Lesbók Morgunblaðsins - 13.01.1963, Blaðsíða 5

ra
Islenzka jóla- og nýársgrínið
er um garö gengið, og sú stað-
reynd verður Ijósari með hverju
árinu sem líður, að andleg reisn
pjóðarinnar stendur í öfugu hlut-
falli við auraráð hennar, og er það
að vísu í fullu samrœmi við hið
fornkveðna, „margur verður af\
aurum api“. íslenzki apaskapurinn
kemur bezt fram í metsölubókum
jólaflóðsins og hátíðahaldi áramót-
anna.
Lengi hefur pað verið tízka úti í
heimi að tala um svonefnda nýríka
menn með engri sérstakri virðingu,
par eð pá pykir skorta vit, reynslu
og smekk til að fara með fémuni
eins og vera ber. Þeir pykja um-
gangast peninga eins og dónar,
kunna sér hvorki lióf né hafa smekk
til að auðga eigið líf eða meðbrœör-
anna með auði sínum.
Islendingar
eru langflest-
ir í pessum
hvimleiða
hópi hinna
nýríku pykk-
höfða og
broddborgara,
sem bera ekk-
ert skynbragð
á gildi pen-
inga. Kemur
petta kannski
Ijósast fram í
hátterni œskulýðsins, sem er vita-
skuld aðeins spegilmynd af foreldr-
um og öðrum uppalendum. Það er
engu líkara en unga fólkið sé að
týna öllum áttum, og hvar skyldi
orsakanna vera að leita nema í sið-
ferðilegum tvískinnungi og hrœsni
eldri kynslóðar og pjóðfélagsins í
heild ?
Gott dœmi um pennan tvískinn-
ung er pað, að hér á landi er lialdið
uppi öflugri og stríðalinni góð-
templarareglu fyrir hluta af peim
tekjum, sem ríkið hefur af sölu
áfengis. Önnur hélzta tekjulind
ríkisins er tóbakseinkasala. Nú er
tíunda hvert 10-ára barn í höfuð-
staðnum farið að reykja, sam-
kvœmt skýrslu borgarlœknis, og
pví ekki annað sýnna en ríkið verði
2Ö verja álitlegum hluta af tóbaks-
tekjum sínum til að stemma stigu
við reykingabölinu í barnaskólum!
Stuðlað var að pví fyrir skömmu,
að einn stœrsti og vistlegasti
skemmtistaður borgarinnar var
tekinn í pjónustu œskufólks, án
vínveitinga, en á gamlárskvöld er
par tæplega hálft hús á sama tíma
og aðrir skemmtistaðir eru yfir-
fljótandi af áfengi og œskufólki,
sem lögum samkvœmt má ekki
sækja pá fyrr en pað hefur náð
21-árs aldri. Sjálfu Skátaheimilinu
varð að loka fyrir tilsettan tíma
vegna drykkjuláta. Og svo tála
menn af fjálgleik um œskuna og
framtíðina á hátíðum og tyllidög-
um!
Þá er illa komið fyrir pjóð, pegar
hugsjónirnar sem œskufólk liennar
tékur að erfðum frá éldri kynslóö
eru slark, hófleysi, siðferðilegur tví-
skinnungur og virðingarleysi fyrir
háttvísi og góðum siðum.
Ætli peir ávextir verði ékki mjög
ósœtir sem nœstu tvœr eða prjár
kynslóðir eiga eftir að uppskera af
peim lifsháttum sem við höfum
? tamið okkur á vargöld peninganna?
1 s-a-m.

MALRAUX: bardagamaður í orði og athöfn
André Malraux birti skáldsög-
urnar fjórar, sem mörkuðu
honum sérstakan sess meðal franskra
menntamanna og áunnu honum virðing-
arsess í samtímabókmenntum, á aldrin-
um 27 til 36 ára. Tvær þeirra, „La
condition humaine“ (Mennsk kjör) og
„L’Espoir" ( Vonin), sem komu út 1933
Og 1937, færðu honum heimsfrægð sem
um sumt minnti á Byron: höfundurinn
varð persónugervingur söguhetja sinna,
dáðir þeirra voru honum eignaðar. Geng-
ið var út frá því, að bækur hans væru
partar úr sjálfsævisögu, þar sem nöfn
helztu söguhetjanna voru gagnsær dul-
arbúningur sjálfs höfundarins.
bessi persónugerving er ein orsök
þess, að Malraux er enn í augum ótal-
margra lesenda ungi maðurinn frá ár-
unum milli 1930 og 1940, eða a.m.k.
höfundur æskunnar sem snilldin hefur
haldið síungum á svipaðan hátt og
Byron, Shelley, Búchner, Púsjkin og
Rimbaud eru ævinlega ungir í augum
okkar sem síðar lifum. Kannski var það
dauði löngu fyrir aldur fram sem gaf
nefndum ljóðskáldum eilífa æsku, en
Malraux fæddist í París fyrir rúmlega
60 árum og er enn á lífi.
T iminn hefur ekki breytt yfir-
bragði hans að ráði, aðeins gefið því
sterkari einstaklingseinkenni. Hakan ein
hefur breytzt; hún hefur harðnað og
týnt munúðinni. Ennið er enn sem fyrr
ungæðislegasti andlitsparturinn, það
minnir á myndir af rómantískum skáld-
um frá 1830 og þar um kring.
Stór bláleit augun eru að vísu skær
og stundum gneistandi, en þau bera
vitni hinum mörgu árum ákefðar og
ástríðu í ævi manns, sem hefur ekki
enn uppgötvað töfra eða nauðsyn hvíld-
arinnar. f>að er erfitt að hugsa sér
Malraux sofandi eða með augun lukt.
Sjónræn forvitni hans er óseðjandi. Þeg-
ar hann er þungt hugsi hneigir hann
ekki höfuðið, heldur kastar því aftur,
tillit hans verður stingandi, hann ein-
blínir á einhvern ósýnilegan blett úti í
geimnum. Þegar hann skrifar snýr hann
baki í gluggann; þegar hann lítur upp
frá pappírnum sér hann ekkert nema
hvítan vegg.
Ásjóna þessa manns vitnar ekki fyrst
og fremst um það sem hann hefur reynt
i lífinu, heldur miklu fremur um það
sem hann gerði til að andæfa örlögum
sínum og móta þau. Hann var mjög
bráðger og hafði þegar á unga aldri gert
sér í hugarlund hvers konar maður hann
vildi verða. Upp frá því reyndi hann að
lifa lífi sínu eins og hann væri þegar
orðinn þessi maður. Þess vegna fór hann
inn í frumskógana og út á eyðimerkurn-
ar, tók þátt í byltingum og bardög-
um — ekki aðeins til að vinna sigra
heldur engu síður til að fá staðfestingu
á hugrekki sínu.
Uafin var 22 ára gamall þegar
hann fór frá Evrópu. í Indókína kastaði
hann sér út í ævintýri fornleifanna
og stjórnmálanna. Hann tókst á
hendur að grafa upp dauða guði,
sem jörðin hafði gleypt, 1 því
skyni að gefa þeim nýtt líf, og hann
leitaðist við að bjarga á þurrt land
listaverkum sem höfðu drukknað í hafi
gleymskunnar. Það var þar og þá sem
hann varð á vegi manna sem honum
virtust vera að berjast fyrir framtíð
mannkynsins, og hann gekk 1 lið með
þeim. Hvar sem sköpun og athöfn lágu
saman, þar voru örlög hans ráðin.
Malraux átti veigamikinn þátt í að
vekja and-fasismann í Evrópu. Nokkr-
um dögum eftir að borgarastyrjöldin á
Spáni brauzt út, kom hann á fót Alþjóð-
lega flughernum, sem hann stjórnaði
sjálfur í hinum grimmilegu bardögum
yfir Medellin og Teruel; lýðveldissinnar
gerðu hann að ofursta. í september 1939
gerðist hann sjálfboðaliði í franskri
skriðdrekasveit og var óbreyttur liðs-
Eftir Mahés Sperber
maður. Hann var tekinn til fanga, en
komst undan og leitaði hælis í Roque-
brune nálægt ítölsku landamærunum.
Þar fór hann aftur að skrifa, en neitaði
að birta nokkuð meðan Vichy-stjómin
væri við völd. Jafnskjótt og andspyrnu-
hreyfingin fór að láta að sér kveða,
fór hann „undir jörðina“ og kom upp
öflugri bardagasveit í miðju Frakklandi,
fyrstu frönsku innanlandssveitinni sem
neyddi heila SS-herdeild til uppgjafar.
Malraux tók upp nafnið „Berger ofursti",
skipulagði og stjórnaði Alsace-Lorraine-
stórfylkinu og hlaut æðstu heiðursmerki
Frakka og Bandamanna fyrir vasklega
framgöngu.
A rið 1945 varð Malraux upplýsinga
málaráðherra, en þegar de Gaulle ákvað
að draga sig í hlé í janúar 1946, sagði
Malraux líka af sér. Skömmu síðar féllst
hann á að verða útbreiðslustjóri gaul-
listaflokksins „Rassemblement de Peu-
ple Frangais“ (RPF), en hann sneri brátt
til skrifborðsins aftur; þangað hafði
hugur hans leitað árum saman. Hann
hóf að vinna eins og munkur á miðöld-
um mundi hafa gert til að finna leið til
sáluhjálpar.
Hann hafði nýlokið við aðra gerð
síðasta bindis af hinu mikla verki „Mynd
breyting guðanna“, þegar Gharles de
Gaulle kvaddi hann aftur tii skyldu-
starfa. Síðan í júní 1958 hefur Malraux
setið í frönsku ríkisstjórninni. Titill hans
nú, menningarmálaráðherra, sýnir það
sem margir af aðdáendum hans og and-
stæðingum eiga bágt með að trúa: Mal-
raux hefur ekki snúið sér að stjórnmál-
um aftur.
„Af hvaða hlut er ég gagntekinn sem
rithöfundur, ef ekki af Manninum?“ spyr
Berger, söguhetjan í skáldsögu Malraux
„Les noyers de l’Altenburg“ (Valhnotu-
trén í Altenburg, 1943).
V issulega hefur Malraux aldrei
skrifað neitt án þess að vera knúinn
til þess af óslökkvandi ástríðueldi sem
sífellt rekur hann til spurninga og sjálfs-
könnunar. Hann þurfti ekki að fara
langt til að hitta fyrir Sfinxina — hún
hefur fylgt honum eftir frá æskudögum
og lagt fyrir hann spurningar, ekki hin-
ar barnalegu gátur, heldur þær fáu
grundvallarspurningar sem stofnendur
trúarbragða og heimspekiskóla hafa
ævinlega gefið svör við, en hin beztu
þeirra hafa varðveitzt- tií að sýna sömu
vandamál í lítið eitt breyttu ljósi.
Hver sem lesið hefur þó ekki sé néma
nokkrar blaðsíður í bókum eftir Mal-
raux getur þaðan í frá þekkt hann á
stílnum, því hann er öðru vísi en stíll
allra annarra höfunda. Hin þindarlausa
ákefð sem leyfir aldrei að hægt sé á
Framhald á bls. 14
1. tölublað 1963
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 5