Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1969, Side 12

„En ég mun rista á kefli“
Framlhiald af bls. 2.
í bókixmi eru margar myndir af rúmfjölum.
ekki eingöngu bundin við bókmenntir.
arlistarinnar að þakka hve mik-
ið er varðveitt af fornkvæðom-
um. Án rúnaristunnar ættum
vjer ef til vill enga Heims-
kringlu og færri og ómerkari
íslendingasögur. Sú hugsun
getur hvarflað að oss beggja
megin íslands ála, í Noregi og
á íslandi.
N ú leggjum vjer til hafs
frá Borg, þar sem ef til vill
var vagga trjeskurðarlistarinn-
ar á íslandi. Leiðin l'iggur til
Víkurinnar í Noregi og þaðan
út í sveitina Bærum. Loks nem-
um vjer staðar við götu í skóg-
inum sem nefnist Blomst'erkrók-
en, Þar kveðjum vjer dyra og
heilsum upp á húsfreyjun.a, Ell-
en Marie Mageröy. Hún hefir
ekki fengist við að rista rúnír
á kefli, eins og Þorgerður Eg-
ilsdóttir, en þó hefir frú Mager-
öy sýslað meira við trjeskurð
heldur en nokkur önnur kona,
sem vjer vitum deili á. Og hún
hefir gert það á þann hátt, að
vjer íslendingar eigum henni
ærið að þakka. Vjer stöndum
með þökk í hjarta og hatt í
hendi, eins og norska skáldið
Per Sivle kemst að orði, er vjer
kynnum óss árangurinn af
margra ára vinnu hsnnar við
íslenzka.n trjeskurð. Það er
doktorsritgerð hennar, sú er
frúin varði til doktorsprófs við
Háskólann í Ósló 1. marz í ár,
og ber sem fyrr var sagt titil-
inn: Planteomamentikken í is-
landsk treskurd. En stilhistor-
isk studie.
Mig brestur algerlega kunn-
áttu til þess að dæma þetta
vísindalega ritverk, en sem ís-
l'endingur vil jeg bera fram
mínar innilegustu þakkir fyrir
hið mdkla og fagra verk, sem
hjer er komið fram í bókar-
formi. Maður freistast til að
telja það táknrænt að þetta rit-
verk um piöntuskrúðið í ís-
lenskum trjeskurði skuli koma
frá bl'ómagötunni „Blomster-
króken“ í Bærum, og segja má
hjer lokist mikill hringur. Land
námsmennirnir fluttu trjeskurð
arlistina með sjer frá Noregi
og nú fáum vjer frá Noregi
glæsilega sönnun þess, að þessi
list gleymdist aldrei, hún hefir
lifað og þrifist hjer um allar
aldir, þrátt fyrir harðæri og
þrengingar sem þjóðin ótti við
að búa, jafnvel í svo miklum
mæli að ætla mætti að hún
hefði haft meira en nóg með
það að reyna að hafa í sig og
á, og stunduim skorti mikið á
að það tækist þolanlaga. Jafn
framt fáum vjer að vita, og það
eru lagðar fram sannanir um
það, að þessa listgrein hefir
þrátt fyrir all't borið hærra en
vjer hugðum, þótt vjer finnum
auðvitað til fátæktar vorrar og
smæðar er vjer stöndum and-
spænis slíkum auði sem getur
að líta á Maíihaugen og á Bygd-
öy, og í Hákonarhöllinni Björg-
vin.
Doktorsritgerð frú Mageiröy
er bók í tveimur bindum, stór
í broti. Fyrra bindið er sjálf
doktorsritgerðin 175 bls. með
yfirliti bæði á ensku og frönsku
og mikilli heimildaskrá. Síðara
bindið 191 bls. er eingöngu
myndir af íslenzkum munum og
trjeskurði, al’ls 392 ljósmyndir
og 43 minni teiknimyndir að
auki. Þetta er glæsilegt verk
og myndasafn sem er unun að
skoða og að sama skapi fróð-
legt að kynnast.
Doktorsiritgerð frú Mageröy
sem Bibliotheca Amamagnægna
Supplem.entum Vol. V og VI
(Muniksgaard, Hafniæ 1967).
Það talar sínu máli um verkið.
B ókin er prentuð í hinu
fræga prentverki Dreyer í Staf-
angri, ssm einnig hefir ann-
ast gerð allra myndamóta. Papp
írinn er'auðvitað úrvals mynda-
pappir. Allt er svo vandað sem
verða má, enda mun útgáfa bók-
arinnar hafa kostað um eina
miilljón kiróna íslenzkra. Ve<rk-
ið er gefið út með fjárhags-
stuðningi frá Norges almenvit-
enskapl ige forakiniinigHrád og
frá danska ríkin.u. (Getur það
ekki verið oss íslendingum
nokkurt umhugsunarefni? Hver
verður sala bókarinnar hjer á
landi?)
Þetta sem hjer er sett á papp-
írinn er auðvitað alls ekki skrif
að sem ritdómur, frekar sem
lítil kynning og þakkir bornar
fram af íslendingi, sem hefir
átt æðimörg spor í Noregi viða.
Það er margt sem í hugann
kemur, er jeg fer höndum og
auguim um doktorsrit þetta. Eitt
er þetta: Má ekki rekja leynda
þræði allt frá meistaranum sem
skar út kirkjuihurðina á Val-
þjófsstað um 1200 og til hins
heimsfræga íslendings mynd-
höggvara Bertels Thorvaldsien?
o.s.frv. — Og er ekki hliðstæð
listsagan frá meistaran.um sem
prýddi Urnes stafakirkju í
Sogni og til höggmyndanna í
Froginargarðinum mikla í Ósló?
Frú Mageröy — húsimóðir og
þriggja barnia móðdr — hefir
ekki látið þar við sitja að
skrifa þessa uimræddu doktors-
ritgerð, jafnframt því hefir
hún tekið saman ýtarlegt yfir-
lit yfir útskorna íslenzka muni
erl'endis og dregið þar fram í
dagsljósið margt ssm eigi var
kunnugt áður. Skrár hennar
um þetta efni hafa verið prent
aðar í Ársriti fornminjafjelags
ins á árunum 1955—1965. í neð
anmálsgrein í doktorsritgerð-
inni nefnir hún þessar tölur yf
ir slíka muni: f Nordiska Mus
eet í Stokkhólmi 235 munir, í
Nationalmuseet í Kaupmanna-
höfn 138, í norskum söfnum 40,
í Vietorias Albert Museum
London 18, í Musaum fúr Kunst
und Gewerbe, Hamborg 4, og í
Ringköhing Museum, í Dan-
mörku 57 munir.
Að lokum vil jeg endursegja
nið'urlagsorð frúarinnar í dokt
orsrifcgerðinni, þau eru á þessa
leið:
Hinip fjölmörgu útskornu
munir, sem jeg hef rannsakað,
eru að sjálfsögðu mjög mis-
miunandi að gæðum og listfentgi,
enda hafa listmiunir þsissir orð-
ið til við mjög mismuntandi að-
stæður og á ýmsum tímum. Það
er að sjálfsögðu mestur gleði-
gjafi að dveljast við þá m,utni
sem eru sannarl'eg listaverk.
Við að rannsaka og gaumgæfa
plöntumynstrin og skurðinn á
hlubunum kemiur í ljós, að þeir
eru ekki fáix munirnir sem
skipa þann sess. Það er auð-
sætt að þeir eru ekki fáir ís-
lenzku trjeskurðarmennirnir,
sem hefur tekist að skapa og
vinna sjerstæð verk, sem bafa
mikið listgildi. Og þetta vekur
oss til umhugsunar urn aðdæma
ekki of einhliða á þá l'eið, að
hin forna menning íslendinga
sje eingöntgu bundin við rit-
verk og bókmenntir. Landið hef-
ir einnig fóstrað menn og kon-
ur mteð miklar gáfur og gefcu á
sviði „lista handanna". Það
sanna oss verk þeirra þótt nöfn
sjeu gleymd.
Bókmenntir
og listir
Fratmlhaild af bls. 4
hann er sjálfur heillum horf-
inn, fyrirtæki hans að gjald-
þroti komið og hann sjálfur á
skaimimt eftiir ævi sintraar. Eitt
hefur Vilhjálmi tekizt betur en
flestum öðrum höfundum, sem
gerðu tilraunir að skapa slík-
ar manngerðir: málfar faktors-
ins er sérlega nærri því hrogna-
máli, sem danskir verzlunar-
menn, búsettir hérlendis, tömdu
sér fyrum; aðrir höfumidair hafa
ekki náð því betur.
Gömlu fólki er lýst af samúð
og skilningi, umkomuleysi þess,
hirðuleysi um eigið útlit, lítil-
þægni, bæling eftir langa og
stranga ævi. Reisn þeirri, sem
hverjum frjálsbornum manni er
gef'in svo sem í vöggu'gjöf, hef-
ur það iöngu glatað. Það er
sljótt í vonleysi sínu. Og þegiar
það loks hrekkur upp af, er
eins og ósköp lítið gerist. Eng-
inn kippir sér upp við það,
ekki einu sinni börnin, þó þau
verði þannig áhorfendur að
dauðanum. Var það ek'ki fyrir
ltöngu sama sem dautt?
Fólk í blóma lífsins myndar
vitiaskuld kjarna verksins, og
er það flest með sama trúverð-
uga mótinu, ber þó frá, hve
fátæku erfiðisfólki er lýst af
mikilli innlifun og næmi. Og fá-
ir hafa dregið upp fegurri
myndir af hjónaástum en Vil-
hjálmur í þessu verki sínu.
Hann hefur nostrað við ástar-
atriðin, sem eru hvorki gróf né
afsilepp; aEt sagt, sem segja
þarf, meira ekiki; ástiin er eins
og Ijóð i sögunni, stef eða við-
lag við rammaslag harðrar lífs-
baráttu umkomulauss fólks, sem
„vissi ekki sitt rjúkandi áð“,
en lifði þó sínar siælustundir.
Að sjállfsögðu eir börinium
ætlaður staður í þessu breiða
skáldverki; skipta þar engum
sköpum, sem að líkum lætur,
en gegna sínu hluitverki í gangi
og þróun sögunnar. Drengurinn
— of'tast nefndur aðeins svo
— sonur Geirs þess, sem ör-
kumlast af slysinu, kernur eink-
um við sögu, næmur á það sem
er að gerast. Tilfinningar hans
loga af heift, þegar hann verð-
ur fyrir þeirri rangsleitni, sem
minni mátbar höfðu jafnan orð-
ið að þola. Lífið hefur ekki
enn bey.gt hann. Sérlega eftir-
minnilegar eru ferðir hans í
Búðina. Foreldrarnir senda
hann þangað til að biðja um
úttekt í skuld, faðirinn liggj-
andi heima í rúmi sínu, óvinnu-
fær og heimilið bjargarlaust.
Sár er skorturimn. En sárar
svíðuir drenigion að kinékrj úpa
þeim, sem lítilsvirða hann og
vísa honum bónleiðuim á bug og
brestur að lokum alla þolin-
mæði, örvæntingin brýst út í
vonlausum uppsteit gegn fakt-
ornum:
„Ég fæ þá ekikiert," segir
hann lágt og þungt. „Þetta
skaltu einhvern tíma fá borgað.
Já þú ska'lt fá það borgað. í
kvöld, í kvöld skal ég biðja
guð um að senda þig til hel-
vítis.“
Brimar við Bölklett ber með
sér hvort tveggja: að vera sam-
ið af þroskuðum höfundi, og þó
frumsmíð, byrjandaverk. Sem
skáldverk er það ekki degið
giska finum dráttum, en ber þó
merki um vandvirkni og sam-
vizkuemi höfundar. Sem verk-
lýðisibókmenn.tir stendur Brimar
við BöDklett í raun og veru
freu'.st slíkra verkia í íslenzkum
bókmenntum; þa'óunarsaga
verlkalýðsihreyfingarinnar heif-
ur hvergi verið rakin ýtarlegar
frá fyrstu skrefum til fullrar
mótunar. Ræktarssmi höfundar
við almenn lífssannindi gerir
söguna enn trúrri sínu hlut-
verki. Sem listiaverk vantar
Brimar við Bölklett hins vegar
talsve'rt á að teljast til topp-
anina í bókimenntum oklkar; þar
skortir meira en herzlumun-
inn. Fyrri hluti verksins er ris-
meiri og nær því að teljast
fyrsta flokks skáldskapur. Þeg
ar á líður, verður féLagsmála-
þátturinn æ fyrirferðarmeiri í
verkinu. Langar frásagnir af
fundum og ræðuhöldum legigja
undir sig heila kafla, og mótar
það efni til óhagræðis persón-
ur og atburði söigunnar. En
skylt er að geta þess, aðmark-
mið höfundar mun ekki fyrst
og firemst hafa verið það að
fikrifa slétt og fallega, þó að
hann að vísu rækti þá kvöð
vansalaust, heldur að segja
sögu, sem hann kunni
flestum mönnum betur. Auð-
séð er, að höfundurinn hef-
ur fyrst gefið sér formúlu til
að fara eftir. Sagan verður svo
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. nóvember 1969