Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.1956, Qupperneq 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
401
og 18 álna, 430 borð (5 og 6 áln.T),
tjöru 4 tunnur, vaðmál 180 álnir „í
skarleppa“ (undir lista) og 6000 nagla,
4 og 5 þml. Áætlað að þetta kostaði
53 hundr. 73 fiska. En kirkjusjóður var
þá 32 h.
Eftir þessum bréfum hlýtur kirkjan
í höfuðstað landsins að hafa verið
byggð öll úr timbri 1770, eða um það
bil. Timburhús er hún 1780, með tvö-
földu þaki. — Stóð hún þá enn í gamla
kirkjugarðinum, á horni Aðalstrætis og
Kirkjustrætis, þar sem nú er trjágarð-
urinn. — í garði þeim hlýtur að hafa
verið jarðað fram á árið 1837 (eða
lengur), því „Nýi kirkjugarðurinn á
Melunum", var vígður og jarðað þar
fyrsta líkið 23. nóv. 1837.
Árin 1789—96, er svo verið að
byggja steinkirkjuna, þar sem hún er
nú (þá rétt við tjörnina). Þá var
kirkjan ein hæð með lofti og ljótum
turni. En er hækkuð og prýdd innan
og utan, með lögulegri turni 1848, sem
þó varð snotrari við aðgerð síðar.
NES
Torfkirkja er þar 1780, þó alþiljuð
og íjalagólf í henni að mestu leyti.
En nokkru siðar hefur hún verið byggð
úr timbri. 1785, er kk. talin ný öll af
timbri, og lýst er henni 1791 þannig:
Súðin einföld, en veggir tvöfaldir.
Gluggar tveir á hvora hlið i kórnum
og „hvor uppyfir öðrum, af 9 rúðum
hver,“ vegnk þess að prédikunarstóll-
inn var yfir altarinu, „málaður og
gylltur, með himni yfir. Gefinn af
Otto Ingjaldssyni."
1798 er kk. enn talin nýleg og stand-
andi á „steingrunni". — Og rétt áður,
26. maí 1797, hafði konungur bruggað
henni banaráð og dæmdi sóknina til
dómkk. (eins og í Engey 1765 og Laug-
arnes 1794). Neskk. var þó ekki rifin
þá þegar, en þau urðu örlög hennar,
að hún fauk í „Básendaveðrinu mikla“
9. jan. 1799. — Neskk. hafði séð fífil
sinn íegri í katólskum sið (1397) með-
an hún átti 14 kýr og 60 ær. Svo og
innan kk.: líkneski, messuklæði 6
manna, 5 altarisklæði, 3 silfurkaleika,
silfurker, og annað eftir þessu. En á
18. öld (1755), átti kk. enga kvika
skepnu og sjálísagt engan hlut af sín-
um dýrustu forngripum.
Bærinn í Nesi, kirkjan og grafreit-
urinn hefur á fyrri öldum verið á Suð-.
urnesinu, svokallaða, og sennilega stórt
tún líka, sem nú er mest allt í sjó-
inn komið. Talið er, að eigi allt fyrir
löngu, hafi sést leifar af grafreit eða
kk.garði suðaustast á Suðureyjunni. En
því miður skortir allar skýrslur um
eyðilegging þar og flutning bæarins,
svo langt er síðan. (Og ekki er að því
vikið einu orði í Jarðabók Á. M. 1703).
VIÐEY
Komin var kk. í Viðey á 12. öld
(Líka í Laugarnesi, en í Engey fyrst
1379). Óvíst er nú hvort timburkk. hef-
ur nokkurntíma verið í Viðey, en vel
er það hugsanlegt einhverntíma á
meira en 3 öldum, er klaustrið auðuga
var þar. — Stofnað af Magnúsi biskupi
og Þorvaldi í Hruna 1226, og stóð fram
undir miðja 16. öld. En fáskrúðug hef-
ur kk. þessi jafnan verið, allt frá ráni
konungs fulltrúa, Diðriks van Minden,
á hvítasunnumorgun 1539. Og 1703 er
hún ekki veglegri en svona: „Óþiljuð
utan gegn“. Súðin mjög fúin; gallað
þil og veggir. Gólf í kór, stólar 8+4.
Þegar Skúli fógeti kom í Viðey (1754),
þá er kirkjan ekki betri. Lét hann
sýslumann (Guðm. Run.) oft skoða
kirkjuna, og set eg hér ágrip úr frum-
skýrslu þeirra, 1753 (Þjóðskjs. A 152):
Kirkjan sjálf 3 stg. Allt að verða íúið
og fordjarfað „og styttur tvær undir
bitum innanvið stafina að sunnan-
verðu, lítið skárra að n. í suðurhlið súð-
ar eru 11 borða-umför „aldeilis graut-
fúin og víðast burtfallin .... Allar
þiljur þeim megin úr fallnar, nema
fáeinar smáfjalir undir þverslá ....“.
„Standþilið upp í gegn mjög gisið og
fúið, vindskeiðar brotnar burt, undir-
stokkar gagnfordjarfaðir, hurð og
dyrastafir líka. Hurðajárnin ryð-
brunnin og lítt nýt, skráin biluð og
lykilslaus .... Kórinn 2 stg....fún-
ir stafir, bitar og sperrur, það sem eft-
ir er af súðinni hangir niður, graut-
fúið. Standþil á kórbaki gamalt, gisið
og grautfúið að neðanverðu, þiljur fún-
ar og flestar íarnar.“ Gluggar 2 með
6 rúðum hvor — brotnar — og 3 farnar
alveg úr öðrum. „Altarið er brotið,
burtfallið að mestu og aldeilis ónýtt.
Prédikunarstóll gamall, vesældarleg-
ur, prestinum örðugur og of þröngur,
óbrúkanlegur." Veggir liggja við hruni
bæði innan og utan. Þakið sligað og
ónýtt. Og húsið er allt gengið úr
skorðum .... „með óþægðar ofan-
göngu, og í einu orði að segja: Til
heilagrar guðsþjónustu í allan máta
ósæmilegt og óbrúkandi.“ — Svona
vegleg var þá þessi konungskirkja á
miðri 18. öld. (Eina húsið, sem þá var
talið tilheyra kk. sérstaklega, var
fjós fyrir 34 gripi. Og ekki var það
minna fúið eða betra, að sínu leyti
en kirkjan. „Óbrúkandi fyrir menn og
skepnur").
Skúli fógeti var nú ekki svo kot-
unglega sinnaður, að líða með ánægju
annað eins endemi. En ekki var bráð-
hlaupið að fullri endurbót kirkjunn-
ar. íbúðarbyggingin „Viðeyjarstofan1*
úr steini, stóð í vegi fyrir kk. fyrstu
árin. Rúm 20 ár varð Skúli að bíða
eftir steinkk. En þá er hún var full-
gerð, lýsir Björn Markússon lögm. m.
fl. mönnum kk. á þessa leið í aðal
atriðum, 22. ágúst 1774. (Þskjs. A
152):
Kirkjan er byggð úr íslenzku grjóti,
múruðu, 15x12 áln. og 6 áln. undir
loft, þar yfir 5% áln. Grundmúr
grafinn niður 2’í—3 áln. Gaflveggir
frá jörð 9 áln. 19 þml. Veggja þykkt
1 al. og 6—20 þml. Gluggar 3 stórir
á hverja hlið. Þakið einfalt, að hálfu
úr plönkum, en góðum borðum að
hálfu leyti, þéttað og tjargað og málað
rauðbrúnt. Vindhani (,,Flöy“) úr kop-
ar, á járnstöng með koparhúna efst.
Vandað er allt og málað inni. — Með
konungsbréfi, 5. sept. 1848, var skipað
að Viðeyjarkk. legðist til Mosfellskk.,
með skyldu til að messa í Viðey 10.
hvern helgidag. En áður, um langt
skeið, fylgdi kk. þessi Seltj. þingum,
með messukvöð 6 hv. helgidag.
GUFUNES
Þar var kk. „Nýlegt timburhús,
snoturt í bezta standi“ 1857. Og mun
vera fyrsta timburkk. þar. — Aflögð
var hún með landshöfðingjabréfi 21.
sept. 1886, og sóknin lögð til Lága-
fells. Lítil var kk. þessi og turnlaus.
En nokkur ár drógst það að hún væri
rifin.
MOSFELL
Nýbyggð var kk. þar að viðum og
veggjum 1780 (7 stg.), alþiljuð og þil
á stöfnum. Stólar nokkrir og einn
þeirra með fjalagólfi. 1793. Dyrastafur
svo fúinn að kk.hurðin verður varla
látin aftur. Fleiri gallar.. 1804. Húsið
undir bráðum skaða, af því að undir-
trén eru grautfúin. Húsið er og „gegn-
sligað og allt úr lagi gengið", þiljur,
stólar o. fl. — 1822. „Stafir standa á
steinum", er skekkjast „svo þiljur
ganga úr grópum“ og „húsið farið að
snarast til suður hliðar. Norðurveggur
fallinn og þakið mikið hlálcgt."