Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.1955, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
273
Símon Jóh. Ágiístsson:
Hugleiðingar um Hávamál
Niðurlag.
frá sálfræðilegu og siðfræðilegu siónarmiði
Fyrirlestur íluttur í Kai'pmannahaínarháskóla
IV
AVIÐJAFNANLEGIR að fegurð
og djúpsæi eru þeir kaflar
Hávamála, sem fjalla um vinátt-
una. Vináttan er æðsta og innileg-
asta form mannlegra samskipta og
maðurinn verður fyrst sannur mað-
ur með því að bindast öðrum vin-
áttuböndum. Með vináttunni gefst
maður öðrum: mitt verður þitt og
þitt verður mitt. í návist vinar er
maðurinn hann sjálfur, þá nýtur
hann fyrst sjálfs sín til fulls. í vin-
áttunni á sér stað fullkomnasta
tjáning mannlegs persónuleika.
Helzta kennimerki ósvikins mann-
gildis er einmitt hæíileikinn til
djúprar og einlægrar vináttu.
Kjarni siðgæðishugsjónar Háva-
mála felst í þessu eina orði: Vin-
átta.
Maðurinn er félagslynd vera:
47. v. Ungr var ek forðum,
fór ek einn saman,
þá varð ek villr vega;
auðigr þóttumk,
er ek annan fann,
maðr er manns gaman.
Enginn er svo einrænn, að hann
þrái ekki öðru hvoru samíélag við
aðra. Einhver grimmilegasta reís-
ing, sem hægt er að beita, er sú,
að útiloka hinn seka frá öllum
mannlegum félagsskap, og sjálf-
valið einsetulíf er meinlæti og þau
ekki af betri endanum. Þó þrá
flestir menn einveru á stundum, og
Hávamál bera því óbeint vitni, að
höfundur þeirræ heíur kunnað að
meta gildi einveru og sjálfstæðrar
íhugunar. En hinn vitri maður
Hávamála er ekki einsetumaður,
heldur hinn vinrækni, mann-
blendni maður. Sjálfvalið einsetu-
líf er ein tegund lífsflótta og höf.
Hávamála er ljóst, að einangrun
frá mannlegu samlífi rýrir mann-
gildi vort.
Óður Hávamála um vináttuna er
fagur og djúpsær:
44. v. Veiztu, ef þú vin átt,
þann er þú vel trúir,
ok vill þú af hánum gótt geta,
geði skaltu við þann blanda
ok gjöfum skipta,
fara at finna oft.
119. v. Veiztu, ef þú vin átt,
þanns þú vel trúir
far þú at finna oft,
því at hrísi vex
ok hávu grasi
vegr, er vættki treðr.
121. v. Vin þínum
ver þú aldregi
fyrri at flaumslitum;
sorg etr hjarta,
ef þú segja né náir
einhverjum allan hug.
124. v. Sifjum er þá blandat,
hverr er segja ræðr
einum allan hug;
allt er betra
en sé brigðum at vera;
er-a sá vinr öðrum, er vilt
eitt segir.
Hér er flest það tekið fram, sem
einkennir sanna vináttu: Ef menn
eiga að njóta þeirrar sælu og þess
þroska, sem hún veitir, verða þeir
að vera oft samvistum við vin sinn.
Að blanda geði við einhvern þýðir
að komast í fullkomið andlegt sam-
band við hann. Þetta samband er
aðallega fólgið í andlegum skyld-
leika, í hreinskilni, trausti og
tryggð. í návist vinar er maðurinn
öruggur, þá getur hann varpað frá
sér varúðinni og tortryggninni, sem
Hávamál brýna svo mjög fyrir
mönnum. Því dýpri og innilegri
sem vináttan er, því minna dylja
vinirnir hvor fyrir öðrum hugsanir
sínar og tilfinningar. Segjandi er
allt sínum vin. Ef ástæða er til,
segi ég vini mínum til galla hans
eða yfirsjóna, svo að hann fái úr
þeim bætt. Ég treysti vini mínum
til fullnustu og reyni ekki að
blekkja hann með því að sýnast
betri en ég er. Og vinur minn verð-
ur að sýna mér sömu einlægni,
hreinskilni og traust, ef vinátta
okkar á að haldast. Vináttan heimt-
ar endurgjald og jöfnuð. Ef þessi
gagnkvæmu samskipti eru rofin,
spillist vináttan. Hávamál vara
mjög eindregið við því að verða
„fyrri að ílaumslitum“, þ. e. að
binda endi á þann unað, sem vin-
áttan veitir.
Hér eiga Hávamál enn samleið
með siðtræði- og sálfræðikenn-
ingum nútímans. Ýmsar rannsókn-
ir hafa sýnt, að þau. börn og ung-