Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.1941, Side 6

390
LE8BÖK MORQUNBLAÐSINS
Mæling áfoks í norðanroki
í Haukadal
nam á að giska 2500 kg. á hektara á 12 klukkustundum
Eftir Hákon Bjarnason, skógræktarstjóra
Hinn 16. ágúst í sumar er leið
gekk mikið hvassviðri at
norð-norðaustri vfir Biskupstung-
ttr. Fylgdi veðri þessu mikið mold-
fok og stóð það í rúma 12 tím&'.
Var jeg þá staddur í Haukadal í
Biskupstungum. og kom mjer til
hugar. að fróðlegt væri að reyna
að fá vitneskju um. hve mikið
þærist af sandi, rvki og leir ofan
yfir landið.
Jeg þekki engar nákvæmar að
ferðir til þess að rnæla sandfok,
og er reyndar í vafa um, hvort
þær sjeu til, en hinsvegar ætti það
að gefa góða hugmvnd um ofan-
burðinn, að safna rykinu í vatn.
Setti jeg því út ílát með vatni í,
en yfirborð vatnsins var nákvæm
lega 200 fercentímetrar eða
úr fermeter. ílátið var sett á
sljetta grund, þar sem engin
hætta var á misvindum, og eins
var hvergi um skjól að ræða í
nánd við það. í skjólunum er of-
anburðurinn ávalt mestur sero
kunnugt er, og því er mest um
vert að forðast þau, ef fá á sanna
mynd af sandfalli.
ílátið Arar fvrst sett út kl. 10 að
morgni og látið standi úti í þrjá
klukkutíma. Veðrið hafði þá stað-
ið í tvo tíma með miklum ofsa. Kl.
1 var ílátið tæmt, en kl. 2 var það
sett út aftur og látið standa til kl.
5. Upp úr hádeginu lægði veðrið
nokkuð, en moldfok var allmikið
langt fram eftir kvöldi og svolít-
ið fram á næsta dag.
Moldfokið stóð af heiðunum
innan við Haukadal, og lagði
mökkinn niður milli Bjarnarfells
og Tungufljóts. Þegar það var
mest, var álíka dimt og í skamm-
degi, og skvgni var frá 200 upp í
2000 metra, eftir því, hver veður-
hæðin var. Eftir því, sem jeg gat
best gert mjer grein fyrir, virtist
moldfokið vera mjög svipað á að
minsta kosti 1500 hektara stóru
svæði. Það fór rjenandi eftir því.
sem neðar dró, en samt gætti þess
mikið í Tungunum og alla leið of-
an í Gríinsnes, og mjer er ekki
grunlaust um, að mikið af moid
hafi borist alla leið ofan í Flóa
og út á sjó.
Þegar mold sú, sem safnaðist
í ílátin þennan dag, var þurkuð
og vegin, kom í ljós, að fyrri þrjá
tímana söfnuðust nærri 2 grömm.
en þá síðari rúmlega 0.5 gramm.
(Nákvæmlega 1.978 g og 0.541 g).
Þetta virðist ekki rnikið í fljótu
bragði, en þegar reikna á í hektur-
um og hundruðum hektara lands.
verður annað uppi á teningnum
2 grömni á 200 fercentimetra jafn-
gilda 1 kílói á 10 fermetra eða
1000 kg á hvern liekktara.
Hjer voru að minsta kosti 1500
hektarar. sem urðu fyrir jafnmiklu
foki og staðurinn, sem ílátin voru
á, og hafa þá borist um 1500 smá-
lestir af mold og leir á þetta svæði
á 3 tímum. Sje nú tekið meðaltal
af fyrri og seinni mælingunni
þennan dag, koma um 1250 kg á
hvern hektara á 6 tímum. Þar eð
mikið moldfok stóð í rúma tólf
tíma, má gera ráð fyrir, að um
2500 kg hafi borist ofan á hvern
hektara lands á þessu svæði. Ekki
eru nokkur tök á að giska á, hve
mikið afmoldhefir borist lengra.
en það má undarlegt vera, ef það
'rofir ekki verið margfalt meira.
Un með þessum útreikningi ættu
um 3750 smálestir af mold að hafa
borist á 1500 hektara lands á 12
tímum.
Þótt ekki sje hægt að byggja
mikið á tveim mælingum, sem þess
um, og engar ályktanir af þeim
hægt að draga, hljóta þær þó að
vera ýmsum íhugunarefni. Því að
það. sem bljes ofan af heiðum
þennan dag. var ekki annað en
gróðrarmold, sem til skamms tíma
liefir borið ágætis sauðgróður.
Mælingarnar gefa dálítið hugboð
um, hve ört landið blæs upp, þeg-
ar viudur mæðir á hálfblásnu og
óvörðu landi. Innan girðingarinn-
ar, sem sett var upp í Haukadal
fvrir 3 árum, voru stungin niður
moldarrof á 2 km löngu svæði og
hrís lagt í aðal uppblástursgeir-
ana. Eftir þetta mikla rok voru
engar skemdir að sjá á þessu
landi, en hrísið hafði dregið að
sjer óhemju af mold og sandi, sem
annars hefði fokið lengra. Þetta
sýnir, að einfaldar og ódýrar að
ferðir má nota til þess að verja
gróðurlendið.
Þótt við höfum girt og friðað
milli 60 og 70 þús. hektara lands á
síðari árum, sem að mestu hafa
verið örfoka eða legið undir bráð-
íim skemdum, er það ekki nema
brot af því, sem vera ætti, ef við
ætlum að sitja land þetta án þess
að það haldi áfram að blása upp
og ej’ðast.
Jeg held, að það sje varlega á-
ætlað að geta þess til, að mold sú.
sem fauk ofan af heiðum Hauba-
dals þetta eina dægur, hafi verið
langtum meiri að smálestatölu held
ur en aliur íslenski skipafotinn
samanlagður. Og hvað mun þá
ekki geta fokið af góðr.i gróðrar-
mold af stóru uppblásturssvæðun-
um í nokkrum hörðum veðrum?
Og hvað mun ekki blása af land-
inu árið um kring? Því er eðlilega
ekki hægt að svara, en vel má
vera, að þá menn sundli, sem
reyni að gera sjer Ijóst, hvilík ó-
hemju verðmæti fara út í veður
og vind á þennan hátt.