Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1956, Page 11

~r LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 175
______• ■ • - - - -■ N ' ' - * " V . ■ .
—jg- ' ~
uð Dyrhólahöfn; er þar aðdýpi mik-
ið úti fyrir og komið hefir til orða
að gera þar hafnarvirki. Á ej'nni er
einn af fulkomnustu vitum lands-
ins; er það bæði ljós og radíóviti;
var reistur 1929.
Af Dyrhólaey er mikið og fagurt
útsýni inn yfir landið og út á hafið.
Næst liggur Dyrhólaós, þá mýrarn-
ar, fjöllin og loks jökullinn. Úr
vitanum njóta menn sérstaklega
vel útsýnisins í allar áttir, og getur
vart að líta dýrðlegri sjón. Vegna
þessa fagra útsýnis og fjölbreyttra
náttúruskilyrða, er Dyrhólaey einn
af ákjósanlegustu samkomustöðum
á Suðurlandi.
Norðan við eyna er Dyrhólaós,
allstórt lón, sem ár og lækir úr
Mið-Mýrdal renna í. Ósinn hefir
útfall austan við eyarhornið, gegn-
um malarkamb, svokallað Eiði.
Oft teppist útfallið í vetrarbrimum,
og er þá sagt að ósinn fari „upp“,
og flæðir hann þá allangt upp á
mýrarnar; er svæði það, sem hann
flæðir yfir, jafnan góð slægja á
sumrin og kallast ósengi. Sé ósinn
lengi uppi, spillist engið, og verður
þá að moka hann út; sé það ekki
gert, sprengir hann loks af sér
fjöturinn og fer „út“; er þá vatns-
þunginn svo mikill, að bergið
nötrar af átökum straumsins. —
ÞJÓÐSAGNIR
Þar sem hér er minnst á Bolabás
og bola, þá er átt við forynju þá,
er kölluð var Eiðisboli og hljóðaði
ákaflega stundum, einkum undir
óveður. Er hellir í berginu fyrir
vestan eiðið, og er sagður vera
ákaflega stór, er oft í sjó og stund-
um meira eða minna fullur af
sandi, Þarna býr Eiðisboli og hafði
það til að glettast við menn á síð-
kvöldum. Hann er ekkert skyldur
Urðarbola þeim, sem á heima í
helli austan í Reynisfjalli, „því
Eiðisboli var grunaður um að vera
sjódraugur, og jafnvel tilnefndur
maður, sem drukknaði í sjó í Út-
Mýrdalnum“. (Þjóðs. Jóns Þor-
kelssonar).
Annars er það furða hve fáar
þjóðsögur eru bundnar við jafn
tilkomumikinn og einkennilegan
stað sem Dyrhólaey er. Sæmundur
Hólm segir þó þessa sögu:
„1772 sáu margir menn á Hellum
i Eystra Mýrdal, átta konur í út-
lendum búningi ganga frá Dyr-
hólaey til Reynisfjalls, fram með
sjávarströndinni; gengu þær hægt
og sungu á leiðinni og léku á hljóð-
færi. Konumar hurfu undir leiti
fyrir vestan Reynisfjall og sáust
ekki úr því. Lýður sýslumaður
tók vitnisburði af þeim, sem sáu
þetta, og skýrði Jóni prófasti
Bergssyni á Kálfafelli frá atburði
þessum um vorið bréflega".
Svo sem fyrr er getið var útræði
Miðmýrdæhnga um margar aldir
hjá Dyrhólaey. En þar höfðu
huldumenn einnig útræði, og þeir
áttu heima í Moldhelli í Hvamms-
gili. Eitt sinn fyrir löngu var bónd-
inn frá Götum að koma frá sjó,
og er hann var að fara yfir mýr-
arnar fyrir ofan eyna í hálfdimmu,
kom hann þar að manni, sem hafði
hleypt niður hesti sínum og gat
ekki náð honum upp hjálparlaust.
Bóndi þekkti ekki manninn, en
hjálpaði honum þó til að draga upp
hestinn. Ókunni maðurinn þakkaði
honum kærlega fyrir, kvaðst vera
huldumaður úr Hvammsgili og
ekki geta launað honum öðru en
því, að hann skyldi jafnan sjá sig
er hann gengi til sjávar og þá væri
honum óhætt að fara líka, því að
þá mundi ekki bregðast sjóveður.
Þessu ráði fylgdi Gatnabóndi í 3
ár og fór aldrei fýluferð til sjávar.
En svo fór hann einu sinni, án
þess að hafa séð ti! ferða huldu-
mannsins. Þegar hann kom út að
Dyrhólaey voru öll skip róin, svo
að hann fékk ekki far. En öll skip-
in fórust um daginn, og bónda
hefndist svo fyrir vantraust sitt,
að hann sé huldumanninn aldrei
framar.
Svo er það löngu seinna, á ofan-
verðum dögum Sveins læknis Páls-
sonar í Vík (um 1824—38), að
Mýrdælir efndu til nýs skips og
voru margir um það, eins og segir
f vísunni:
•V
Sex áttæringinn saman byggja,
séra Stefán, læknir Sveinn og Eiríkur.
Árni og Loftur að því hyggja
og svo líka hann Ólafur.
Skipið skyldi smíðað úti, en þá
gerði svo miklar frosthörkur, að
smiðirnir fluttu sig inn í Mold-
helli. Þar var hlýtt og skýli gott
í öllum áttum. Var þá rótað upp
mold og rifið upp grjót í hellin-
um og búizt um sem bezt þótti
henta. Var skipið smíðað þarna og
vax- þar oft glatt á hjalla meðan
á smíðinni stóð, og mun huldufólk-
inu, sem þar á heima, hafa þótt
nóg um. Komið var fast að vertíð
þegar smíðinni var lokið og var
skipið þá dregið af mannsöfnuði á
ísum fram allar mýrar til Dyrhóla-
hafnar. Um nóttina skall á það rok-
viðri, að enginn mundi slíkt, og
fuku þá öll skip í Mýrdal og brotn-
uðu í spón. Þótti það ekki einleikið,
og eignuðu menn þetta huldu-
manninum í Moldhelli, er nú hefði
verið að hefna fyrir þann óskunda,
er gerður hafði verið í húsum
hans.
Því má bæta hér við, sem að
vísu er ekki þjóðsögn, heldur sönn
saga, að Kári Sölmundarson keypti
jörðina Dyrhólma vorið 995, þegar
hann kvæntist dóttúr Njáls, og
hafði þar bú síðan. En síðan hefir
orðið mikil breyting þarna, því að
þar sem bær Kára stóð sést nú ekki
annað en gróðurlausir klettar og
flæðir Dyrhólaós umhverfis þá
þegar mikið er í honum. Nd stend-
ur bærinn á allt öðrum stað og
heitir ekki lengur Dyrhólmar,
heldur Dyrhólar.