Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1943, Blaðsíða 7

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
311
Ekki voru þessi vistferli að vilja
þeirra byggðarmanna, sem áttu
sauðfé í heiðinni, óttuðust þeir, að
það yrði fyrir ónæði. Eigi lifði
Sigurgeir mjög mörg ár í Hraun-
tanga, því að hann andaðist sum-
arið 1916. Þá var Sesselja farin
frá þeim feðgum. Og bjó Niels
síðan einn með konu sinni og börn-
um þeirra í Hrauntanga þar til
vorið 1943, alls 32 ár.
Án efa voru það landgæðin, sem
heilluðu þá feðga, Sigurgeir og
Niels, inn í víðáttu heiðarinnaiv
Þar er góð afrétt og allmiklar
slægjur, þó að engið hafi fremur
gengið til þurðar í seinni tíð.
Hrauntanga túnið er að vísu lítið
hefur gefið af sér tæpt kýrfóður
árlega. En taðan var afar kraft-
mikil, eins og bezta taða á Sléttu.
Túngresi er að jafnaði lágvaxið,
eins og menn vita, upp til heiða
og á útnesjum, þar sem kalt er.
En það er kjarngott. Bezta útheyið
sem Niels taldi sig geta aflað, var
leguviður. En svo nefnnir hann
rauðvið, sem liggur flatur vegna
snjóþyngsla í heiðinni. Þessi viður
er bezta fóður, næst smátöðu. Skal
nú vikið að búskapnum í Hraun-
tanga.
Er Sigurgeir flutti í Hraun-
tanga, taldi hann fram til lausa-
fjártíundar 25 ær með lömbum, 10
ær lamblausar, 6 sauði, 13 geml-
inga, og 1 hross, en enga kú.
Lengi vel voru hafðar ær í kvíum,
og rak bóndi þær með sér ú engið
og gætti þeirra jafnframt slættin-
um. Bráðlega fékk hann sér kú og
fáeinar geitur seinna. Loks var
fráfærunum hætt, því að örðug
var pössunin á ánum.
Misjafnlega var gott til beitar
eftir árferði. Þóttu þrír baggar
eins góðir handa kindinni í Hraun-
tanga og tveir á Valþjófsstöðum.
Veturinn er mörgum vikum lengri
á heiðinni en niðri í byggð og snjó-
þyngsli miklu meiri. Harðasta vor-
ið, sem Níels bjó í Ilrauntanga,
1916, fór hann með féð ofan í
Núpasveit, til þess að bjarga því
mánuð af sumri. Var það þá búið
að standa inni í 30 vikur. Og hvergi
sá á dökkan díl, snjódyngjan
margra álna þykk. örðugt mun
það hafa verið að koma fénu alla
þessa leið í ófærðinni. En verkefni
Halldóru var ekki heldur ómerki-
legt. Hún var ein heima með börn-
in og nokkrar kindur, kú og hross,
en nálega heylaus. Þá varð hún svo
aðþrengd vegna fóðurskorts, að
ekki virtist annað til ráða en gefa
kúnni fjallagrösin, sem til voru.
Eftir mánuð kom Níels heim með
féð. 1 10. viku sumars kom enn
áfelli og varð þá að sleppa kind-
um vegna hættu í gröfunum heima,
vestur að Kálfafjöllum. Þetta var
versta árið. 1936 var líka snjóæ
vetur. Þá var fé ekki rekið frá
húsum í 18 vikur samfleytt.
Kjörum heiðarbúanna verður
ekki lýst að gagni, nema gerð sé
nokkur grein fyrir húsakynnum
þeirra. Þau voru allt annað en
glæsileg: lítill torfbær með lágum
og dimmum göngum, baðstofu ein-
hólfaðri, gisinni og rakasælli; tvö
fastarúm, sitt undir hvorri súð, eitt
lítið borð, en engin önnur húsgögn,
fjós undir palli til upphitunar, því
að enginn var ofninn fyrr en síð-
ari árin; hlóðareldhús, seinna elda-
vélarkríli. Bærinn lak í illviðr-
um, fór að mestu leyti í kaf strax
í haustsnjóum, svo að grafa varð
djúp göng niður að bæjardyrun-
um. Á næstliðnum árum voru við-
ir svo teknir að fúna og veggir að
sligast, að húsráðendur óttuðust
framar öllu öðru hrun bæjarins.
Súðir og þil voru gegnvot, og fjal-
irnar í gólfinu gengu á misvíxl,
þegar á þær var stigið. En baulið í
kúnni heyrðist upp um rifurnar.
Oft og mörgum sinnum hafa þeir
heiðarbúarnir átt misjafnri vist að
fagna í hreysi sínum. Það er í frá-
sögur fært, að síðasta gamlárs-
kvöldið, sem þau bjuggu í Hraun-
tanga Níels og Halldóra, máttu þau
sitja í myrkri og kulda skammdeg-
isnæturinnar. Þau höfðu ekki tök á
að kveikja á ljóskerinu, þar eð
synir þeirra, sem höfðu það starf
með höndum, voru fjarverandi. En
vegna ofviðris sló öllum reyk niður
í ofninn, svo að ekki var auðið að
láta hann ylja upp baðstofukytr-
una. Má geta nærri, hve dapurleg
nýárshátíðin hefur verið. •
En „það er lakur skúti, sem ekki
er betri en úti.“ Margir eru þeir,
vegfarendurnir, sem fegnir hafa
orðið húsaskjóli og aðhlynningu í
Ilrauntanga. Meðal þeirra hafa
raunar verið nokkrir uppskafning-
ar, sem létu sér fátt um finnast
salarkynnin og veitingarnar. Einu
sinni kom þar dálítil sveÞ manna
illa til reika í húðarrignin^u. Mað-
ur einn í hópnum bað um sérher-
bergi og lézt ekki geta matast
vegna þess, að hann fékk ekki
hnífapör. öðru sinni kom þar veg-
farandi, sem bölvaði stygglega,
þegar hann gekk í bæinn, og sagði:
„Rek eg mig enn í andsk. moldat-
vegginn!‘ ‘ En þetta eru undan-
tekningar. Flestir hafa sætt sig vel
við aðstæðurnar og tekið með
þökkum því, sem þeim var í té
látið af ljúfmensku og velvild. Sá,
er þetta ritar, kom að Hrauntanga
í fyrsta sinni fyrir rúmum tveim
tugum ára, en síðast á næstliðnu
vori, /þann 12. mai. Ávallt hefur
hann mætt hinum alúðlegustu við-
tökum, eins og allir gestir Hraun-
tanga-hjónanna. Undir þaki þeirra
hafa notið skjóls háir sem lágir,
allt frá umkomulausum förumönn-
um upp tii'æðstu og menntuðustu
borgara þjóðfélagsins. Þau minn-
ast með ánægju lítillætis og kurt-
eisi Pálma Hannessonar rektors og
konu hans. Þau hafa sagt mér frá
því, er Þórhallur heitinn Jóhannes-
son læknir kom til þeirra og bað
um mat. 1 kotinu var ekkert til
nema þurt brauð. Hann spurði,
hvort ekki væri til svo lítið sem
tólgarmoli við því. — Nei. En lík-
lega mátti ekki bjóða honum ný-
soðinn hafragraut með súru skyri
því að mjólkurlaust var. Læknir-
inn þá skyrið með þökkum — og
borðaði með beztu lyst.
Án efa hafa þessi góðu hjón
bjargað lífi og heilsu margra
manna. Einhverju sinni snemma
morguns komu að Hrauntanga
tveir menn, karl og kona, sem
höfðu verið að villast alla nóttina,
en loks fundið bæinn. Voru þau
mjög hart leikin, einkum konan,
en háttuðu strax ofai^ í rúm og
hrestust fljótlega. Fleiri svipuð
dæmi mætti nefna. Það skal þó
látið ógert. En þeir, sem koma að
Hrauntanga og heyra frá því sagt
að þar hafi gist margt manna sam-
tímis, skilja ekki, hvernig fólkið
hefur komist fyrir í hreysinu. Og
ef þeir spyrja, hverju þetta gegni,
svarar Halldóra: „1 Hrauntanga
hefur aldrei vantað húsrými“.
Á árunum 1887 til 1911, þegar
Hrauntangi var í eyði, lá ekki ó-