinn að dvelja
í Englandi, en þessi útlegðarár
mörkuðu djúp spor í sögu dóm
kirkjunnar í Niðarósi.
Þá var farið að byggja kirkjur
í Englandi í nýjum stíl, sem bor-
ist hafði þangað frá Frakklandi
og var nefndur gotneski stíllinn.
Grjótið er traust og þungt bygg
ingarefni og hingað til hafði ver-
ið talið sjálfsagt að hafa stein-
veggi þykka og súlurnar gildar,
sem báru hina rómversku boga.
En nú kom oddboginn í stað
hinna rómversku og stærðfræð-
ingar reiknuðu út burðarþol súlna
og veggja og nú risu hinar gotn-
esku kirkjur víða um lönd með
sínu hárfína steinhöggvaraverki,
sem engan hafði dreymt um fyr,
úr því efni. Súlurnar teygðu sig
hátt, svo grannar að undrun sætti.
og báru hinar spengilegu hvelf-
ingar og gluggar á útveggjum
voru hafðir gríðarstórir með mál-
verkum úr brendu lituðu gleri. í
gotneskum kirkjum lyftir manns-
andinn sjer hátt.
Hin gotneska byggingarlist
heiilaði erkibiskupinn norska og
er hann kom heim út iitlegðinni
1183 og tók að fást við kirkju-
bvgginguna að nýju þá breytir
hann um byggingarstílinn, sem
verður gotneskur upp frá því; og
skipuleggur verkið — en því var
ekki lokið fjrr en rúmri öld síðar.
Eysteinn erkibiskup sættist við
Sverri konung fvrir heimkomu
sína og mun hafa haft með sjer
fjölda manna er voru sjerfróðir
um hinn nýja stíl. Mjög litu Norð-
menn upp til þessa kirkjuhöfð-
ingja síns og hefir hann síðan
verið fyrirmynd norskra kenni-
manna. Eftir dauða hans var gerð
tilraun til að fá hann tekinn í
helgra manna tölu, en einhverra
hluta vegna fjekst hann þó ekki
,;kanóniceraður“. En helgur dóm-
ui Evsteins biskups stóð þó lengí
yfir hliðaraltari í kirkjunni í dýr-
legu skríni.
Meira.
Frægur stjörnufræðingur held-
ur því fram, að Hitler muni deyja
á hátíðisdegi Gyðinga. — Líklegt
að spádómurinn rætist, því Gyð
ingar munu vafalaust halda þann
dag hátíðlegan.
★
Verri er vafinn en vissan fyrir
því vonda.
Shakespeare.
SUáU
Skákþing Reykvíkinga 1941.
Franski leikurinn.
Ilvítt: Sæmundur Ólafsson.
Svart: Steingrímur Guðmundssou.
1. e4, e6; (Hvenær skyldi mað-
ur sjá ærlegan „Spánverja“ tefld-
an milli íslenskra skákmanna?) 2.
d4, d5; 3. Rd2, c5; 4. exd, Dxp;
(Nýjung. 4....exd; gefur svörtu
stakt peð á d-línunni, en opið og
frjálst tafl og jafn góða stöðu, að
því er talið er, sbr. einvígisskák
Flohr—Botvinnik í Stokkhólmi
1933.) 5. Rgf3, Re6; 6. Bc4, Dd8;
7 Rb3, Cxd; 8. Rfxd, Bd7; 9. 0—0.
Rf6; 10. RxR, (Virðist svörtu í
hag.) 10...., BxR; 11. Rd4, Bd7;
(Svart tímir ekki að láta biskup
inn. Eðlilegra var þó 11.......
Dc7; með hótuninni Bxg2.) 12.
Rb5, Db6;v13. Be3, Bc5; 14. BxB.
DxB; 15. Dd6, (Til þess að tor-
velda hrókun. Betra var 15. De2,
og hvítt á aðeins betri stöðu með
tilliti til endatafls.) 15.Hc8;
16. Dd3, (Betra virðist 16. DxD.
IIxD; 17. Rd6+, Ke7; 18. Hedl.
o s. frv.) 16....Ke7; (Vopnin
hafa snúist í höndum hvíts. Svart
stendur nú betur.) 17. Ra3, (Eina
leiðin til að komast hjá því að
tapa liði þegar í stað.) 17....
IIhd8; 18. Dg3, Bc6; 19. Bd3,
(Auðvitað ekki Dxp, vegna Hg8.)
19..... Hd4!; (Hótar IIg4.) 20.
h3, Rh5; 21. De3. Dd5; 22. f-3,
Rd4; (Hótar bæði RxB; og Dg5.)
23. Hf2, (Hvítt forðar enganveginn
peðstapi.) 23....RxB; 24. IId2?,
(Tapar heilum manni.) 24. ....
Rcl!; (Sterkara en Rf4.) 25. HxH,
DxII; 26. Kf2, (Tilraun til að lok i
biskupinn inni.) 26....Rd3+!!;
27. pxR, Dxb2+; 28. Kg3, DxII;
og hvítt gaf nokkrum leikjum
seinna.