Lesbók Morgunblaðsins - 01.08.1948, Side 6

346
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
að hjer áður, meðan túnið á Breiða-
bólstað var svo lítið, að það gaí ekki
af sjer nema 30 hesta af töðu, þá
hafi ábúendum sviðið að mega ekki
nota sjer þessar slægjur, rjett við
bæjarvegginn. En svo röm voru álög-
in, að enginn dirfðist að ganga í ber-
högg við þau.
Á Breiðabólstað er stórt timburhús
og hefur það eflaust þótt afar merki-
legt á sinni tíð, því að mislitar rúður
eru 'i forstofugluggum. Þarna hefur
verið læknissetur um langa hríð. Nú
er þar ungur læknir, Esra Pjetursson.
Hann á jeppabíl og fer á honum um
hjeraðið þvert og endilangt, því að
víðast hvar er bílfært og ár brúaðar.
Er þetta mikill munur móts við það
sem áður var, þegar alt varð að fara
á hestum yfir illfær vötn og vegleys-
ur. Þó segir í sóknarlýsingunni frá
1841: „Allir vegir í sókninni eru sljett-
ir og torfærulausir og þurfa ekki veg-
arbátar við.“ Menn voru ekki kröfu-
harðir um samgöngubætur á þeim
dögum. Breiðabólstaður var einu sinni
Kristfjárjörð og skyldu þar á Krist-
búinu vera tveir ómagar, kvengildir.
„Þar skal gefa nyt fjár þess alls, sem
fylgir á Mariumessudag að morgun-
máli. Þar skal gefa karlmannsverð
jóladag VIII og hinn XIII, skírdag,
páskadag, uppstigningardag og Hvíta-
sunnudag“. (Vilkinsmáldagi).
Fyrir austan Breiðabólstað er
Keldunúpur. Eru þar háir hamrar
í brúnum. Þar stendur bærinn Keldu-
núpur vestanhalt við núpshornið.
Keldunúpur var áður Kristfjárjörð
„gefin af Bjarnheðni og Ögmundi“,
en óvíst hvenær. Sú kvöð fylgdi bú-
inu, að þar skyldi ávalt vera „kven-
gildur ómagi, sem kann að fara í föt
sín og úr“. Er þetta samkvæmt afriti
frá 1652 af Kirkjubæjarskjölum. I
Vilkinsmáldaga segir enn fremur:
„Þar skal gefa málsverð jóladag,
páskadag, Hvítdrottinsdag og nyt f jár
þess skal gefa að morgunmáli Pjeturs
messu og lamb úr stekk og gefa um
haustið ef aítur kemur.“
Vestast í Keldunúpi, eða rjett Vest-
an við hann, er einstakur klettur, sem
Steðji heitir. Ber hann nafn með
rentu, því að hann er tilsýndar eins og
gríðar mikill steðji, mjög við hæfi
vætta þeirra, sem hjer búa.
Framan í núpnum, hátt uppi i
sljettu bjarginu, er hellir með víðum
munna. Er hátt upp í hann og ilt að
komast þangað. 1 þessum helli er sagt
að Gunnar Keldugnúpsfífl hafi haft
bækistöð sina. Sagði sagan, að inst
í hellinum væri djúp tjörn og i hana
hefði Gunnar kastað gullkistum. —
Hellirinn er neíndur Gunnarshellir.
Það freistaði ungra manna að reyna
uppgöngu í hellirinn, að gullið var
þar. — En þeir fyrstu, sem þangað
komu, gripu í tómt. Þar var hvorki
tjörn nje gull að finna. Þegar Árni
Gíslason var sýslumaður í Skafta-
fellssýslu, kleif Þórarinn sonur hans
í hellinn, og þótti það frækilega gert.
Hann fann þar ekkert heldur. En í
vor rjeðust menn þar til uppgöngu
og komust í hellinn. Sáu þeir þá að
í bergið var markað stórt krossmark.
Um uppruna þess og tilgang veit eng-
inn neitt, því að enginn vissi að það
er til. En það er svo stórt, að glögt
má sjá það af veginum fyrir neðan
núpinn.
Vegurinn liggur nú austur fyrir
Keldunúp og opnast þar annar dalur,
Hörgsdalur. Inni í honum stendur
samnefndur bær í grænum hvammi
undir háum brúnum. Þarna var einn
af fjórum holdsveikraspitölum lands-
ins á sinni tíð, stofnaður árið 1652.
En sennilega hefur verið minna um
holdsveiki á þessum slóðum en annars
staðar, því að árið 1756 voru aðeins
2 sjúklingar í spítalanum. — Þegar
spítalinn lagðist niður átti afgjald
jarðarinnar að samsvara haldi eins
kvengilds ómaga. — Utan við bæinn
gengur fram hár múli og undir hon-
um stendur bærinn Múlakot. Þar eru
háir klettar í hlíðarbrúnum austur
með og heitir Háaheiði þar fyrir ofan.
Þar er bærinn Hörgsland undir miðju
f jallinu, en Hörgslandskot litlu austar.
1 túninu á Hörgslandi er hóll, sem
heitir Álfhóll og var það forn trú
að ekki mætti slá hólinn, því að þá
kæmi svo mikið veður að tjón yrði
af. Á sljettum melflötum vestur af
bæjunum er stakur grænn hóll, sem
Kerlingarhóll heitir. Á honum liggja
einnig þau álög, að ekki má slá hann.
Á Hörgslandi átti heima á 17. öld
hinn nafnkunni galdraprestur, sjera
Magnús Pjetursson, sem orkti kvæð-
íð Tyrkjasvæfu, er Tyrkir komu á
mörgum skipum upp undir Meðal-
land, eða Skaftárós. Brá þá svo við,
að skipin sigldu hvort á annað, brotn
uðu og týndust. Það er mælt að sjera
Magnús hafi lagt það á, að úr þeirri
sókn skyldi enginn prestur fara lif-
andi. Voru menn orðnir sanntrúaðir
á kraft þeirra áhrínsorða, því að sjö
prestar, hver fram af öðrum, þjón-
uðu kallinu til dauðadags. í tvær
aldir stóðu álögin, eða þangað til
sjera Páll Pálsson, er seinna var í
Þingmúla, braut kraft þeirra. Hann
sótti um annað brauð og var fyrst
veitt Meðallandsþing, þá Kálfafell í
Fljótshverfi, þá Mosfell í Mosfells-
sveit, en tók ekki við neinu þessara
brauða. Svo var honum veitt Stafa-
fell árið 1881 og fluttist hann þang-
að. Sjera Páll druknaði í Grímsá á
Völlum 4. okt. 1890.
Hjallabrekka heitir fyrir ofan
Hörgsland. Svo segir í Krukkspá, að
hún muni hlaupa fram á bæinn og
þá komist enginn undan nema smala
maðurinn.
Á Hörgslandi var fyrrum bænhús
og áttu þangað kirkjusókn allir sem
bjuggu þar fyrir austan og í hjá-
leigum Hörgslands. Bænhúsið var af
tekið með konungsúrskurði árið
1765.
Frá múlanum og alla leið austur
að Þverárnúpi má telja að sje óslit-
inn hamraveggur, með grænum
brekkum undir. Koma fram í klett-
unum ýmsar merkilegar myndir.
Ber þó einkum á þessu hjá Hörgs-