Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1964, Blaðsíða 13

OSCAR CLAUSEN: PRESTASÖGUR
Sonur prestsins í
Reykjahlíð týnist
Síra Jón Sæmundsson var
prestur í Mývatnsþingum
í byrjun 18. aldar (1716—1733). —
Hann var sonur Sæmundar bónda
Þorsteinssonar á Stóru-Brekku í
Hjótum og konu hans, Unu Guð-
mundsdóttur. Sæmundur var stór-
bóndi og vel fjáður. Hann hafði
áður búið á Þverá í Fljótum, og
bar brann bærinn hjá honum rétt
fyrir jólin 1694.
Brann þar inni mikið af harðtfiski og
hákarli, en Sæmundur bóndi hafði
skömmu áður svarið fyrir að hann ætti
nolikra björg og neitað að hýsa snauða
menn, eða vikja að þeim munnbita. —
Hann þótti því sleginn hendi Guðs,
þegar eldurinn var látinn eyðileggja
allan hinn mikla forða hans fyrir há-
tíðina miklu. — Síra Jón rnissti föður
sinn þegar hann var aðeins 15 ára
gamall, en móðir hans var háöldruð,
93 ára, og dó ekki fyrr en árið 1745
norður á Helgastöðum í Reykjadal. —
Una gamla sagði frá.því í elli sinni, að
á hennar ungdómsérum, laust eftir
miðja 17. öld, hefði barnastaðfesting
eða konfirmation tíðkast í Fljótunum,
og að hún hafi aðeins verið á tíunda
árinu þegar hún var fermd.
S íra Jón var fæddur á f>verá í
Fljótum árið 1682. Það kom þegar í
Ijós á æskuárum Jóns, að hann var vel
gáfaður og líklegur til lærdóms, og
með því að foreldrar hans voru efnuð,
cg áttu mikið og gott bú, voru þau
þess megnug að kosta hann í skóla. —
Þau komu honum því í Hólaskóla 16
ára gömlum og þaðan útskrifaðist hann
23 ára, árið 1705. Skömmu síðar varð
hann smásveinn Magister Björns biskups
Þorleifssonar á Hólum. Tveim árum
siðar, eða árið 1707, vígði svo þerra
biskupinn þennan unga skjólstæðing
sinn til Grenjaðarstaðar, sem „millibils-
prest“ eftir dauða séra Þorláks prests
Skúlasonar, og þjónaði séra Jón þar
1 ár, en þá var brauðið veitt öðrum.
En út úr þessari veitingu urðu snarpar
deilur milli Hólabiskups og Bessastaða-
valdsins, en biskup hafði hugsað sér að
koma séra Jóni að Grenjaðarstað, þó
að ungur væri, aðeins 25 ára, en hinir
dönsku á Bessastöðum gengu með sigur
af hólmi í þeirri viðureign, eins og
vænta mátti. Um vorið fékk séra Jón
bvo Munkaþverár-klaustursbrauð og
var þar prestur í 8 ár. Fékk síðan
Mývatnsþing 1716 og var þar prestur í
17 ár, og bjó þá í Reykjahlíð tvisvar í
11 ár, á Kálfaströnd 2 ár og á Skútu-
stöðum 4 ár.
Síðustu árin, sem séra Jón lifði, þjáð-
ist hann af steinsótt til kviðarins", sem
á nútíma máli nefnist þvagteppa, en
kvaldist þó einkanlega einn mánuð
fyrir andlát sitt. f síðustu vikunni, sem
hann lifði, kallaði hann saman á
heimili sínu, allt sóknafólk sitt og
heimamenn, og var það mikill fjöldi.
Þai- kvaddi hann það og „fól Guði á
hendur með fögirum orðum og heitum
andvörpum“. — Síðan dó hann daginn
eftir, 14. febrúar 1733, eftir að hafa
meðtekið heilagt altarissakramenti. —
Síra Jón er lýst þannig: (Præ Sig-
hvats XVI, 1530.) „Hann va.r vel viti-
borinn, stilltur og hægur geðþægðar-
Framlhald af bls. 2
og Bandaríkjamönnum datt loks í hug
að skipa Erhard í hana.
N
liú hefst tímabil, þar sem stað-
reyndir og sögusagnir eru ofnar saman
í flækju, sem erfitt er að greiða úr. Var
það Erhard sjálfur sem ákvað að binda
enda á öll höft, þegar genginu var breytt
í júlí 1948? Það var hættuleg tilraun. Er
rétt að hann hafi átt hinn sögufræga fund
við Clay hershöfðingja, þar sem sá síð-
arnefndi sagði: „Þér getið ekki breytt
þeim höftum sem bandamenn hafa sett“,
en Erhard anzaði stuttaralega: „Ég hef
ekki breytt þeim. Ég bef afnumið þa.u“?
Flestir Þjóðverjar trúa þessari sögu.
Hins vegar íullyrða þeir sem bezt þekkja
til aðstæðna og tóku þátt í þessum mál-
um, að það hafi verið Bretar og Banda-
ríkjamenn sem tóku ákvörðun um að
leggja niður höftin, og að Erhard hafi í
fyrstu verið sem þrumu lostinn.
Hvað sem satt er í þessu máli, þá
reyndist afnám haftanna þegar mikið
framfaraspor. Fólkið fór að vinna, kaupa
og selja. Verzlanir fylltust strax af vör-
um, sem safnað hafði verið saman. Síðan
1949, þegar Erhard varð efnahagsmála-
ráðherra í stjórn Konrads Adenauers,
hefur hann haft yfirumsjón með þeirri
maður, — kempinn en þó alvörugef-
mn þegar við lá og nauðsyn krafði.
Við fátæka var hann örlátur framar
en efni leyfðu, — ágætur predikari,
\'el að sér í lögum og góður búsýslu-
maður, — en aldrei skrifaði hann ræð-
ur sínar.“ — Svo var Séra Jón vinsæll
meðal sóknafólksins, að það unni hon-
um eins og bezta föður, og tregaði
hann lengi. — Kona hans var maddama
Halldóra dóttir Einars merkisbónda í
Iléðinshöfða. Þau eignuðust 5 börn, og
var sonur þeirra, séra Sæmundur á
Þóroddsstað, en hann dó 1790.
S kal nú sagt frá sorglegum af-
drifum yngsta sonar prestshjónanna,
séra Jóns og maddömu Halldóru, í
Reykjahlíð. Hann hét Bjarni og var
fæddur 12. sept. 1716, og var því orð-
inn nærri 13 ára gamall, sérstaklega
efnilegur, næmur og miklum náttúru-
gáfum gæddur, og var kominn langt
að læra undir skóla.
Rétt fyrir sólstöðurnar sumarið 1729,
eða 20. júni, var séra Jón faðir Bjarna
tiðinn norður á Melrakkasléttu til
ótrúlegu viðreisn sem átt hefur sér stað
í Vestur-Þýzkalandi. Hann hefur jafnan
prédikað, að einungis frjáls verzlun og
frjáls markaður hafi gert hana kleifa.
Um það má vissulega deila, hve stóran
þátt Erhard eigi í „efnahagsundrinu“. En
í embætti kanslarans skipta efnahags-
kenningar hans minna máli en stjórn-
málaviðhorfin. Og hann er í sannleika
einn allra „ópólitískasti" maður sem nú
fæst við pólitík. Hann hefur stæka
skömm á öllum flokksböndum og flokks-
sjónarmiðum. Hann viðurkennir fúslega
að hending ein hafi ráðið því, að hann
gekk í flokk Kristilegra demókrata en
ekki Frjálsra demókrata. Það er mjög
einkennandi að í pólitískum ræðum vík-
ur hann sjaldan að flokknum, en fer
þeim mun fleiri orðum um það sem hon-
um liggur mest á hjarta: „Látið engan
eyðileggja velmegunina sem við höfum
öðlazt!"
að sem skiptir Erhard mestu máli
er almenningsálitið. Skoðanakönnun hef-
ur lengi leitt í ljós, að hann er langsam-
lega vinsælasti maður í Þýzkalandi nú.
Sem kanslari mun hann áreiðanlega
reyna að komast í nánari snertingu við
almenning, bæði með blaðamannafund-
um, sjónvarpi og ferðalögum um lands-
byggðina.
Það var til að varðveita vinsældir hans,
sem ráðgjafar hans komu í veg fyrir að
r s
SVIPMYND
fjárkaupa. Þennan morgun var á
mikil þoka, og var pilturinn sendur að
sækja kýr út í dal nokkuru fyi'ir utan
eða noirðan Reykjahlíð. Hann kom ekki
aftur um daginn, á réttum tíma, og
var því maður sendur að leita hans,
en þegar hann kom aftur að stundu
liðinni og hafði ekki fundið drenginn,
fór fjöldi manna að leita sama daginn.
Daginn eftir fór einnig fjöldi manna
að leita, úr báðum sóknum prestsins, en
allt að árangurlausu, og svona hélt leit-
xn áfram í 3 vikur stanzlaust, þangað
til faðir hans kom aftur heim.
U m sömu mundir og séra Jón
kom heim úr Sléttuferðinni, eða um
miðjan júlí 1729, varð hann að flýja
með allt sitt frá Reykjahlíð að Skútu-
stöðum, undan vellandi eldi og bruna-
flóði, sem hljóp ofan í sveitina, og
skömmu síðar eyddi 3 bæjum, Reykja-
hlíð, Gröf og Fagranesi. — Þá höfðu
undanfarin 3 ár brunnið eldar frammi
á Mývatnsöræfum, sem færðu sig nú
nær byggðinni, og steyptu logandi
hraunflóði yfir hana. — Þetta voru séra
Jóni sannarlegir raunatímar, og því
eðlilegt að leitin að týnda drengnum
yrði að sitja á hakanum, enda töldu
allir hann fyrir löngu af. Nóttina eftir
að drengurinn villtist í þokunni, hafði
skollið á krapaveður og illviðri, og þótt-
ust menn vera vissir um, að drengur-
inn hefði gefist upp og dáið af „mæði,
lúa og þreytu".
Svo liðu 2 ár, en þá fundu tvær sel-
ráðskonur úi' svoköMuðu Auraseli, lík
lians, en það sel er suðaustur frá
Reykjahlið. — Þær fóru einn morgun
að leita að hvönnum, og fundu þá líkið
liggjandi á sléttum sandi, — að öllu
óskaddað að sjá, og var pilturinn eins
og nýdáinn, — en þegar það var snert,
var ekkert nema beinin innan í skinn-
inu. Önnur höndin lá undir kinn hans,
en hina hafði hann rétt frá sér. Skórn-
ir hans lágu hjá honum, gengnir upp
að vörpum, og eins voru sokkarnir gat-
slitnir, sem ekki var að furða, þax sem
hann hafði gengið svo langan veg yfir
liraun og klungur. Hann hafði farið
ótrúlega langa leið. — Bein hans voru
fiutt til Skútustaða og þar voru þau
lögð til hvíldar í hinum vigða reit, —
kirkjugarðinum. —
hann segði af sér, eftir þá hrottalegu
lítilsvirðingu sem Adenauer hafði sýnt
honum hvað eftir annað. í rauninni er
Erhard að biðja almenning um stuðning
gegn stjórnmálaflokkunum, einnig sín-
um eigin flokki.
Hann hefur aldrei lagt sig niður við að
koma sér upp „Erhard-kjarna" í flokkn-
um eða á þinginu í Bonn. Hins vegar
gæti það reynzt honum hættulegt að
vanrækja flokkinn, sem þegar er farinn
að þrátta um það innbyrðis, hvernig
Þjóðverjar geti bezt fært sér i nyt „hlák-
una“ í kalda stríðinu. Gamli kjarninn
undir stjórn Adenauers mun eflaust berj-
ast gegn öllum tilslökunum við Rússa og
jafnvel gegn hinni vinsamlegu afstöðu
Erhards til Breta og Efnahagsbandalags-
ins.
Nýi kanslarinn getur vafalaust vakið
metnaðai-gjarna samstarfsmenn sína til
vináttu og jafnvel aðdáunar á sér. En
fær hann þá til að hlýða sér? Þeir þrir
mánuðir sem hann hefur verið við völd
gefa enn sem komið er fátt til kynna um
það. En geti þessi mildi og einræni mað-
ur í sannleika orðið „kanslari fólksins“,
þá mun hann breyta undirstöðu þessa
virðulega embættis. Takist honum það
ekki, er hætt við að fylgismenn hans líti
aðeins á hann sem gagnlegan millibils-
mann til að halda hásætinu heitu, þar
til nýr „sterkur maður“ kemur fram á
sjónai'sviðið.
3. tölublað 1964.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 13