Lesbók Morgunblaðsins - 21.03.1948, Síða 11

LESBOK ivIORGUNBLAÐSINS
167
staði á Rangárvöllum og það svo að
jörðin er óbyggileg í nokkur ár. —
Ýmsir, sem til þekkja munu telja, að
þessi jörð og fleiri þar í nágrenni
muni verða óbyggilegar í framtíð-
inni, vegna legu sinnar og staðhátta,
þó engin aska eða öskuleifar kærni
til. Þetta þyrfti enganvegin svo að
verða, ef landbúskapurinn yrði betur
skipulagður en nú er og horfið yrði
að því, að hafa eingöngu sauðfje þar
sem kjarnlendi er og hætt við að hafa
fje á mýrarjörðunum, þar sem fje
verðui' vanalegast rýrt.
Það mun varla ofsagt, að Rauð-
nefsstaðafjall muni hafa verið besta
sumarlandið fyrir sauðfje hjer i
sýslu, miðað við heimalönd, ef mátu-
lega margt fje var í landinu, en flest
sumur var fjeð mikið of margt. Eftir
nokkur ár þegar landið er orðið gróið
sæmilega verður þarna sama kjarn-
lendið eins og áður var og gæti þá
svo farið að einhver vildi vera þarna
og hafa sauðfje nálega eingöngu.
En ef svo skyldi fara, að iörðin
byggist ekki aftur, vil jeg ekki láta
undir höfuð leggjast, að skrifa upp
það sem jeg veit sanrast, að gerst
hefur í sambandi við jörð þessa
Jörðin er landnámsjórð sbr. Land-
námu, bls. 213 í nýju íslondingasagna-
útgáfunni.
Þar segir: Hrólfur rauðskeggur
nam öll Hólmslönd og bjó að Forsi.
Þessi Hólmslönd voru um 15 km. lang-
ur tangi á milli Rangár eystri og Fisk-
ár. í þessu landnámi hafa svo verið
bygðir bæir, svo sem Rafnstaðir og
Holt, sbr. Njálu og h\ort sem rjett
er, eru all mikil verksummerki á báð-
urn þessum stöðum. En nú um langan
aldur hafa á þessum Kóimslöndum
verið, auk Rauðnefsstaða, bæirnir
Þorleifsstaðir og Reynifeil og þar er
Reynifellshólmur, en bar er mikill
víðiviður o. fl. kvisttegundir og því
gott vetrarland fyrir sauðfje. —
Enn segir í Landnámu: Hans börn
(Hrólfs) voru þau Þorsteinn rauo-
nefur, er þar bjó síðan og Þóra, móðir
Þorkels mána og Ása, rnóðir Þórunn-
ar, móður Þorgeirs á Ljósavatni og
Heiga, móðir Odds í Mjósyndi. Dóttir
Odds var Ásborg er átti Þorsteinn
goði, faðir Bjarna ins spaka, föður
Skeggja, föður Markúsar lögsögu-
manns. Þorsteinn rauðnefur var blót-
maður mikill. Hann blotaði forsinn og
skyldi bera allar leifar á forsinn —
Hann var og framsýnn mjög. Þor-
steinn ljet telja sauði sína úr rjett
20 hundruð (120), en þá hljóp alla
rjettina þaðan aí. Því var sauðurinn
svo margur að hann sá á haustum
hverjir feigir voru og Ijet þá skera.
En hið siðasta haust er hann lifði, þá
mælti hann í sauðarjett: „Skerið þjer
nú sauði þá er þjer viljið. Feigur er
jeg nú eða allur sauðurinn ellegar
nema ba?ði sje“. En þá nótt er hann
andaðist rak sauði alla í forsinn.
Skyldi þetta n'i ver a satt? Ekki
þarf að efa að þetta fólk eða að
minnsta kosti feðgarmr hafa barna
verið. Fossinn og bæjarnafnið sanna
þetta. Fossinn, sem hOtir Leifafoss,
er 7 m. hár. Undir fossinum var 8
m. djúpur hylur, þar sem dýpst var.
Nú í haust var þessi nylur og allir
aðrir hyljir í Fiská gjörsamlega fullir
af vikri og ösku. En gat allt fjeð farið
í fossinn á einni nótt?
Brynjólfur Jónsson, fræðimaður
frá Minnanúpi, rannsakaði mikið þessi
Hólmslönd. Fyrir hans tilstilli er mörg
um fornminjum þarna friðlýst, meðal
annars fjárrjett eða gerði, sem Brynj-
ólfur áleit að mur.di hafa verið fjár-
rjett Þorsteins rauðr.eís.
Matthías Þórðarson, fornminjavörð
ur, áleit að vísu, að þetta væri eða
hefði verið akurgerði, r-n hann rann-
sakaði þetta ekkert, ætlaði að koma
aftur og athuga þetta r.ár.ar, en
mun ekki hafa gert það.
Jeg og margir aðrii höfum mælt
þetta gerði og er líkast sem það hafi
rúmað 4500 fjá; .
En hvei’nig se:n það nú er, hvar
rjettin hefur ve ið, þá sar.nar hin
geína tala og svo það er ;t hijóp,
að hvergi á Islandi hefur verið jafn-
stórt fjárbú hjá einum manni sem
Þorsteini rauðnef.
Umrætt gerði er á eystri árbakk-
anum og um 100 m. sunnar er foss-
inn. Hefði nú flest eða allt fjeð verið
rekið í einu í þessa r jett og verið
hleypt út að kvöldi til eins og ávalt
er þegar um vetrarsmölun er að
ræða (og þó um færra sje-að ræða),
þá hlaut fjeð að renna iil norðausturs
til að byrja með vegna staðhátta og
hefði svo komið vonriur bylur um
nóttina af austri eða norðaustri. þá
lá ekkert annað fyrir fjenu, en að
hrekjast í fossinn og ána bæði norðar
og sunnar, því þegar komið er frost
er Fiská ævinlega stífluð af krapa og
ófær fyrir f je. Sumir kynnu að halda,
að þarna á þeim tímum hafi allt verið
skógi vaxið, en í árbökkunum og djúp
um giljum þar í grend, eru engar
skógarleifar, en þegar lengra kemur
upp í fjallið er mikið um slíkar leifar
og þar sumsstaðar gildir stofnar.
í litlum hól fáum metrum austur af
bænum á vestri árbakkanum, er sagt
að Þorsteinn rauðnefur sje hevgður.
Þau ummæli hafa á legið, að aldrei
megi hreyfa hól þenna og hefur það
ekki verið gert svo jeg viti. En sjer-
staklega börn og reyndar fleiri hafa
haft gaman af að standa á hól þess-
um og horfa niður í ána og ekki orðið
að meini. Hóll þessi er kallaður Stóra-
þúfa.
Þá er það Víkingslækjarættin, sem
varla verður á milli sieð hvort á að
kenna við Víkingslæk eða Rauðnefs-
staði, því sem kunnugt er, bjó Bjarni
Halldórsson og kona hans, Guðríður
Eyjólfsdóttir, á Rauðnefsstöðum í 19
ár og eru fædd 16 af 17 börnum
þeirra einmitt á Rauðnefsstöðum. Og
Halldór, sonur þeirra hjóna, bjó á
Rauðnefsstöðum einnig 1 19 ár. Hins-
vegar bjó Bjarni á Víkmgslæk í 27 ár
og rjeði það úrslitum, en fæðingar-
staðui barna Bjarna hefur þó nokkuð
að segja og sumir eru ávallt kenndir
við fæðingarstað sinn.