Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1969, Side 1

Árni G. Eylands
„En ég rista á ! mun
kefliu
Hinn 1. inarz í ár varði norsk
kona, frú Ellen Marie Mageroy,
doktorsritgerð við Háskólann í
Osló. Fyrsti andmælandi við
doktorsvömina var próf. Magn-
ús Már Lárusson. Fór vel á því,
þar eð doktorsritgerð frúarinn-
ar fjallar um sjerstætt íslenzkt
efni. Á norsku ber hún titilinn:
Planteornamentikken i is-
landzk treskurd. En stilhist-
orisk studie. Doktorsritgerðar
þessarar mun að litlu hafa ver-
ið getið í íslenzkum blöðum.
J. alð votm að sjólllfisöigtðu miilkii
umskipti fyrir Norðmennina sem
fluttu úr góðum skógarsveitum
í Noiregi að setjast að í skóg-
iauisiu iaindi, Ísíainidi. Það fóir
ek'ki miiikJð fyrir ísllenzka biir'k-
iniu, birikikjatrr-isikjógunium. Bnig-
iinin gat byggtt bjiáilkiaihiús úr við-
uim úr slíkium sikóiguim.
Minni voru viðbrigðin fyrir
þá landnámsmenn sem komu
vestan um haf, frá skóglausu
eylöndunum norður og vestur
af Skotlandi. Þair byggðu menn
vafalaust hús að nokkru leyti
úr torfi og lausagrjóti, í þann
tíð, og hið sama mun sennilega
hafa átt sjer stað á sitiöku stað
í Vesituir-Noriegi t.d. á Jaðrin-
uim.
Víða á íslandi var gnótt reka-
viðar, sem hafstraumar báru að
laindtau, það vair mörguim laind-
námisimanninuim mikil bjöirg í
búi við að komna þaki yfir höf-
uð sjer og sinmia.
Þó að landnámsmenn vel
flestir yrðu að láta sjer, við
húsagerð, neagja það sem land-
ið igaf — á mörgum öðrum
sviðum vaæ það enigan veginn
lirtið nje smiátt — er þess oft
getið, að ísl/enzkir mektar-
bændur fóru utan til þess að
sækja sjex húsavið — húsa-
timtour.
Hins vegar hefir Lesbókinni
borist í hendur norsk grein er
mjög hnígur að þessu og birtist
í norska stórblaðinu Stavanger
Aftenblad 3. og 4. júní í ár.
Þótti ekki óviðeigandi að snara
henni á íslenzku, svo sem hjer
er gert.
Þess ber að sjálfsögðu að
minnast, að greinin er skrifuð
fyrir norska lesendur en ekki
íslenzka, og sem Iandkynning
en ekki ritdómur
K.irkjiurn.ar varð að viða
v.el, þegar svo langt leið, að
góðir bændur byggðiu G<uðisihús
á bæjuim sínum. Margoft er frá
því sagt að kirkjutknbur var
sótt til Noregs. Á biskupsstól-
unium var mest í efni um þá
hluti. Stoálholt vierður bisikups-
setu,r 1056 og Hólar 1106. Bisk-
uipisstiólarnir eiignuðust meiira að
segja sfcógarteiiga í Noreigi og
gátu þarnnig sótt viðiu í eigin
merkur. Hversu mikilsvert þetta
var og hversu mifclu var til
kostað uim fyrirhöfn, k’emiuir
Ijóst fram af frásöigninni uim
hinn. fyrsta bistoup Nonðlend-
inga, Jón Ögmundseon o-g kirkj-
una sem han.n byggiir á Hóliuim.
Jón er vígður til biskups í
Lundi 19. apríl 1105. Þaðanfer
hann til Noregs. Þair kaupir
hann kirkjutiimbur og flytur
það með sjer til fisilands árið
eftir — suimarið 1108. Þeir taka
land á Eyrum — Eyrarbakka
— á Suðiurliandi og þaðan eru
viðirnir dregnir á hestum þvert
yfir landið — fjöll og firn-
indi — norður til Hóla, vega-
lengd sem eigi er miinna en «m
250 bm talið beinuistu leið. Slíkt
var ekki neitt smá fyrirtæki.
Það er því eigi undarliegt að
prel'átar og aðrir þeir er kirkj-
urn rj.eðiu ljetu sjer snemma titt
um >að eignaist reka, þar sem
þeir voru mestiir og bestir. Það
vonu hin rnestu hlunnindi.
Enda fór það svo að kirkjan
komst tiltölulega fljótt yfiir mik
il r’ekarjettindi.
Hinir gömlu íslendingar — ís-
lendingar til forna — komu'St
ald-rei upp á að byggja stein-
byggingar. Þeir reisbu ekki
steinkirikjiur. Gott grjót til
vinn&Iu, svo ssim granít er ek'ki
til á ísliandi og blágrýtið ís-
lenzka verðúr ekki hö-ggið sem
hleðsiuigrjót. En þeigar íslend-
ingar komu til Grænlands og
settuist þar að tóku þeir að
byggja úr steini, þega.r mikið
stoyldi við 'hafa. Það sanna
kinkjurústir þar á landi, eins
og t.d. hinar miklu rústir Hvals-
Frú Ellen Marie Mageroy
eyjarkirkju. Þar var gnótt af
grjóti, vinn.anlegu ti'l hleðislu.
ístenzku birkisfcógarnir ljetu
fljótt á sjá. Landnámið, byggð-
in og fjeinaðarferð sá fynirþví.
í mjög mörgum S'veituim var
skógunum eytt svo að fuUu, að
um aldir var þar eikki runna að
sjá nje S'pan'nair-'sprek að finna.
1. Noregi voru skógarnir
alls staðar, eða því sem næst.
Að byggja og smíða úr timbri
og að skera í trje var sjálfsagð-
ur hlutur svo lað se'gja á hverj-
urn bæ. Simalinn bar sinn slíðria-
hníf við belti, efnmðiurinn v.ar
við hiömdiinia, hiamn táligaði og
skar, sjer til gamans og dæigra-
dvalar. í Noriegi var trj'eisfcurð-
ur sijál'fsagt og eðlilegt föndur
— oig list, þan.nig var það
löngu áður en ísland byggðist.
Á íslandi hiorfði þetta allt
öðru visi við, þar var, að þeissu
leyti fátt til fanga, samanborið
við það sem var í Noregi. Samt
þairf .ekki að efast um að marg-
ir landin'ámsmenn fiuttu með
sjer til hins nýja landis kunn-
áttuna að telgja trje bæði til
gagns og gamans, kunnáttuna
að byggja úr timbri, smíða úr
trjie og l'istamanns'gáfur og glieði
á því sviði. Þessi kunniátta gekk
í arf, þótt í nær skóiglausu
landi væri. Æði margiir af land-
niámsmönnuim höfðu sj'eð margt
fyrir sj'er, þeir höfðiu verið í
vesiturvegi og jafruvel suður í
löndium, áður en leiðin lá til
ísland'S. Þeir höfðu aflað sjer
kunnáttu og víðisýnis, sem gerði
þeim fært að fást við fleira en
hina hvers'daigsle'guistu baráttu
fyirir tilverunni, að hafa í sig
og á.
Því miður er fátt og llítið fná
landniáimsöld og hininii fyristtu
isiagnaöilid vairðveitt, er samnii
þetta, engir Histmuinir, engar
byggingar. En sögur.nar og
sagnirnar eriu varðiveittar. T.d.
söigniin uim 'Stó-rbóndann Ólaf Pá
í Hjarðariholti, í Laxdælaisögu,
sem ekki ljet sjer minna nægja
en að skreyta veggina í sfcála
sínum með trj'esku'rð'ar.myndum
af söguliegum viðburðum. Þótt
s'líkar -sikráðar sagnir veirði ekki
sannaðar, enu þær í fiullu sam-
ræmi við annað sem Skráð er
um ríikidæimi Ólafls, og það hve
veraldarvaniur hann var, hafði
verdð hirðmaður hjá Haraldi
Gnáifleidi í Noreigi og hjá Mýr-
kjartani kón.gi á írlandi, enda
var hann dóttursonur Mýr-
kjartans. Húsatimbrið í sfcála
sinn 'hafði 'hann fengið að gjöf
frá Haraldi kióinigi.
E ftir siðaskiptdn hrakaði
flestu á íslandi. Stjórnarfars-
le’gt ok oig vanstjórn, verzlun-
arieiinokun og óáran beygði
þjóðina niðuir í eymd oig vol-
æði. Nú sóttu menn efcki húsa-
við til Noiregs. Tiimibuirlkirkjiuirin-
air siem voru eins fcomiar eftir-
líkingar af stafakirkjunum
norsiku, ljetiu á sjá og fjelliu í
Mikill fjöldi mynda af íslenzkum tréskuröi fylgir uokiorsiitgerð frú Mageroys, en furðu mikið af
þessum kjörgripum er í eigu safna og einstaklinga á Norðurlöndum.