Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1941, Blaðsíða 6

86
LESBÓK MORGUNBLAÐstNS
Heimslitakenningin
Mannsandinn hefir altaf verið
leitandi og spurull. Snemma
hafa menn farið að reyna að gera
sjer grein fyrir upphafi heimsins.
Því takmarkaður andi getur ekki
skilið það, sem er án upphafs eða
það, sem engan enda hefir. Þess-
vegna hafa mvndast hinar svo-
kölluðu sköpunarsögur, eða sögur
um sköpun heimsins, svo það yrði
manninum að einhverju leyti
skiljanlegt. Eru um það hinar al-
kunnu sögur, hæði eftir frásögn
biblíunnar og úr norrænni goða-
fræði. En það var ekki nóg að
finna eða búa til upphafið. Hitt
er manninum jafn óskiljanlegt,
að nokkuð geti verið til án enda;
þessvegna varð líka að reyna að
gera sjer einhverja grein fyrir
endalokum heimsins.
En þó að fyrir upphafinu eða
sköpuninni sjeu engar ástæður
færðar, hvorki um þörf fyrir
henni, eða neinn annan knýjandi
aðdraganda, þá er öðru máli að
gegna um endalokin. Fyrir heims-
endi er full þörf og hefir jafnvel
sinn sýnilegan aðdraganda. Þörf-
in eða ástæðan fyrir heimsendi
er aðallega ranglæti og vonska
mannanna, sem einhverntíma verð
ur að gera alger endalok á, með
fullkominni hegningu eða endur-
gjaldi, og skapa sjer nýja og betri
jörð, „þar sem rjettlætið mun
búa“. „Böls mun alls batna mun
Baldur koma“.
¥
Það sem mjer þykir merkileg-
ast og athyglisverðast við þessar
heimsslitasögur, bæði í biblíunni
og Völuspá, er það, hvernig þetta
eigi að ske. Bæði í biblíunni og
Völuspá ber alveg saman um
það. Jörðin á að farast í eldi. Við
það verður svo ógurlegur reykur
og bál, að það tekur alt upp í him-
ininn, svo öll himinljós hverfa í
því mikla ragnarökri, enda ferst
þá einnig festing himinsins, sól,
tungl og stjörnur. Að síðustu
hverfur svo hin logandi jörð með
öllu því, sem á henni er, niður í
hyldýpi hafsins (Völuspá). Ein-
hverntíma á hún þó fyrir sjer að
rísa úr sjó aftur, iðjagræn og
endurnýjuð, með nýjan himin yf-
ir sjer, og þá mun rjettlætið á
jörðu búa. En hversu langur tími
4 að líða frá því að jörðin ferst
og þangað til að hún rís aftur úr
sæ, þess er ekki, getið.
Biblían segir: „Dagur drottins
mun koma sem þjófur á nóttu, þá
munu himnarnir með miklum gný
líða undir lok, frumefnin af eldi
sundur leysast, og jörðin og þau
verk, sem á henni eru, uppbrenna.
— En eftir fyrirheiti guðs vænt-
um vjer nýs himins og nýrrar
jarðar, þar sem rjettlætið mun
búa“.
Völuspá segir:
„Sól tjer sortna,
sökkur fold í mar,
hverfa af himni
heiðar stjörnur,
geysar eimi
og aldurnari,
leikur hár hiti
við himin sjálfan.
Sjer hún upp koma
öðru sinni,
jörð úr ægi
iðjagræna,
falla forsar,
flýgur örn yfir,
hinn er á fjalli
fiska veiðir“.
Eins og af þessu sjest, verður
heimsendir með líkum hætti eftir
skoðun biblíunnar og Völuspár. Á-
stæðan fyrir tortímingunni er líka
mjög svipuð hjá báðum, það er að
segja, alt var gott í upphafi og
lengi frameftir, en ranglæti,
vonska og yfirgangur mannanna
jókst og varð svo takmarkalaus
og heldur stöðugt áfram, að nauð-
synlegt verður að eyðileggja alt
sköpunarverkið og búa til annað
nýtt og betra.
Nú má gera ráð fyrir því, að
kening biblíunnar sje miklu eldri
og að í heimsslitaskoðun þeirri,
sem kemur fram í Völuspá í þessa
átt, gæti að einhverju leyti suð-
rænna áhrifa. En uppruni biblí-
unnar og þær kenningar og hug-
myndir, sem þar koma fram, er
frá þjóðum, sem bjuggu við Mið-
jarðarhafið, bæði sunnan og aust-
an. Nú mun það vera svo, að það
eru altaf einhverjar ástæður fyr-
ir öllu, ef vel er leitað — orsakir
liggja til alls.
Nú getum við lagt fyrir okkur
þá spurningu, hvort höfundur
heimsslitakenningarinnar hafi get-
að haft nokkra ástæðu til að ætla,
að jörðin mundi farast sjerstak-
lega í eldi, eða upp brenna, eins
og það er orðað. Ekki er vitað til,
að neinir þesskonar stórviðburðir
eða jarðbyltingar hafi átt sjer
stað kringum Miðjarðarhafið, eða
í þeim löndum, sem þar þektust á
þeim tímum, svo langt sem nokk-
ur saga nær. Eða að jarðrask sýni,
að um stórkostlegt eldssvæði og
umbrot hafi verið að ræða, sem
gat gefið hugmynd eða ástæðu til
að ætla, að jörðin færist öll í eldi. -
Að vísu hefir líklega verið frá
ómunatíð uppi jarðeldur og eld-
gos átt sjer stað á Ítalíu og Sikil-
ey, en ekki er vitað, að þar hafi
horfið stór landsvæði af eldsum-
brotum. Hugmyndin um hinn ei-
lífa eld í víti gæti miklu fremu?
verið frá þessum stöðum komin.
★
En það eru til aðrar sagnir um
eldsumbrot, ogN þau svo stórkost-
leg, að jeg tel mjög sennilegt, að
hugmyndin um að jörðin eigi að
farast í eldi, sje einmitt þaðan
komin, eða eigi þangað rót sína
að rekja eins og hún kemur fram,
bæði í biblíunni og Völuspá, og
sje sterkasta sönnunin fyrir því,
að sá mikli atburður hafi átt sjer
stað, og á jeg þar við hinar al-
kunnu sagnir um, að í vestur af
Spáni eða í norðanverðu Atlants-
hafi, hafi verið víðáttumikið land,
sem farist hafi í ógurlegum elds-
umbrotum og sokkið í sæ. Það
mætti miklu fremur undarlegt
heita, ef sú mikla jarðbylting hef-
ir átt sjer stað, eins og fornar
sagnir eru um, að sá atburður
hefði ekki haft svo djúptæk á-
hrif á skoðanir manna með þeirra
tíma menningu, eða að af svo óg-
urlegri og snöggri tortímingu
hefði ekki myndast nein róttæk