Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.1964, Blaðsíða 9

Richard J. Neutra: Skrifstofubygging í Los Angeles. Hliðin snýr í suður og er því þakin hreyfanlegum alumíníum-
rimlum, sem skýla fyrir sólarljósinu.
Corbusier einna fremstur þeirra, er áhrif
höfðu með ritum sínum og verkum.
Hanr. var mikilihæfasti og frjóasti höf-
undur nýrrar stefnu í byggingarlist, og
óspar á að fræða aðra um áhugamal
sín og hugmyndir. Til Bandaríkjanná
kom Corbusier fyrst í heimsókn árið
r935, þá í boði Museum of Modern Art
í New York, — en svo aftur síðar,
ásamt nokkrum heimsiþekktum húsa-
meisturum öðrum, til þess að móta
byggingu Sameinuðu þjóðanna, — en
í því starfi gegndi hann forustuhlut-
verki.
Þótt áhrifa Corbusiers gætti.nokkuð
þessi ár, voru þó einnig fleiri arki-
tektar af evrópskum stofni, er flutt
höfðu til landsins, og gerzt þax borg-
arar sumir hverjir. Arkitektar, sem
h’otið hafa alþjóðaviðurkenningu fyrir
störf sín í Bandaríkjunum, og þar með
verið í fararbroddi hinna nýju viðhorfa
í byggingarlist þar um slóðir. JMá þar
einna fyrstan nefna ÞjóSverjann Mies
van der Rohe, er gerðist bandarískur
borgari, og svo hinn merka húsameist-
ara er stofnaði árið 1919 Bauhaus í
Þ /zkalandi, Walter Gropius, en Gropius
hafði um tíma starfað með þeim
Corbusier og Mies van der Rohe í
skóla meistarans Peters Behrens í
Ilarmstadt. Gropius hefir alla tíð verið
sterkur sjálfstæður persónuleiki, hæ-
verskur en þó ósveigjanlegur í sann-
færingu sinni um eðli sannrar bygg-
ingarlistar. Hann trúir á hina félags-
legu þýðingu hennar, og náið samstarf
allra greina lista og tækni, er húsið
móta og byggja. Persónudýrkun er hon-
um mjög fjarri skapi, og hann telur að
sé um vandasamt verketfni að ræða,
verði og hljóti heiðurinn af vel unnu
verki að skiptast réttlátlegg, og á fleiri
en einn, í því mikla samstarfi, sem
nauðsynlegt er til þess að árangur
náist. Áhrifa hans hefir m.a. gætt í
því, að hvergi er meira samspil milli
arkitekta og verkfræðinga en í Ame-
ríku — móske vegna þeirrar stærðar og
umfangs verkefnanna, sem til úrlausn-
ar eru.
Gropius starfar nú í félagi við fleiri
arkitekta í Bandaríkjunum, og kennir
auk þess nokkuð fullnuma arkitektum,
er til hans leita, áður en þeir byrja
eigin starfsemi. Frá árinu 1937 hefir
hann verið búsettur í Bandaríkjunum,
en varð þá strax og fram til ársins
1952 kennari í byggingarlist við eina
fremstu menntastofnun þar, Harvard-
háskólann. Áhrifa hans hefir ekki ein-
ungis gætt verulega í Vesturálfu, held-
ur um víða veröld, og verið fyrirboði
hins nýja tíma, og nýrrar stofnu í
byggingiarháttum.
Aðrir Evróþumenn, sem að meira og
minna leyti hafa á sama hátt komið
við sögu síðustu þrjá áratugina, og
með verkum sínum sett svipmót á
byggingarlist Bandaríkjanna, eru Aust-
urríkismaðurinn Riohard Neutra og
ítalinn Pierre Nervi, en hann er jafn-
framt verkfræðingur, og einn fremsti
Ihöfundur byggingarlistar hinnar járn-
bentu steinsteypu — og að lokum má
ekki gleyma hinum finnsku feðgum
Saarinen og landa þeirra Alvar Aaalto
eða Niemeyer. Saarinen-feðgar eru senni
lega, hvor á .sínu tímabili síðustu 30
árin í byggingarsögu Bandarikjanna, í
fremstu röð þeirra, er skapað hafa ný
viðhorf. Báðir gerðust þeir bandarískir
borgarar, og báðir hafa afrekað miklu
í sköpun byggingarmála þeirrar þjóð-
ar, er gaf þeim og öðrum ríkulegt tæki-
færi til þess að koma hugmyndum sín-
um og hugsjónum á framfæri. Aalto
var hins vegar og er, líkt og Corbusier,
fremur gestur en heimamaður, en eftir-
sóttur lærifaðir og meistari eigi síður
en annars staðar í heiminum, og gegnir
enn miklum verkefnum einnig í Vest-
urheimi.
Þannig hefir það orðið um bygging-
arlist og þróun byggingarmála í
Bandaríkjunum, að fyrst nú á síð-
ustu áratugum má heita að tala megi
um sjáifstæða byggingarlist þar. Læri-
meistararnir hafa þó mestmegnis kom-
ið úr hinum gamla heimi og sagan
þannig endurtekið sig. Bandaríkin eru
því að miklu leyti hinn nýi heimur enn
í dag, en hefir kunnað að tilenka sér
og fulkómna á margan hátt hið bezta
í listmenningu og tækni á þessu sviði,
sem innflytjendur okkar tíma til Vín-
lands hins góða hafa fært þeim. Bygg-
ingarlist vorra tíma kallast alþjóðleg,
og hver þjóð styðst mjög við fyrirmynd-
ir, reynslu og þekkingu annarra.
Að sjálfsögðu eru mörg fleiri nöfn í
heimalandinu sjálfu, Bandaríkjunum,
sem nefna mætti í þessarri þróun mála,
en yrði í stuttu erindi aðeins upptaln-
ing nafna.
]Víér hefir gerzt tíðrætt um bygg-
ingarsögu Bandaríkja Norður-Ameríku,
enda það verkefni, er mér var einkum
falið. Af lestri minum þykist ég vita,
að hinn gamli heimur hafi að mestu
mótað byggingarsögu þessarrar ágætu
og framtakssömu þjóðar. Það er líka
rétt, og engir viðurkenna það fremur
Bandaríkjamönnum sjálfum. En svo er
einnig Suður-Ameríka, og þær þjóðir
er hana byggja, sem ekki verður kom-
izt hjá að geta um, þegar talað er um
byggingarlist Vesturálfu.
Margir þeir meistarar, er áður voru
nefndir, hafa einnig veiáð þar að verki,
og margar eru þær upprennandi stjörn-
ur meðal yngri kynslóðar, er fetað hafa
í fótspor þeirra, og sýnt heiminum á
síðari árum ferska og frjóa byggingar-
list, og skemmtilegar tilraunir. — í
sköpun jafnvel heilla borga, þar
sem tækni nútímans er nýtt til hins
ýtrasta, og þar sem arkitektinn og
byggingarverkfræðingurinn sameina í
ríkari mæli en áður hefir þekkst, hug-
myndaflug sitt og sköpunarmátt, með
nánu samstarfi.
Forustuþjóðir Suður-Ameríku eru 1
þessum efnum Mexíkó, Argentína og
Brazilía, og áhrifa af byggingarlist
þeirra gætir ekki einungis í Bandaríkj-
unum, heldur um allan heim. Suður-
Ameríku-þjóðirnar flestar hafa frá önd-
verðu búið við meiri menningararf í
byggingarlist en bræður þeirra í norðri,
og kunna vel að meta þá arfleifð, —
en hika þó ekki við að byggja upp nýtt
í samræmi við kröfur tímans og tækni-
þróun alla. Má segja, að þar hafi nú
sk&pazt alþjóðlegur byggingarstíll, en
einnig þar gætir evrópskra áhrifa, og
í all ríkum mæli frá arkitektum hins
gamla heims.
Þrátt fyrir alla hina miklu innrás
arkitekta Evrópuríkja til Vesturálfu á
þessari öld og áhrif þeirra á bygg-
ingarþróun hennar, hafa þó margir inn-
fæddir tekið duglega á móti, og sumir
innrásarmanna setzt að fótskör hinna
innfæddu höfðingja og hlýtt boði þeirra.
Fremstur Bandaríkjamanna þetta
tímabil er vafalaust Frank Lloyd
Wright, — eitt skærasta nafnið á himni
bandarískrar byggingarlistar. Galdra-
maður, — gáfaður og í senn skáldlegur
en raunsær um leið. Wright var mikill
lærimeistari hinnar yngri kynslóðar. í
byggingarlist Bandaríkjanna, og i skóla
hans síðustu árin, er hann iifði, voru
farnar pílagrímsferðir til eyðimerkur
Arizona, en þar hafði hann aðsetur sitt
í sínum fræga „Desert Camp“. Vil ég
ekki skilja svo við þessi orð min, að
þessa br'áutryðjanda í byggingarlist
Bandaríkjanna sé ekki að meiru getið,
og leyfi mér að láta hann að lokum
sjálfan tala um afstöðu sína til arki-
tektsins og byggingarlistarinnar, — en
Framhald á bls. 14.
Guggenheim-listasafnið í New York.
6. tölublað 1964.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 9