Lesbók Morgunblaðsins - 15.08.1948, Blaðsíða 6

362
LESBOK morgunblaðsins
Leiðin frá Núpstað austur í Öræfi
er bæði hættuleg og erfið. Venju-
legast verður að fara yfir tvö ill-
ræind jökulvötn, Núpsvötnin og
Skeiðará, en þegar Skeiðará var ekki
fær, þá varð að fara á jökli. Sand-
urinn sjálfur er um 25 km. og þar
foru oft jökulhlaup yfir. Ekki var
harrn þó verstur yfirferðar rjett eftir
jökulhlaupin, enda þótt jökulhrann-
ir væri þá oft til tafar. En löngu
eftir hlaupin gat verið stórhættulegt
að fara um hann, eða þegar jakarn-
ir höfðu farið í kaf og bráðnað, svo
að þar var gaphús eftir, en aðeins
þu.nn sandskel ofan á. Einu sinni
var Hannes á ferð um sandinn og
reið götu, sem farin hafði verið alt
su'.narið. Þá brestur jörðin alt í einu
undi'n hestinum og hann fer á kaf,
en Hannes kastar sjer af honum. Var
þarna uppþornaður pyttur eftir jaka,
og þekjan á honum brotnaði nú fyrst
at rúnhverjum ástæðum. Var Hannes
1 mestu vandræðum með það að ná
hestinum þarna upp úr aftur, vegna
þecs hvað pytturinn var djúpur og
þróngur.
Öðru sinni var Hannes á ferð aust-
ur á sand til þess að gera við síma.
Þegar hann var að fara yfir Núps-
vötnin vissi hann ekki fyr til en það
var eins og hesturinn sykki undir
honum að aftan. Skifti það engum
togum að þeir íóru þar báðir á kaf
niður í jökulpytt, en elfan skall yfir
þá. Hannes greip í faxið á hestinum
og helt fast. Þarna byltust þeir um
í kafi og stundum fanst Hannesi
sem hann væri undir hestinum.
„Langt þótti mjer þetta kafhlaup“,
segir hann, „en báðir komumst við
upp úr einhvern veginn, og ekki varð
ar.nað að, en að jeg misti símaskóna,
og þar eru þeir“.
Fræg er orðin sagan um það,
hvernig Hannes komst einu sinni
n;oð póstinn úr Öræfum þegar Skeið-
arárjökull hljóp. og engri skepnu,
nema fuglinum fljúgandi, var talið
fæi t milli sveitanna. Þá lagði Hannes
upp á Skeiðarárjökul einn sins liðs,
gangandi með póstinn á bakinu. —
Þetta var um vetur. Hann íór úr
Jökulfelli norður á jökul og tók
stefnu á Súlutinda, fyrir ofan upp-
töl: Súlu, því að þá var líka hlaup
í nenni og hún ófær með öllu. Þegar
hann kom^yfir Eystrafjall, virtist
honum Núpá líka með öllu ófær, en
lai.ðj þó í hana og komst yfir. „En
þa gerði jeg það glappaskot að fara
ekki yfir Björninn, heldur neðri leið-
ina fram með björgunum og þar hjelt
jeg að jeg mundi aldrei hafa mig
fram úr ófærðinni í skógunum“. En
heim komst hann samt, nokkuð das-
aður, en ekki uppgefinn.
Þegar jeg spurði Hannes ^ivort
þetta hefði ekki verið mesta glæfra-
föi hans, svaraði hann:
„Nei, glæfralegast hefir mjer þótt
að fera yfir Breiðármerkurjökul, eins
og hann var einu sinni. Þá var ekki
hægt að komast upp á hann nema
eftú- hvassri ísegg, með gínandi jökul-
g'júfrum beggja vegna. Björn á Kví-
skerjum hafði fundið þessa leið. Hann
hjó skörpustu íseggina af, þannig að
myndaðist flötur eftir íshryggnum á
breidd við mjóa götu. Þennan stíg
urðu hestarnir að þræða, og auk þess
hvað hann var mjór, var hann líka
brattur. Jeg man að mjer óaði við
að fara þarna í fyrsta skifti, en þó
va’’ð þetta verra seinna því að jökull-
i>m bráðnáði og eggin varð hnífhvöss
aftur. svo altaf var verið að höggva
hana. en við það varð brattara og
brattara upp frá þessum hrygg“.
Þetta er dálítið sýnishorn af því
hveinig er stundum að ferðast á þess-
um slóðum.
Altaf eru þarna umbreytingar. Nú
hefir Súla skilið við Núpá og fer
sinna eigin ferða til sjávar. Og nokkru
austar á sandinum hefir myndast ný
kvísl þannig, að nokkrar kvíslar hafa
saneinast. Þessi kvísl hefir grafið
sig djúpt piður, og er mjög viðsjál.
Þeir kalla hana Gýgjukvísl. Jeg held
að það nafn sje afbakað og hafi af-
baknst þannig: Þarna é þessum slóð-
um var einu sinni kvísl, sem kölluð
var Sandgígskvísl. Menn hafa stytt
nafnið til þess að það væri munn-
tamara og kal:að hana Sandgígju.
Svo hefir orðið úr því Gígja og nú
seinast er svo kvísl bætt þar aftan
vi3 En það er sjálfsagt nokkuð langt
síðan að nafnið tók að afbakast, því
að í sóknarlýsingunni frá 1859 segir
að custan við Núpsvötnin sje tveir
sandhólar, sem menn kalli Sand-
g>gjur. Má vera að upphaflega hafi
menn ruglast í nafnorðunum gígur og
gýgur.
í sumar hefir Skeiðará verið vel
reið undan Skaftafelli. Þar hjá ánni
er nú bíll og fexðast menn með hon-
um þar á milli og kvíslarinnar. Þeg-
ar ferðamenn fara austur fylgir
Hannes þeim austur yfir kvíslina og
þar kemur bíllinn á móti þeim. Þeir,
sem koma að austan fara í bíl að
kvúlinni og þar tekur Hannes á móti
þeim. Þetta getur gengið á meðan
S'æiðarárjökull hleypur ekki fram.
Jeg spurði Hannes hvenær hann
byggist við hlaupi úr honum,
en hann kvað ekki gott að segja
um það. Hið eina, sem menn hefði
vi5 að styðjast, væri hvernig jökull-
inn hækkaði En það gerði hann á
undan hverju hlaupi, hækkaði fyrst
efst og svo færðist hækkunin fram
eins og bylgja þangað til hún næði
jókulsporðinum. Jökullinn væri nú
óðum að hækka, en ekki gott að átta
sig á því, vegna þess að mið vantar.
Hann kvaðst þó fyrir nokkru hafa
telúð mið í klettabrúnum í fjalli fyr-
ir ofan Jökulfellið, <jg sáust þær glögt
þegar hann stóð fyrir austan Lóma-
gnúp. Svo jiækkaði jökullinn svo
mikið, að klettabrúnirnar hurfu, og
hnn varð að fara hærra og hærra
upp í núpinn til að sjá þær. En nú
komst hann ekki svo hátt að hann
gæti sjeð þær. Hann sagði að í Ör-