Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1965, Page 2

Bandaríski blaðamaðurinn og
rithöfundurinn Walter Lápp-
mann á að baki sér einstæðan feril.
Hann hefur iengur en nokkur ann-
ar blaðamaður haft bein og óbein
áhrif á bandarísk þjóðmál og af-
skipti Bandaríkjamanna af alþjóða-
málum. í meir en hálfa öld hefur
hann haldið áfram að ræða brýn-
ustu vandamál líðandi stundar og
einatt beint þróuninni inn á þær
brautir, sem hún hefur tekið. Hann
hefur einnig átt stærri lesendahóp
en nokkur annar blaðamaður, því
hann hefur ekki einungis verið les-
inn um gervöll Bandaríkin, þar sem
fjöldi blaða birtir vikulega greinar
hans, heldur hafa þær verið þýddar
og birtar í dagblöðum um víða ver-
öld, meira að segja á íslandi. Um
það er ekki heldur neinum blöðum
að fletta, að áhrif hans hafa verið
djúptækari en nokkurs núlifandi
blaðamanns.
Hver einasti bandariskur stjórnmála-
maður, sérhver embættismaður í ábyrgð
arstöðu, allir sem á einhvern hátt eru
tengdir stjórnmálum og stjórnarathöfn-
um í Washington hafa lesið greinar
Lippmanns í „New York Herald Tri-
bune“ þrisvar í viku yfir morgunmatn-
um. Fylkisstjórar í öllum fylkjum
Bandaríkjanna lesa þær og sömuleiðis
allir áhrifamenn í stjórnmálum um gerv
öll Bandaríkin. Utanríkisráðherrar um
heim allan og dagblöð i öllum löndum
fylgjast með skrifum hans. Bkki leikur
vafi á því, að ráðamennirnir í Kreml
fylgjast náið með því sem hann hefur
aö segja. Allar hliðar opinberra mála
— hvort sem þau eru bandarísk eða al-
þjóðleg — eru kannaðar af þessum
aldna vitringi, sem hefur einstakt lag á
að draga fram höfuðatriðin í hverju
máli, varpa nýju ljósi á gömul vanda-
mál, kasta fram ferskum og eggjandi
hugmyndum. í sem stytztu máli má
segja, að Walter Lippmann sé alþjóð-
legur uppalandi í bezta skilningi þess
orðs.
ílverjar eru ástæðurnar fyrir hin-
um miklu og víðtæku áhrifum Lipp-
manns? I blaðaheiminum hafa þó verið
margir aðrir skarpir heilar og góðir
pennar á þessari öld. Hvernig stendur
pá á þvi, að hann virðist gæddur slík-
um yfirburðum á vettvangi þar sem
margir afburðamenn hafa komið við
sögu? Ein hugsanleg skýring er sú, að
starf Lippmanns hefur hæft skapgerð
hans og hæfileikum svo sem bezt varð
á kosið. Heiðrikja hans og fullkomið
öryggi bera því vitni, að hann hafi fund
ið sér starf sem á hug hans allan og
óskiptan. Hann hefði getað orðið há-
skólakennari, og hann hafði á sínum
tíma talsverða löngun til að gerast virk-
ur þátttakandi í stjórnmálum, en hann
var of áhugasamur um málefni líðandi
stundar fyrir háskólalífið og of fræði-
lega sinnaður fyrir stjórnmálabaráttuna.
alter Lippmann fæddist árið
1889 og hlaut menntun sína í Harvard,
áður en hann gaf sig blaðamennskunni
á vald. Segja má að hann hafi verið
búinn að finna sjálfan sig árið 1914, þeg-
ar hann starfaði við vikublaðið „New
Republic" og birti fyrstu bók sina af
fjölmörgum um opinber málefni, „Drift
and Mastery". Hún er afburðaskýr og
eggjandi eins og. flest sem hann hefur
látið frá sér fara. Þessi háttur hæfði
skapgerð hans og hæfileikum fullkom-
lega: dagleg blaðamennska þegar um
var að ræða brýn mál liðandi stundar,
bækur þegar gefa þurfti víðari yfirsýn
og stærra samhengi. Hann var á kafi
í viðburðum daglega lífsins, en gat eigi
að síður dregið sig út úr þeim og virt
þá fyrir sér úr fjarlægð. Svo vitnað sé
í hans eigin orð, þá gat hann „varðveitt
hljóðlátt afskiptaleysi um nærtækustu
hluti og heiðríka hollustu við viðleitn-
ina til að kanna og skilja.“
Lippmann tók þátt í fyrri heimsstyrj-
öldinni, starfaði fyrir bandarísku njósna
þjónustuna og varð kafteinn. Hann varð
síðar ritari hjá ofurstanum og stjórn-
málamanninum Edward Mandell House
(1858-1938), sem var náinn vinur Wil-
sons forseta og pólitiskur ráðgjafi hans
um málefni Evrópu (hann undirritaði
Versala-samninginn fyrir hönd Banda-
ríkjanna). Fram til 1931 gaf Lippmann
út „New York World“, en varð á því
ári sérlegur dálkahöfundur hjá „New
York Herald Tribune“ og gegndi því
starfi lengst af síðan, jafnframt því sem
hann samdi bækur.
að verður að teljast til undan-
tekninga að maður skrifi viðstöðulaust
í dagblöð i hálfa öld og sé jafnan les-
inn af sama áhuga. Á því leikur enginn
vafi, að áhrif Lippmanns hafa aukizt
en ekki minnkað eftir því sem á ævi
hans og ritferil hefur liðið. Og sé reynt
að grafast nánar fyrir um, hvernig á
þessu standþ verður fleira fyrir en það
eitt, að starfið hæfi skaphöfn hans og
hæfileikum. Má þar nefna þá veiga-
miklu staðreynd, að líf hans og skrif
einkennast af sérkennilegu jafnvægi,
þar sem andstæð öfl togast á, gagnstæð-
ir pólar vega salt. Greinar hans og allt
líferni bera vitni ströngum sjálfsaga,
sem ljær málflutningi hans spennu og
ferskleik. Blaðamennska er sennilega
erilsamasta starf á jarðríki: látlausar
truflanir, sífellt ný viðfangsefni. Frétta-
skeytin slíta sundur hvern virkan dag,
stórviðburðir eins og fundir ríkisleið-
toga eða krýning páfa skyggja hver á
annan árið um kring. Loks fer einatt
svo, að þörfin á truflun, nýrri stórfrétt,
verður eins og banvænt eiturlyf. Lipp-
mann hefur aldrei orðið þessari vá að
bráð. Hann skipuleggur hvert ár fyrir-
fram — utanlandsferðir og sumarleyfi
— og hnikar ekki frá þeirri áætlun,
nema mikið liggi við. Hvern morgun
sezt hann við skrifborðið og lætur ekk-
ert trufla sig fram að hádegi. Hann skil-
ar þremur vikulegum greinum sínum á
tilsettum tíma í Washington, og þannig
er starfsdagur hans í föstum skorðum.
Seinni hluta dagsins gefur hann sér
svo tíma til að fá sér gönguferð, hitta
fólk, ræða við starfsbræður sína eða
áhrifamenn í höfuðborginni, snæða
kvöldverð á veitingahúsi eða bjóða
heim nokkrum kunningjum, þar sem
hanu heldur uppi léttum og skemmti-
legum samræðum. Kona hans. Helen, er
honum mjög samhentur lífsförunautur.
og fer orð af gestrisni þeirra og létt-
leika Lippmann er fjarri því að vera
einrænn eða lokaður inni í eigin hugar
heimi. Hann hefur mikið dálæti á vinuna
sínum og kemur fram við alla af undra-
verðum áhuga og kurteisi. En ekkert
fær truflað þá reglu sem hann hefur
tamið sér í lífs'háttum. Hann heldur
jafnvægi milli agaðrar vinnu og frjáls-
mannlegrar dægrastyttingar þar sem
hann er jafnan opinn fyrir nýjum áhrif-
um og eggjandi verkefnum.
betta sérkennilega jafnvægi og hátt-
festa kemur fram í skrifum hans; stíll-
inn er glæsilegur, en þó jafnan á hvers-
dagslegu máli, og einstaklega skýr og
skilmerkilegur. Óánægður stjórnmála-
maður komst eitt sinn svo að orði:
„Hann er skýrari en sjálfur sannleik-
urinn.“
Jafnvægið birtist líka í viðhorfl
hans við mannkynssögunni. Á hir.u dag-
lega plani eru fáir skarpskyggnari en
Lippmann. Sem dæmi má nefna, að
hann sá það fyrir, löngu á undan öllum
öðrum, að de Gaulle mundi koma í veg
fyrir aðild Breta að Efnahagsbandalag-
inu. Samt leitast hann sífellt við að ljá
hinum daglegu viðburðum, sem hann á
svo auðvelt með að túlka, stærra sam-
hengi í sögunni. Hann reynir að vera
„kaldgeðja og spurull“, að beina sjónum
sínum „að lengri fortíð og lengri fram-
tíð.“ Alllöngu áður en hugmyndin um
einingu Atlantshafsrikjanna kom til op-
inberrar umræðu, hafði Lippmann bent
á fortíð þessarar einingar, þegar öryggi
Bandaríkjanna valt á flotastyrk Breta,
og á framtíðina þegar slík eining gæti
orðið veigamikill hyrningarsteinn ein,-
hvers konar samræmds alheimskerfis,
sem ekki væri enn búið að finna upp.
D ýpra en allt þetta í fari Lipp-
manns liggur hið andlega og siðferði-
lega jafnvægi. Eðlishvatir hans og sam-
úð stjórnast fyrst og fremst af frjáls-
lyndi og mannúð. Sumir hafa borið á
móti þessu, og í því sambandi bent á
heldur kaldranalega afstöðu hans í hinu
hörmulega máli þeirra félaga Sarros
og Vanzettis upp úr fyrri heimsstyr’ö'd,
og á fráhvarf hans frá Franklin Roose-
velt.
En sé litið á áhrif skrifa hans i h',;id
og afstöðu hans til mála eins og a^l-
kommúnista-móðursýkinnar í Bam'a-
ríkjunum eftir báðar heimsstyrjaldir,
kynþáttavandamálsins eða valdahlut-
fallanna í kalda stríðinu, þá hefur h nn
jafnan talað máli hófsemdar. i'>-
lætis og miskunnsemi. Því : ð
frjálslyndi Lippmanns er n',' t
hinni göfugu íhaldsstefnu B: 1:3,
þar sem öll vandamál eru í
innsta eðli sínu siðferðileg vandamál.
Alla ævi hefur Lippmann leitazt við að
móta og túlka „opinbera heimspeki“,
þar sem grundvöllur er lagður að sátt-
um eða samræmingu þess sístæða og
þess stundlega, með það fyrir augurn
að auka gildi og áhrif hvors fyrir sig.
Þrátt fyrir stöðuga gagnrýni frá efa-
gjarnari starfsbræðrum hefur Lippmann
ævinlega trúað á æðra „náttúrulögmál“,
sem upplýstir menn og opnar sálir eigi
Framhald á bls. 7-
Framkv.stj.: Sigfas Jónsson.
Ritstjórar: Slgurður Bjarnason frá Vieur
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arni Garöar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti G. Sími 224(10.
Utgefandi: H.t Arvakur. Reykjavllc.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
18. tbl. 1963