Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1965, Side 14

Fjölmiðl unartæki
Framttiald af bls. 4.
lemdingar misstu á'huga á sögu sinni og
bókmenntum. En ég er ekki á þeirri
skoðun að sú hætta sé mikil. Það segir
sig sjálft, að sjómvarp er tímalþjótfíur
í mörgum tilvikum. Hinsvegar má líka
reka sjónvarp á þann hátt, að það verði
til þess að auka bókmenntanlegan á-
huga manna. í mínu landi er því mið-
ur áfhugi fyrir bókmenntum engan veg-
imn eins mikill og bókmenntalegur á-
hugi íslendinga. En ég vil taka fram,
að það er ekkert, sem bendir til þess,
að norskt sjónvarp hafi að marki dregið
úr bókalestri Norðmanna. Þegar um
leikhús er að ræða má fullyrða, að sjón-
varpið hefur haft mjög góð áhrif. Sjón-
varpsleikhúsið, sem engar áhyggjur
þarf að hafa í sambandi við tekjur
vegna aðgöngumiðasölu eða tap, hefur
frjálsari hendur með leikritaval, og
þessvegna eru í sjónvarpinu oft sýmd
nýtízkuleg leikrit og leikrit, sem segja
mætti að væru á tilraunastigi, sem
venjuleg leikhús þora oft og einatt ekki
að leggja út í. Leikritaval norska sjón-
varpsins hefur því orðið fyrir töluverðri
gagnrýni, og á það hefur verið bent,
að meira tillit ætti að taka til þess
f jölda fólks úti um byggðir landsins, sem
eru börn og byrjendur þegar um leik-
list er að ræða. En nú hefur það komið
í ljós, að einmitt þetta fólk, sem lítið
eða ekkert þekkir til leiklistar, „skilur“
betur, ef svo má segja, þessi nýtízku-
legu „moderne" leikrit, og það er af
þeirri einföldu ástæðu, að þetta fólk hef
ur ekki gert sér fyrirfram skoðanir um
það, hvernig leikhús eigi að vera. Að
minnsta kosti er hægt að fullyrða það,
að norska sjónvarpsleikhúsið hefur orð-
ið til þess að örva áhuga fólks á leik-
list.
JL efnisvali sínu getur útvarp
ekki tekið tillit til kröfu eða smekfcs
allra, og það á heldur ekki að gera það.
Þetta er heldur ekki hægt, og þó það
væri hægt, þá yrði þessi dagskrá óþol-
andi. (Þegar ég tala um „útvarp“ í
þessu sambandi, þá á ég bæði við radíó
og sjónvarp). En því miður er það svo
að ennþá er það þannig að fjöldi fólks
væntir þess og krefst að það sé gert .í
sumum tilfellum er sjálfsagt rétt að
beygja sig að einlhverju leyti fyrir
smekk meirihlutans, en samt verður
krafan til gæða að vera skilyrðis-
laus.
Hver er svo tilgangurinn með þjóð-
legu útvarpi? í stuttu máli: Það er til-
raun að brúa höf og rjúfa landamæri,
þó ekki með það í huga að allir eigi
að verða hver öðrum líkur, heldur til
aukins skilnings manna á meðal. Út-
varpið á að vera hjálp í viðleitni okkar
til að skerpa hugsun okkar, róta við
okkur, fræða okkur, eyða fordómum og
misskilningi manna á meðal. En útvarp-
ið á samt ekki aðeins að gefa okkur
þurran fróðleik, það á að reyna að
auðga ímyndunarafl okkar og skilning
okkar á því „dularfulla og óskiljanlega“
í tilverunni.
*r á kem ég að þeirri spurningu:
Hvert verður hlutverk radíósins í út-
varpsstarfseminni í framtíðinni? Þegar
radíó-öldin hófst í Noregi, voru margir,
sem spáðu því að örlög dagblaðanna
væru ráðin og hlutverk þeirra væri
eldd lengur annað en að birta andláts-
bæn sína. En sú varð ékki raunin. Nú
álíta sumir, að radíóið verði sjónvarp-
inu að bráð. En ég álit, að ekki séu
miklar líkur til þess.
í Noregi eru um það bil hálf milljón
radíóeigenda, sem hafa ekki sjónvarp.
Radíóið verður því á næstu árum að
taka sérstakt tillit til þessara manna.
Það er talið, að sjónvarpseigendur í
Noregi séu um það bil fjögur hundruð
XII.
Síðustu æviárin bjó Davíð Jónsson
á Brattlandi, afskekktu fjallakoti aust
ast á Síðu, í hrikalegu landislagi langt
ina m>eð Hverfisfljóti. Hann orti þar
kvæði, sem sum lýsa trega og lífs-
leiða. Þögnin umlhverfis hann ver'ður
tómlát, einangrunin er honum ógeð-
fel'ld.
Gáfur Davíðs verða ekki dregnar
í efa. En í eðli hans voru ýmsar
ættarfylgjur, sem hvergi urðu til
FJÖRÐI HLUTI
gæfu. Hann var ekki beilsteyptur
persónulei'ki, skorti einlægni í lið-
veizlu við lítilmagna. Ójöifnuður ald-
arandans var ríkur í fari hans sjálfs,
og hann átti ekki festu og gætni, þær
höfuðdyggðir, sem a’ð gagni máttu
verða í átöfcum við útsmogna hroka-
gifcki og harðdræga kóngsins menn.
Hann yrkir til að stytta stundir í
sólleysunni, er allajafna hressilegur
þó að ábjáti, skapið funheitt. Hríðar-
kóf leitar inn í kofana, matvælin
gaddfrjósa í búrkrófcnum. En þá fyrst
kárnar og slær um þverbak,
ef konan köld að nafla
í kokkhúsinu deyr.
Hann telur það hinsvegar enga bót,
a’ð golan tol'li í honum sjálfum, er
orðinn eins og krumpinn hrafn, grátt
hárstrý veitir lítið skjól. Hann mæt-
ir óttalaus þeirri örlagastund, að
reka feita fætur
í forlaganna stafn.
Mála-Davíð anidaðist á Brattlandi
5. janúar 1839, liðugum tveim ára-
tugum eftir að bækur hans voru
undir fógetahamri í þinglbúsi Beýk-
víkinga. Dánarbú hans jaðraði við
þrot, þegar öll skuldakurl voru kom-
in til grafar. Sennilega má rekja
munnmælasagnirnar um graut-
morknu guðsor’ðaskræðurnar til
þeirrar uppskriftar.
Þetta var talið bókakyns við leið-
arlok: ,
Rytja af Gíslabiblíu
Skræða af Herlebs — predikunum
Passíusálmakver í biluðu bandi
Sál. Espolins annálar
2 bækur af Sturlungu í góðu bandi
Saga Ólafs konungs Tryggvasonar
Ævisaga konferenzráðs Jóns sál.
Eiríkssonar
Klausturpóstur
Tíðindakver af 1795
Svartfdæla og Reykdæla, skrifuð
Sættastiftunarkver
Sunnanpóstar
Ledetraad for nordisk oldkyndig- ■
Ibed
Virðinigarver’ð bókanna 6 rd. 70 sk.
— Þá var sagan öll.
— Hér befur nú verið rakið, að 1
stofninn úr bókasafni Mála-Davdðs
lenti undir löghaldi og selt hæstbjóð-
endum á opiniberu uppiboði. Má furðu
legt heita hve undrafljótt fennti yfir
gang þeirra mála. Sannar þó aðeins
sem vitað var, að nærtækar heknildir
hveri'ðust oft í munnmæli.
í upphafi þáttarins er þess getið,
að Henderson kom að Hofi í Öræf-
um. Bóndinn þar, Öræfa-Davíð,
meðal fárra islenzíkra allþýðumanna,
sem hann nafngreinir í ferðabófc
sinni. Honum verður hugleikið: bóka
safnið, áhuginn á fornnorrænu fræð
unum og neistinn aif skaplyndi for-
fe’ðranna. Gesturinn skozki á við veg
friðarbrotamáiið, sem var í alræmi
og komið til löggæzluvaldsins.
Það þurfti dirfsku til að stöðva
sýslumann konungs á förnum vegi,
og varð víkingnum dýhkeypt áður en
lauk.
í bréfinu til Bjarna skálds Thorar-
ensens sagði Davíð:
„Minn eigindómur er einasta inni-
falinn í téðum bókum.“
Hann hefur þá etoki a’ðeins í huga
veraldlegt verðgildi bókasafnsins,
merking orða hans nær lengra og
sér fram á veg. Bóndinn verður
aldrei samur maður eftir — svo
djúpt standa lífsrætur hans í lind-
um bókanna.
Heimildir:
Ferðabók Hendersons.
Sunnanfari 1. árgangur.
Landsyfirréttardómar.
Uppiboðsbók Reykjavíkur.
Bréf og skj'öl í Þjóðskjalasafni.
og fimmtíu þúsund, en radíóeigendur
um það bil ein milljón. Þetta sýnir
greinilega, að radíó hefur sínu hlut-
verki að gegna.
í mörgum löndum, sem hafa komið á
fót hjá sér sjónvarpi, verður þeirrar
þróunar vart, að radíóið er á vissu und-
anlhaldi og litið á dagskrá þess sem ein-
hverskonar uppbót, eða öllu heldur út-
fyllingu í þær eyður, sem hljóta alltaf
afc verða í dagskrá sjónvarps. En ég lít
svo á, að hlutverk radíósins hljóti að
vera miklu stærra og þýðingarmeira
en þetta. Rannsókn, sem átt hefur sér
stað í Danmörku, gefur til kynna, að
radíóhlustendur velji yfirleitt dagskrár-
efni að eigin geðþótta, en hinsvegar séu
sjónvarpsmenn alætur á dagskrána. Þar
að auki er ekki ósennilegt, að áður en
langt um líður fái menn snert af sjón-
varpsþreytu, þegar nýjabrumið er farið
af. Og þá kemur aftur til kasta radíós-
ins. Það ætti ekki að þurfa að óttast
sjónvarpið, þó dagskrár verði samtímis
hjá báðum, til dæmis verða áreiðanlega
margir, sem vilja heldur hlusta á hljóm-
list í útvarpi en sjónvarpi.
Ennfremur hefur radíó þann kost, að
yfirleitt kemur það fyrr fréttum á
framfæri en sjónvarpið hefur tök á.
Þá er líka hægt að nefna það í þessu
sambandi að margir eru meiri hlustend-
ur en sjáendur. Orðið, mannsröddin, hef
ur sitt sérstaka gildi. Hið talaða orð,
hvort sem nú um er að ræða ljóð, út-
varpsleikrit, söguupplestur, gefur ímynd
unaraflinu meira svigrúm í útvarpi en
í sjónvarpi. Ég trúi á endurreisn orðsins
og mannsraddarinnar.
Egvil fullyrða, að samkeppni sjón
varps og radíós í Noregi hefur tví-
mælalaust haft bætandi áhrif á dagskrá
radíósins. Á hinn bóginn er það til allrar
hamingju ekki nokkurt takmark í sjólfu
sér, að sem allra flestir horfi á sjón-
varp eða hlusti á útvarp. Þetta ætti að
styðja þá skoðun mína, að hjá báðum
þessum stofnunum verði umfram allt
lögð áherzla á, að það efni, sem boðið
er upp á, sé fyrsta flokks.
Það er öruggt, að radíó, dagblöð og
sjónvarp eru orðin staðreyndir í til-
veru okkar og verða það eftirleiðis. Hitt
er eins öruggt, að þróunin heldur áfram
og miklar breytingar verða líka á þessu
sviði. Öll þessi tæki hafa sínu þýðing-
armikla hlutverki að gegna, en þau
munu hafa áhrif hvert á annað.
Ég hef áður lagt mikla áherzlu á það,
hver hætta er í sambandi við þessi á-
róðurs- eða fjölmiðlunartæki. Þau geta
til dæmis orðið lífshættuleg í höndum
harðsvíraðs einræðisherra. Við getum
hrósað happi yfir því til dærnis, að
herra Göbbels hafði ekki tækifæri til
að nota sjónvarp í þágu hugsjóna sinna.
Hinu verður heldur ekki neitað, að
þessar stofnanir hafa líka alltaf í för
með sér vissa hættu, einnig í
löndum sem telja má til lýð-
ræðislanda. Það er því nauðsyn-
legt að vera stöðugt á varðbergi og taka
sem oftast til athugunar, hvort þessar
stofnanir rækja hlutverk sitt á réttan
og æskilegan hátt.
E n þrátt fyrir allar efasemdir, vil
ég samt sem áður óska Islendingum til
hamingju með það, að þeir hafa nú á-
kveðið að koma upp hjá sér því tæki,
sem er í senn það fullkomnasta og það
hættulegasta í nútímafjölmiðlun. En ég
er viss um, að á íslandi verða þeir mögu
leikar, sem skapast með þessu, notaðir
á heillavænlegan hátt.
Að lokum vil ég færa fram mínar
beztu þakkir fyrir það að hafa fengið
tækifæri til þess að ræða þetta mál
hér. Ég hef ekki sett fram nein ný sjón-
armið, en um þetta efni er nauðsynlegt
að hugsa og ræða. Þetta er alvarlegt
mál og ég hef reynt að ræða um það
með alvöru.
E g vil svo að lokum taka það
fram, að þó ég hafi í tali mínu vakið
athygli á þeim hættum, sem ávallt
hljóta að vera samfara áhrifamiklum
fjölmiðlunar- og áróðurstækjum,
hef ég þá trú að einstaklingsihyggja nor
rænna þjóða, sem er svo snar þáttur
í eðli þeirra, komi í veg fyrir að þessum
tækjum takist að steypa okkur öll í
sama mótið, sjóða okkur í sömu deiglu.
Ef norræn samvinna kæmist á það
stig myndi ég ekki vilja taka þátt í
henni.
Hagalagöar
Bert og kalt
Fyrir tæpri viku gisti ég á Gils-
bakka. Um moriguninn gekk ég einn
út í kirkju. Húsið er snoturt, sr. Magn
ús Andrésson hefur lagt fram mikið
fé frá sér að gjöf til hinnar sárafá-
tæku kirkju, allt var sópað og tand-
urhreint. En þegar ég kom inn úr
vallarskrúðinu og skógarilminum,
fannst mér þar svo hræðilega bert og
kalt. Engir lausir munir nema 2 gler-
stjakar á altari.
(Þ. Bj. N. Kbl. 1906).
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
18. tbl. 1965