Lesbók Morgunblaðsins - 02.09.1951, Side 2

406
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
þótti að því snyrtibragur. Þessi siður
mun hafa lagst niður skömmu fyrir
aldamótin seinustu.
Eftir að bygð lagðist niður í evnni
var hún' leigð til slægna og hrossa-
göngu, og um rnörg ár hefði Geir
Zoega útgerðarmaður lýsisbrseðslu
þar. Þólti þá bæarmönnum stundum
nóg um þegar gi’útarsvæluna þaðan
lagði inn vfir bæinn og hún blandað-
ist ódauninum úr göturæsunum og
forarþefnum af Austurvelli. En Geir
l>að menn vel una anganinni úr eynni,
því að það væri peningalykt.
0O0——
Árið 1913 hefst svo nýT þáttur í
sögu evarinnar. Þá var hafin hafnar-
gerð Reykjavíkur með eyna að bak-
hjaili. Á þjóðhátíðardegi Norðmanna
hinn 17. maí um vorið, rann fyrsti
eimvagninn hlaðinn grjóti frá Öskju-
hlið og steypii af sjer farminum niður
í fjöruna fram af Hlíðarhúsalandi.
Það var byrjunin á Grandagarðinum,
sem svo hefur Verið nefndur. Síðan
var unnið að þessu mannvirki jafnt
og þjett og í árslok 1915 var undir-
stöðu garðsins að mestu lokið og á
næsta ári var hann fullgerður. Þá
var Örfirisey orðin landföst öðru
sinni. Garður þessi var gerður úr
stórgrýii og þykkur neðét, en þunnur
efst. Eftir að hann var kominn mátti
oft sjá fólk ganga sjer til skemtunar
út i ey á góðviðrisdögum. Síðan var
reistur þar sundskáli og var þar þá
oft margt um manninn. Þá var Ör-
firisey um skeið helsti útisamkomu-
staður Reykvíkinga.
En alt er á hverfanda hveli. Skál-
inn lagðist niður og aftur varð kyrð
og ró á eynni. En svo kemur styrj-
öldin og hernámið 1941. Þá leggur
hinn útlendi her eyna algjörlega und-
ir sig. Rættist þá það, er sagt var i
álitsgerðinni 1787, að eyan væri mjög
vel til þess fallin að þar væri vígi
borgarinnar. Sú umsögn var að vísu
löngu gleymd Reykvíkingum sjálf-
um, því að um tugi ára hafði það ekki
hvarflað að þeim, að hjer gæti orðið
stríð og að þeir þyrfti á hervörnum
og vígi að halda. En herstjórnin sá
fljótt hvers virði Örfirisey var og víg-
girti hana ramlega, eins og enn má
sjá merki.
Þegar stríðinu lauk hefst svo enn
nýtt tímabil í sögu Örfiriseyar og
það stendur enn yfir. Það byrjaði
með því að Slysavarnafjelagið reisti
bátaskýli og björgunarstöð þar sem
verslunarhúsin stóðu í gamla daga
syðst á oddanum.
Grandagarðurinn hefur verið
breikkaður svo að hann er ámóta
breiður og suðurhluti eyarinnar. Nú
er hánn ekki lengur tilsýndar eins og
mjótt stryk milH lands og eyar, held-
ur má segja að eyan Liafi verið fram-
lengd til lands. A þessu nýa landi
standa stórhýsi, verbúðirnar, sem ná
fra landi og út undir miðjan garð, og
Faxaverksmiðjan. — Það er rangt
sem sagt er í daglegu tali, að hún
standi í Örfirisey. Undir hana hefir
ekki farið þumlungur lands af eynni.
Hun er öll bygð á Grandggarðinum,
eða hinu nýa landi, sem þarna hefur
verið gert. Auk þess er þarna bílveg-
ur og voldugan hafnarbakka er verið
að gera þar.
Og svo er verið að stækka Örfiris-
ey. Nú á að bæta henm upp það, sem
sjórinn hefur brotió af henni. Byrjað
er að hlaða garð frfi Grandagarðinum
ofan við verksmiðjuna og stefnir
hann beint á klettana á Reykja-
nesi. Innan við þennan garð er
viður kriki, sem síðar verður fyltur
upp, og þegar því er lokið heíur eyan
stækkað um helming.
----oOo-----
í góðviðrinu á frídegi verslunar-
manna 4. ágúst gekk jeg út í ey til
þess að skoða hana áður en hún
breytist. Hver veit hvaða breytingar
kunna að fara í kjölfar þessara fram-
kvæmda?
Víggirðingarnar eru nú rústir ein-
ar og bæarrústirnar eru svo að segja
með öllu afmáðar. En nyrst og austast
á eynni, þar sem heita Hásteinar,
hefur verið reistur olíugeymir mikill
og lögð frá honum 12 þumlunga víð
pípa út á höfn og fest þar við ílufl.
Er það gert til þess að skip geti dælt
þaðan olíu í geymirinn hverju sem
viðrar, enda er eklcert skipalægi við
eyna þeim megin.
Tjörnin, sem oftast er í dældinni
norðan á eynni, var nú þur með öilu,
en mikill gróður víðast hvar. Tveir
hestar voru þar á beit, en nú voru
komnir menn til að handsama þá.
Það ætlaði að ganga illa, því að hest-
arnir voru ljónstyggir og hafði þeim
sjáanlega liðið vel þarna. Annars var
fátt um fólk úti í eynni, átta manns
á víð og dreif og sýnir það að eyan
er ekki lengur sá skemtistaður, sem
hún áður var.
Ljósmynd af élstu ristunni.
Mjer varð aðallega reikað um
klappirnar á eynni, því að jeg vissi
að þar voru nokkrar ristur, sem mig
langaði til að athuga og vekja athvgli
á, ef vera mætti að þær, sem nokk-
urs virði eru, væri verndaðar.
Það er langt frá því að allar rist-
urnar sje þess virði. En nóg er af
þeim. Fólk hefur gert sjer það til
skemtunar á seinni árum að krota á
klappirnar fangamörk sín eða nöfn.
Stundum er ártal við, stundum ekki.
Flest af þessu kroti er rispað með
steinum og máist því fljótt af fyrir
regni og vindi. En svo eru þarna líka
reglulegar ristur, sem lengi munu
endast, og sumar þegar orðnar gaml-
ar. Einna elst af þeim mun vera á
kiöpp á norðvesturhorni eyarinnar.
Þar stendur höggvið eftir eigin rit-
hönd: Hendr. Handsen. Þórbergur get
ur um þessa ristu í „Landnámi Ing-
ólfs“ og telur að þarna muni Hinrik
„gjörtlari“, afi Hinriks Erlendssonar
læknis og þeirra systkina, hafa klapp-
að nafn sitt. En jeg tel að það muni
hafa gert afi hans, Hendrik Hansen,
sem seinast var kaupmaður á Bás-
endum og lenti þar í flóðinu mikla
1799. Hann var um eitt skeið versl-
unarþjónn við kóngsverslunina með-
an hún var í Örfirisey ,og því líklegt
að hann hafi haft tíma til að föndra
við þetta. Það bendir einnig til þess
hvernig hann skrifar ættarnafn sitt.
Hinrik „gjörtlari" mun hafa skrifað
sig Hansen en ekki Handsen. Þessi
áletrun ætti því að vera orðin 170 ára
gömul, eða enn eldri.
Þarna rjett hjá stendur
K P
19 — 22