Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.1956, Side 12

400
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
í 2 stafg., fjalagólf í kórnum. Gluggar
3 og brotnar rúður. Enn var kk. endur-
byggð á sama hátt 1780. En svo af
timbri 1821 (12x8 áln. inni og 65/« áln.
af gólfi til mænis. — Vigð 23. sept.).
Þak tvöfalt, og „klukknaport“ fremst
á þaki, 2 áln. á hæð. 1827 eru nefndir
bekkir 6 á hvora hlið og gluggar tveir
á hvoru gaflþili, en engir á hliðum.
(Torfkk.lagið enn). 1857 er kk. „snot-
urt timburhús", með tumi og i „bezta
standi." — Þá er jörðin og kk. orðin
bændaeign. (Seld 1838 t. 1041 rd.)
ÚTSKÁLAR
Sama eymdin nærri hálfa öld: 1779
kk. óþiljuð, 4 stg. á hvora hlið, stand-
þil og bjórþil, fjalagólf í kórnum og
gluggi tvísettur yfir altari. Endúrbyggð
næsta ár, 1780 (8 stg.), þiljuð öll, með
einfaldri súð, „þarf slagsúð utan yfir.“
(Hún var komin 1791). Fjalagólf að-
eins i kórnum. Eftir 6 ár (1786), er
kk. talin vera með brotum og mjög
fúin. 1789: „Þarf að endurbyggjast,
með timburveggjum í stað torfveggja
og með tvöföldu þaki.“ Enn 1795 „fyrn-
ist og eldist" sama kk. En 1800 er hún
„nýbyggð öll af timbri“, með einfaldri
súð, og „sinn hornskakkur gluggi
hvorumegin altaris", með 6 rúðum
hvor, og 4ra rúðu gl. yfir dyrum.
Stærð kk. þá 20x8 áln.
INNRI NJARÐVÍK
Torfkk. er þar 1751 og eins 1780,
þá alþiljuð, með standþili og bjór-
þili. Sama er sagan 1800. Kk (6 stg.)
Höggsperrur þá í kór (sem bendir á
reisifjöl), og fjalagólf „mjög fúið og
sumstaðar burtu.“ Gluggar með 4
rúðum, sinn hvorumegin altaris, og 2
rúður yfir prédikunarstól. 1827:
„Skekkjun (kk.) ágerist, sömuleiðis
fúinn í súðinni, en veggir eru fallnir
og þakið farið að skemmast.“
Á næsta ári 1828 er þar byggð timb-
urkk.
KÁLFATJÖRN
Enn er kk. þar 1822, með torf-
veggjum og torfþaki. Stafir standa á
steinum og eru þilin skæld, ásamt kk.
allri. Endurbyggð var hún 1824, með
torfveggjum en timburþaki, sem sókn-
armenn gáfu til þess að losna við
torfskurð og fluttning á þakið. En
þá fór svo illa, að vatnið af þakinu
rann inn á viði kk. að sunnanverðu.
Vegna þess hefur hún orðið skammlíf
og endingarlítil, því að 1854 er þar
komin timburkk. Þó ekki betri en svo,
1851 er hún „tekin að hrörna."
GARÐAR
Breytingin er hægfara: 1656 (8 stg.),
óþiljað fremsta stg. að norðanverðu.
Fúin súð, standþil og bjórþil, gluggar
tveir brotnir, 6 stólar fastir. 1678 (7
stg. „með kór“), og er þá alþiljuð
torfkk. „Nú á þessu ári uppgerð og
smíðuð." Sama kk. (?) 1715: „Kirkjan
hallaðist mjög og er litt standandi
bæði að viðum og veggjum. Prófastur-
inn (Ól. Péturss.?) hefur látið gera
útbrot að norðanverðu". 1751 (5+2
stg), með útbrotum, þiljuð við veggi
(en stafir óþiljaðir — að venju —
milli kk. og útbrota). Kórinn er þá
nýbyggður, með bjórþili. „Slagþil" að
framan. Kvenstólar 6 og 1 þeirra læst-
ur. — En aðeins 1 langbekkur, þá sem
oftar, fyrir karlmenn að sunnanverðu.
Timburkk. er komin þar 1780 (9 stg.),
með tvöfaldri súð að s. en einfaldri
að n. og „slagþili á 3 vegu, með súðuð-
um turni.“ (Líklega er þá einnig skar-
súðaður norðurveggurinn). Fjalagólf
var í kk. sjálfri en ekki i útbrotunum.
Þá er og klukknaport lítið, framan við
kk. — Sjálfsagt hefur kk. þessi — á
stóra prófasta setrinu — verið nokkuð
eldri en frá 1780, því að 1790 er henni
gjörbreytt, útbrotin af tekin, en kk.
lengd í staðinn. Lýsingin er svona,
1791: „Sjálf er hún sem að nýju upp-
byggð, 12 stafg., öll af timbri, 4 glugg-
ar á hvorum vegg með 6 rúðum hver,
9. glugginn á kórstafni og 10. yfir
prédikunarstól, með 4 rúðum.“ Tvö-
föld öll með fjalagólfi og helluþaki.
BESSASTAÐIR
Getið er áður timburkk. þeirrar er
fauk þar, og torfkk. á eftir, (1620). En
ekki 'finnst með vissu hvenær timb-
urkk. rís þar fyrst upp aftur, þó mun
það vera 1730, því þá er þar ný trékk.,
með útbrotum. Hitt sést að þessi kk.
konungs og höfuðsmanna hans sjálfra,
er í sífelldri vanhirðu og fjársníkjum
til aðgerða. T. d. árin 1651, 1681, 1723
og 1750. Og gefa má spaugilega mynd
af konungskirkju: 1678. „Kk. sjálf
mjög lasleg og öngvanvegin embætíis-
fær í stórviðrum.“ — 1751 er súð tvö-
föld á s. hlið, einföid á n. hlið, og
þá er kk. „gagnfúin" og ekki messu-
fær vegna leka. „Víða fýkur inn um
hana og á próíastur erfitt með að verja
sakramentið."
Eftir allar aðfundningar og aðgerða-
basl, var loks ákveðið 23. apríl 1773,
að byggja steinkirkju á Bessastöðum.
En ekki varð ameriskur hraði við þá
byggingu. Þegar á sama ári var þó
byrjað á aðflutningi grjóts og verkið
sjálft hafið um 1777. En eftir 9 ár,
1786, er ekki hærra múrverkið en
rétt uppfyrir gluggana, og ekki betur
útlítandi en Levetzow stiftamtmaður
lýsir því: Þessi 9 ára steinkk.bygging
er nú mjög hrunin („ganske forfald-
en“). Og timburkirkjuna, sem þá hékk
enn uppi, segir hann svo fúna og
ónýta að fólkið hræðist hana og býst
við að presturinn afsegi að messa i
henni, svo mjög sem hún leki og blási
inn um hana. — Eftir þetta hefur liðið
næstum áratugur áður en steinkirkjan
varð messufær. Þá var stöpullinn þó
ekki nema hálfgerður, og ekki iokið
fyrr en 1823, eftir hálfa öld frá upp-
hafinu. — Steinkirkjan var svo stór,
að trékk. gamla stóð í tóft hennar, seg-
ir Hannes biskup.
REYKJAVÍK
Árið 1678, er óþiljað 1 stg. að s. Stól-
ar eru 8 að n., 4 að s. —• Þá er komin
klukka ný, sem Ólafur Eyjólfsson lagði
til kk. fyrir 3 kvígildi. Biskup (F. J.)
samþykkti þetta fyrir sitt leyti, með
því að prestur fengi sína árlegu rentu
af kvígildunum. — 1703. Enn er sama
stafg. óþiljað. Altarið er þá nýtt og
prédikunarstóllinn, málað bæði og „vel
sæmilegt." 1751. Torfkk. enn, með
standþili og bjórþili. Veggir og gafl-
hlað bilað. 1758 (9 stg.) Súðin fúin
o. fl. „Moldir kk. eru allar gamlar, svo
húsið er hvorki að viðum né veggjum
vel stæðilegt.“ 1769 (12 stfgJEr þá
nýbúið að bæta kór (3 stfg.) við kk.,
úr timbri, en kk. sjálf er slík sem áður.
í kórnum eru bekkir, ófóðraðir og „1
sæti fyrir 2 menn með bekk, bakslá
og pílúrum undir. Að sunnanv^rðu er
afþiljað sæti, með lítilli hurð á járn-
um, 2 bekkjarfjalir fóðraðar ofan með
rauðu klæði.“ Útidyr voru á kórnum
á norðurhlið (fyrir höfðingjana í fínu
sætin). í framkk. var umbúnaður
bekkjanna innstu, á báðar hliðar, á
sama hátt og í kórnum. Og þar að auki
16 bekkir að n. og 14 að s. með bríkum
og bakslám fyrir alþýðuna.
„Þessi partur hússins (aðalkk. öll)
er fúinn og fordjarfaður og að falli
kominn.“ Þykir ekki embættisfær. —
Smiðir áætluðu þá, að til endurbygg-
ingar kk. úr timbri, þyrfti 50 tré, 16