Lesbók Morgunblaðsins - 15.08.1948, Blaðsíða 2

358
LESBOK morgunblaðsins
ekki verður nú sagt hvaða leið hann
hefur farið af Vonarskarði niður I
Fljótshverfi, því að miklar breyting-
ar hafa orðið á þessum slóðum síðan.
Fram af Síðujökli gengur Brattháls,
og suður af honum er f jall, sem Hnúta
heitir. Þar á milli er Bárðarskarð, og
fylgir því nafni sú saga, að eftir þvi
skarði hafi Bárður komið, en þar fell-
ur nú Hverfisfljót með miklu fossa-
falli.
Af sögunni í Landnámu má ráða
það, að Bárður hafi verið smiður, og
enn geymast sagnir um það. Framan
í Núpafjalli eru þverhnýptir blágrýtis-
hamrar og uppi í þeim er hellir, sem
Gapi heitir. Munnmæli herma að i
þessum helli hafi Bárður falið smíða-
tól sín áður en hann dó, og mælt svo
fyrir, að sá, sem færi í hellirinn,
mætti eiga þau. En það mun flestum
hafa litist torsótt. Þó tókst mönnum
fyrir aldamótin að komast í hellir-
inn, „en fundu ekkert“!
Sjálfsagt hefur hjátrú ekki verið
meiri hjer í Skaftafellssýslu en víða
um land, en sumar greinir hennar
hafa ef til vill haldist hjer lengur við
en annars staðar vegna einangrunar.
Eggert Ólafsson segir svo i Ferðabók
sinni: „f hinum landsfjórðungunum
telja menn.... Skaftfellinga vera
einkennilega. Þeir eru menn kyrlátir
og áburðarlitlir. og tala fátt. Einnig
er hugsunarháttur þeirra og lífsvenj-
ur með sjerstökum hætti, þar sem þeir
lifa í afskektum hjeruðum og hafa
mjög sjaldan samneyti við aðra landa
sína. 1 stuttu máli sagt hefur mál
þeirra og framburður, dagfar og kurt-
eisisvenjur, klæðaburður þeirra að
sumu leyti, ásamt ferðavenjum o. fl.
valdið því, að þeir koma öðrum lands-
mönnum svo einker.nilega fyrir sjónir.
Skaftfellingar, einkum úr Meðallandi
og Álftaveri, sem árlega fara í Eyr-
arbakkakaupstað, eru af mörgum í
Árness og Rangárvallasýslum, þar
sem þeir eru kunnastir, haldnir hálf-
gerðir fávitringar, og það aðallega
vegna þess, að þeir nota einkennileg
orð, talshætti og háttalag, sem þeim
er runnið í merg og bein, og breyta
í engu þar frá. En þeir hafa yfirleitt
rjett fyrir sjer í flestum hlutum, en
hinir, sem hæða þá, fara með stað-
leysustafi.“
Þessi fastheldni Skaftfellinga við
fornar venjur, getur hafa átt sinn
þátt í því, að ýmiskonar hjátrú hafi
lifað þar lengur en annars staðar. En
að svo hafi verið marka jeg af einni
sögu, sem mjer var sögð þar, og hefur
hún gerst fyrir 60—70 árum.
Tveir bræður bjuggu á sama bæ,
og var móðir þeirra háöldruð í horn-
inu hjá öðrum þeirra. Hún veiktist og
lá lengi mjög þungt haldin, og helt
sonur hennar að hún mundi ekki geta
dáið. Og til þess að greiða fyrir þvi
byrjaði hann á því að refta yfir hana
í rúminu. Þegar það dugði ekki, sótti
hann pott og hvolfdi yfir höfuð henn-
ar, en það dugði ekki heldur. Þá kom
honum til hugar að þessi ósköp mundu
stafa frá seljustoð í fjósinu, en bróðir
hans kvað niður þá tilgátu. Seinast
fór hinn umhyggjusami sonur til
kirkjustaðarins og fekk þar Ijeð messu
klæðin. Fór hann heim með þau og
breiddi yfir móður sína. „En þá dám-
aði mjer ekki, því að það lá við að
henni skánaði,“ sagði hann.
Menn vita nú ef til vill ekki hvernig
stóð á fyrstu tilraununum. En sú var
trú, að ef vanfær kona gengi undir
hálfreft hús, eða sypi af barmi á potti,
þá gæti afkvæmi hennar ekki dáið
nema því aðeins að reft væri yfir það
eða potti hvolft yfir andlitið. Þessa
sögu hygg jeg seinasta dæmið um það.
að þessi trú hafi verið við líði.
Frá þessu er ekki sagt til að niðra
Skaftfellingum. Og þetta á ekki við
nú, því að þar er ekki meira um hjá-
trú en annars staðar. En mjer hefur
aldrei fundist rjett að hæðast að for-
feðrum okkar og formæðrum fyrir það
að hafa lagt trúnað á ýmislegt, er vjer
köllum nú fásinnu. Það bitnar aðeins á
oss sjálfum, því að margt af því, sem
vjer trúum og treystum mun verða
kölluð fásinna er stundir líða, alveg á
sama hátt.
Nokkuð fyrir austan Núpa standa
bæirnir Kálfafellskot, kirkjustaðurinn
Kálfafell og Blómsturvellir og er mjög
skamt á milli þeirra. Fyrir ofan Kálfa
fellskot er hátt f ja.ll, sem heitir Kola-
fjall, en hæsta öxlin á því að framan
heitir Harðskafi og er þverhnýpt. Þvi
sagði sjera Jón köggull í stólræðu á
Kálfafelli, að sálir fordæmdra hryndu
niður til vítis eins og lambaspörð á
hjarni niður Harðskafann.
Á Kálfafelli er tvíbýli og stendur
annar bærinn hátt. Þar var kirkjan
áður og þar er gamli kirkjugarður-
inn á hólbrún fyrir framan bæinn. Nú
stendur kirkjan á sljettri grund vest-
an við bæinn og er fest niður með
keðjum á hverju horni svo að hún
fjúki ekki, því að hjer geta komið
vondir byljir, og undir kirkjunni er
aðeins grunnur hlaðinn úr lausum hell
um. í kirkjunni hangir á vegg silfur-
kross til minningar um Sigurð Ólafs-
son lækni. — Þennan kross smíðaði
Filippus Stefánsson í Kálfafellskoti
— sló hann úr silfurpeningum og
kveikti armana við.
Fyrir neðan kirkjugarðshólinn er
stór þúfa, og er hún kölluð Völuleiði.
Þar undir á að hvíla vala, og má
hvorki slá leiðið nje raska því.
Einu seinni var verið að taka gröf
í Kálfafellskirkjugarði. Komu menn
þá niður á kistubrot og var í henni
beinagrind grautfúin, nema fæturnir.
Þeir voru alveg heilir upp að hnjám
og harðir eins og múmia. Líkið hafði
verið grafið í mosalituðum sokkum og
voru þeir enn á fótunum og var alt
ófúið og innþornað það sem sokkarnir
náðu. Var talið að mosaliturinn hefði
valdið þessu.
Vestur frá kirkjunni gengur klapp-
arholt eða veggur og vestast undir
honum er mjög fagur skógarlundur.
Þennan skóg gróðursetti ungmenna-
f jelag sveitarinnaar um 1915. Ef hald-
ið hefði verið áfram ag gróðursetja
þannig árlega, mundi nú komið þarha