Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1946, Qupperneq 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ’
207
heima mamma og amma. Bærinn
stendur rjett á sjávarbakkanum og
var brimið svo mikið, að það gekk
upp á baðstofuglugga. Ekki þorðu
þær fyrir sitt líf að fara út allan
þennan tíma, og enginn kom held-
ur til þess að vitja um þær. Allir
höfðu nóg að hugsa um sína eigin
harma. Það var víst svo að segja
bjargarlaust í kotinu og ekki gátu
þær náð í vatn, en snjó bræddu
þær til þess að hita sjer kaffi. Jeg
ætla ekki að reyna að lýsa því
hvernig þeim hefir verið innan-
brjósts þennan tíma, vitandi pað,
að hafið hafði tekið aleiguna þeirra
og að þeirra beið nú ekki annað
en að fara á vonarvöl. En það hefir
sjálfsagt verið líkt ástatt á fleiri
heimilum, því að við þetta áfall
urðu 9 mæður ekkjur og 27 börn
föðurlaus. Var þarna á eftir hið
hörmulegasta ástand og sárustu
bágindi. Vindhælishreppur rjetti
ekki við í áratugi eftir þetta miþla
áfall, því að hann misti eigi aðeins
hinna duglegustu manna, heldur
fóru og margir afkomendur þeirra
á sveitina. Þar þykir jafnan skarð
fyrir skildi er 24 menn farast, en
sje slíkt manntjón 'tilfinnanlegt
þar sem margir menn eru fyrir, þá
er það þúsundsinnum tilfinnanl.,
þar sem svo fáment er, að svo að
segja allir, sem eftir lifa, eiga um
sárt að binda. Þar sem fyrirvinn-
unni er svift af mörgum heimilum
í senn og eftir eru bjargarlausar
konur með barnahóp, og vita ekk-
ert hvernig þær eiga að sjá sjer
farborða“.
HJER lýkur þá sögu Guðrúnar.
En við hana má bæta nokkrum upp
lýsingum um það hvernig ástandið
var yfirleitt á þessum slóðum um
þær mundir. Sumarið 1886 hafði
verið kalt og óþurkasamt. Varð-
heyafli því lítill og hey þau, er
náðust, skemd, óholl og ljett til fóð
urs. Varð ásetning alldjörf víða,
eins og þá gerðist. Eftir hið mikla
óveðurskast um áramótin, tók fyr-
ir alla haga. Lárus Blöndal, sýslu-
maður Húnvetninga, skrifaði þá
öllum hreppsnefndum og lagði ríkt
á við þær að gæta að heyásetningi
manna, og láta fara fram heyskoð-
anir í hverjum hreppi svo oft sem
þörf gerðist; sömuleiðis líta eftir
matbjörg á fátækari heimilum. Var
þá víða farið að skera niður.
í apríl voru hey víða algerlega
uppi, en þá gerði stórkostlegt hret
um sumarmálin, svö að engri
skepnu var hægt að hleypa út. Varð
fjenaður sumsstaðar að standa í
svelti í húsum, en kýr voru sums-
staðar fóðraðar með hrísi og dreitl
inum úr sjálfum sjer. Á einum bæ
í Húnavatnssýslu fellu þá 50 kind-
ur, sem eftir lifðu af 150; hinar
höfðu áður verið skornar af heyj-
um. .
Annað hret kom um uppstigning
ardag; þá var frostmiHið og snjó-
burður um alt land. Fenti þg sauð-
fje og jafnvel hesta, og fje hrakti til
bana í vötn og ár. Hafísjnn var þá
kominn fyrir nokkru og voru haf
þök frá Vestfjörðum og suður fyrir
Seyðisfjörð. Var hann víða land-
fastur fram á sumar, og komst vest
ur á móts við Kúðafljótsós seint í
ágúst.
Þá um vorið Ijet sýslunefnd
Húnavatnssýslu safna skýrslum í
hverjum hreppi um það fjártjón
sem orðið hafði þar. Taldist mönn-
um svo til, að bændur hefði mist 11
þúsund sauðfjár, 60 nautgripi og
337 hross. Hafði það baeði fallið og
farist í hretunum um vqrið. Verst
var ástandið í Vindhælishreppi.
Þar voru taldir 630 íbúar á 115
heimilum; þar af voru 15 bjargálna
menn, 20 heimili, sem urðu að
þiggja styrk, og 70 sveitarómagar.
En eftirlifandi peningur þar í
hreppnum var þá 100 pautgripir,
2031 sauðkind og 213 hross.
í brjefi, sem birt er í Þjóðólfi
úr Húnavatpssýsju um þessar mund
ir, segir m- a. svo: „Þetta yfirstand
andi fardagaár hafa nokkrar jarð-
jr farið í pyði hjer í sýslu. Ábúend-
ur á umboðsjörðum segja lausum
ábýlisj. sínum; hpfa þegar 12 gert
það. Ifart í ári. ... menn hafa felt
pening og hlotið að farga skepnum
í haust vegna skulda, svo að þeir
eru ekki þúfaerir eftir. Ætlar fjöldi
manna til Amotíku, ef þeir kom-
ast“.
Þett^ ár var fólksflutningur af
landi þprt meiri en nokkru sinni
áður. 2000 fóru til Ameríku.
TÓBAKSEKLA
í RITLING þann eftir Hans Vil-
helm Lever faktor á Akureyri er
hann nefnir „Ávísun til jarðepla-
ræktunar“, og út kom í Leirárgörð
um 1810, bætir Magnús Stephen-
sen konferenzráð við neðanmáls-
grein svohljóðandi:
„Jarðeplablöð söxuð saman við
tóbak, brúka Svíar fyrir píputóbak,
og hrósa því mikið; blöðin flokkast
á haustin, þegar þau eru orðin gul,
en sjeu þó nokkur af þeim græn,
eru þau pressuð saman, svo að þau
hitni og gulni. Blöðin saxast sam-
an við tóbak að helmingi, og verð-
ur samsax þetta sæmilega gott og
þægilegt; betra er að deygja þetta
tóbpk með vatni því, sem tóbak
var í soðið, ellegar sveskjur, elleg-
ar birkibörkur (sjá Björns pró-
fasts Halldórssonar Grasnytjar, bls.
112).
Engu lakari eru bíöð þessi sam-
an viö neftóbak, en arfa-, kola- og
töðu-, aska, flotholt, fúaspýtur og
þvílíkur óþperri er tóbakseklan
kemur mörgum til að brúka, máske
sinni dýrmœtu heilsu til spillis“.
Sannast hjer sem oftar, að flest
er hey í harðindum.