Lesbók Morgunblaðsins - 01.08.1948, Blaðsíða 4
344
LlESBOK. MORGIINBLAÐSIMS
Fero um Skaftafellssýslu Ilf
AUSTUR MEÐ SÍÐU
BÆIRNIR á Austur-Siou standa flest
ir undir heiðarbróninni og liggur bíl-
\egurinp rjctt hjá þcim. Vegur þessi
nær austur að Káifafelli í Fljúts-
hverfi, eða Djúpá, en ekki lcngra. bví
að Djúpá er enn óbrúuð og venjuleg-
ast ófær bilum. Er samt i ráði að brúa
hana bráðlega og hefur verið mælt
fyrir brúarstæði í svonefndu Arnar-
bæli. Að Kálíafelli hafa verið reglu-
legar póstferðir með bílum, en þær
lögðust niður í vor, vegna þess að
eldhraunið eystra mátti heita ófært
öllum bilum nema jeppum. Ilefur því
ríðandi póstur annast þessar ferðir í
vor og sumar, en nú mun hafa verið
gert við veginn og því hægt að kom-
ast í áætlunarbil frá Reykjavík að
Kálfafelli.
En vilji menn skoða Austur-Siðuna,
þá verða menn að fara hægt yfir. Er
hjer margt að sjá, en flest af því
hlýtur að fara fram hjá þeim, sem
ferðast með áætlunarbílum.
Síðan hefur löngum verið talin ein
með fegurstu sveitum á íslar.di, og
er þá einkum átt við austurhlutann,
eða Hörgslandshrepp.
Há heiðarbrún er fyrir ofan bygðina
og ganga þar fram nokkrir núpar, svo
sem Keldunúpur, Fossnúpur og Þver-
árnúpur. Sums staðar standa nokkrir
bæir saman. Tún eru hjer mikil og
góð og lækir víða og eru beislaðir og
rafmagn svo að segja á hverjum bæ.
Fyrir framan er víðáttumikið gras-
lendi niður og austur á Brunasand.
Hamrarnir í heiðarbrúninni eru víða
háir og svipmiklir og gnæfa hátt yfir
bygðina, sem liggur I skjóli þeirra
mót sumri og sól. Hlýtur þarna að
vera mikil veðursæld. Fyrir ofan eru
víðáttumiklar og grösugar heiðar með
smáfellum, og ná þær upp að Kaldbak,
sem er hæsta fjall á þessum slóðum.
Fyrstu bæirnir fyrir austan Klaust-
ur eru Mörk og Geirland. Þar opnast
dalur fram í heiðina og eftir honum
fellur Geirlandsá. Hún er stundum
vatr.slitil, en hroðavöxtur getur hlaup
ið í hana á fáum klukkustundum, ef
nokkuð rignir, þvi að hún á sjer lang-
an aðdraganda og í hana renna ótal
smáár og lækir. Nú er áin brúuð hjá
Mörk og skamt þar fyrir neðan fellur
Stjórn í hana. Eftir það heitir hún
Breiðbalakvísl og fellur í Skaftá nið-
ur með Landbroti. Tungan á milli
Breiðbalakvíslar og Skaftár heitir
Stjórnarsandur, og er hans áður getið.
Fyrrum höfðu flestir bændur á Síðu
í seli. í sóknarlýsingunni frá 1841 er
þess getið að selstaða hafi verið frá
Þverá, Fossi, Hörgslandi, Hórgsdal,
Prestbakka, Mörtungu, Geirlandi,
Mörk, Kirkjubæjarklaustri, Hunku-
bökkum og Holti. Breiðabólstaður átti
og selstöð um vissan tíma árs í Geir-
landsheiði. Allar þessar selstöður voru
þá lagðar niður nema selið frá Mörk.
Selið frá Geirlandi var seinast í svo-
nefndu Garnagili uppi í heiðinni. Það
lagðist niður vegna reimleika, og er
þessi saga sögð um það:
Bræður tveir, Jón og Bjarni Jóns-
synir, ættaðir úr Öræfum, reistu bú
á Geirlandi. Konur þeirra voru syst-
ur, dætur Gísla bónda á Arnardrangi.
Hjet Ragnhildur kona Jóns, en Sigr'ið-
ur kona Bjarna. Báðar voru þær efni-
legar, hraustar og heilsugóðar, greind
ar vel og þóttu hinir bestu kvenkost-
ir. Menn þeirra voru mikilmenni að
ráðum og dáð. Þeir byrjuðu búskap
með litlum efnum, höfðu eigi hjú
nema eina vinnukonu báðir, og um alt
höfðu þeir f jelagsskap. Þeir vildu hafa