Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.1955, Síða 2

398 ~
diðst að því hve orðhagir forfeður
vorir hafi verið og hve sýnt þeim
hafi verið um að gefa skáldleg ör-
nefni. Og ekki skal því neitað að
mörg örnefni eru hér undrafögur
og eiga vel við. En um frumleik
þessara örnefna fer maður að efast
þegar maður fréttir að til er í Nor-
egi bæði Glóðafeykir og Herði-
breið, auk óteljandi annarra nafna,
sem eru hin sömu þar og hér. —
Landnámsmennirnir hafa gefið hér
þau nöfn, sem þeim voru kær, al-
veg eins og afkomendur þeirra,
íslenzku landnemamir í Vestur-
heimi, gáfu þar vestra nöfn, sem
þeim voru kær.
Af þessari nafngiftareglu leiðir
það, að bæanöfn og örnefni á ís-
landi geta bent til þess hvaðan úr
Noregi voru þeir menn, er nöfnin
gáfu. Þetta barst í tal millí okkar
Bjama Ásgeirssonar sendiherra.
Hann sagði mér þá að hann hefði
verið að athuga þetta og borið sam-
an nöfn í þeim hémðum Noregs, er
einhver kunnur landnámsmaður
var frá og í því héraði á íslandi
þar sem hann festi byggð. Hefði
þá komið í Ijós á tveimur stöðum,
að allur fjökii nafna var hinn sami
í báðum löndum. Ketilbjörn gamli
var úr NaumudaL Þar hefur til
skamms tíma verið bær, sem hét
Skálholt,* en í landnámi Ketil-
bjarnar er Skálholt í Biskupstung-
um. Þetta er aðeins eitt dæmi af
mörgum.
Guðbrandur Vigfússon segir frá
því að í Sogni sé örnefni kennd við
Esju, én úr Sogni vom þeir ættaðir
Helgi bjéla og Örlygur, sem
byggðu á KjalaraésL í Sogni er og
* Nafnínu var nýlega breytt i Skar-
holt, af því að viðkomandi þóttist skilja
það betur þannig. Svo hefir farið um
mðrg önnur nöfn í Noregi. Stiklarstað-
ur er nú venjuiegast kallaður Stikksta.
Hafurgfjörður er kallaður Hafsfjord,
Ráumádálur éf kallaður Romsdai,
Hlaðir eru kailaðax Lade o. s. frv.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
bær, sem heitir Alviðra. Þaðan var
Þórður Víkingsson, sem nam land
í Dýrafirði og kallaði bæ sinn þar
Alviðru
Þá má geta þess að nafnið Þveit
er algengt á Hörðalandi og Roga-
landi. Það merkir lítið vatn,
„stærra en tjörn, en minna en
vatn“, var mér sagt þar. Hér
á landi er eitt vatn, sem heitir
Þveit. Það er austur í Hornafirði
og hafa menn lengi brotið heilann
um hvað nafnið muni þýða. En er
nú ekki líklegt, að sá er nafnið gaf,
hafi verið úr því héraði í Noregi
þar sem er hver þvéitin við aðra?
Ef dýpra er grafið ætti staðanöfn
hér að benda til þess hvaðan land-
námsmenn voru upprunnir og gæti
það orðið landnámssögunni góð
viðbót.
Hjá Skei gistihúsi, sem er við
austurbotninn á Jölstervatni, voru
saman komnir allir helztu nefndar-
menn úr Firðafylki til þess að bjóða
forsetahjónin velkomin um leið og
þau héldi innreið sína í fylkið, en
Schei fylkismaður slóst með í för-
ina til Dalsfjarðar og síðan inn í
Sogn.
Dalsfjörður er með minni fjörð-
um á þessum slóðum, ekki nema
um 35 km. langur utan frá Atlaey
og inn í botn. Er hann lítt vogskor-
inn en margir dalir ganga upp frá
honum beggja vegna inn á milli
fjallanna, og þó fleiri að sunnan.
Fjöllin éru hærri norðan fjarðar
en súrinan, allt upp { 1260 metra,
og béra sum þeirra íslenzk nöfn,
eins og Kringla og Blæa.
í Landnámu segir frá því að afar
þéirra Ingólfs og Hjörleifs hafi far-
ið af Þelamörk fyrir vígasakir og
sezt að í Dalsfirði á Fjölum. Nafnið
Fjalir kemur oft fyrir í íslenzkum
fornritum og hefur það náð yfir
aérstakt svæði, máske báðum meg-
ín Dalsfjarðar. — Það ér til
marks um hvað samgöngur vöru
erfiðax á landi í Noregi fyrrum og
að aðallega var ferðazt á bátum,
að sveitarskifting er þar með allt
öðrum hætti en á íslandi. Sveitirn-
ar eru beggja megin fjarðanna.
Firðirnir, sem voru aðal samgöngu-
æðarnar, liggja þannig þvert í
gegn um sveitirnar. Þessi niður-
skipan heíur verið hentugust fyr
á öldum. En nú er hún ekki orðin
jafn heppileg, síðan góðir vegir
komu á landi út og inn með fjörð-
unum og bílar eru komnir í stað
báta.
En svo aftur sé vikið að nafninu
Fjölum, þá vill svo einkennilega
til að það fellur niður og gleymist
sem héraðsnafn um 1200, hvernig
sem á því hefur staðið. Sjálft nafn-
ið féll.þó aldrei í gleymsku, Nórðan
fjarðarins er langt fjall, flatt að of-
an og 752 metra hátt. Almenning-
ur kallaði það arHfaf Fjöla eða Stor-
fjöla, enda þótt því sé gefið annað
nafn á landabréfi og þar kallað
Heileberget. t- Dalsfjörður hefur
alltaf haldið nafni sínu, og vegna
þess að menn vissu af sögum, að
þar var hið forria hérað Fjalir, þá
var talið öruggt að seinustu mirij-
arnar um héraðsnafnið væri géymd
-ar í fjallsnafninu.
Á þessum slóðum vom lengi tvö
prestaköll, kennd við prestsetrin
Askvelli og Holmdal. Árið 1756
var Holmdalsprestakalli skift í
tvennt, Innri Holmdal og Ytri
Holmdal. Innri Holmdalur var fýr-
ir innan fjörðinn og nafninu var
breytt árið 1910 og prestakallið
kennt við Gáular. Þá þótti þéim i
hinu préstakallinú rétt áð bréyta
um nafri lífca ög' árið éftir tóku þéir
upp nafriið Fjalir. Og þarinig ér þá
þetta gamla byggðamafn hafið áft-
ur til vegs og virðirigar.
Talið er að 136 bæir hafi verið
á Fjölum til forna, en þess er
hvergi getið, hvorki í Landnáriiu
rié ánnárs' staðar, hvar þéir fðst-
bræðurnir, Ingólfur Amarson og
Hjörleifur hafí át* heima. Margir