Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1970, Page 10

Jokulsárgljúfur
inn kastar geislum, eins og
spegill, í sólskininu. Og þarna
er kerling, álika gömul, en
svona fjandi bein í baki og
pattaraleg. Uppi á melunum,
sunnan við ána, eru raðir af
bílum. Þar standa líka menn,
með sjónauka. Og allir mæna
þeir til okkar, en þeir, sem
standa á fletinum, neðan við
virðast þó horfa hærra, upp í
loftið. Þar er þó, fjanda komið
ekkert að sjá, nema heiðan him
ininn. Eða — gæti það verið,
að þeir eigi von á heilögum
anda? Eitthvað er það stór-
kostlegt. Það má bóka.
Þytur í lofti. Fugl? Ég lít
upp. Stúlka, — með útréttar
hendur, á blikandi loftskíðum,
svifur yfir mig. Og svei mér þá
ég sé ekki betur en þetta sé
hún Barbara Geirs. Hún lækk
ar flugið, niður með brekkunni,
að austan, og sveigir svo fagur
lega inn á miðjan völlinn. Þar
hafnar hún, á afmörkuðum reit.
Óviðjafnanlegt. Og þama kem
ur önnur — þriðja og fjórða.
Það er annars meiri náman, af
kvenfólkinu þarna uppi á
bjarginu, því þaðan komu
þær. Gamar. væri að mega gægj
ást þangað upp. Hvað svif
þeirra er undur fagurt og all-
ar beygja þær inn á miðjan
flötinn og hafna þar. Og húrra-
hrópin, sem byrjuðu strax, eru
nú orðin svo mögnuð, að þau
rekast á og troðast undir, milli
klettanna. Ég sé ekki betur en
gamli maðurinn sé orðinn rjóð-
ur í vöngum af einskærri hrifn
ingu og augun i kerlingunni
fái jafnvel leitt munka í
freistni. Það voru líka smá-
munir að sjá þá spranga á
tunglinu, í samanburði við
þetta. Mikið dæmalaust var ég
annars heppinn, að vera ekki
dauður. Hrifning mín hefur
líka náð hámarki. Ég get ekki
annað en tekið undir. Og nú
skal ekki draga af. Húúú —
rrr — aaa —-.
Það er stjakað við mér.
Hvað eiga svona djö........
öskur að þýða maður? Þú ert
þó aldrei farinn að dotta?
HVERNIG Á A» SNÚAST
VIÐ ÞEIM, SEM FREM.JA
SKEMT.IDARVEBK?
Með hjálp ljósmyndavéla,
hljóðritunar, hljóðvarps og nú
síðast sjónvarps hafa skapazt
meiri möguleikar, en nokkru
sinni áður, til að vekja fólk til
umhugsunar um það, hve
skemmdarverk eru fjarlæg og
ósamrýmanleg allri menningu.
Með vaxandi þunga er nú líka
farið að nota þessi tæki, með
ótvíræðum árangri, og er það
mikið gleðiefni. Þó vantar enn
nokkuð á, að þeir, sem eru
vitni að slíkum verkum, veiti
það aðhald, sem verða mætti
að kæmi í veg fyrir þau. Tök-
um dæmi, sem þó eru ýkt, af
ásettu ráði: Hver gæti látið það
afskiptalaust, ef hann horfði á,
að bíl væri ekið gegnum kinda
hóp á alfaraleið og án þess að
dregið sé verulega úr hraðan-
um, með þeim afleiðingum, að
ein kindin liggur eftir á veg-
inum, með báðar afturfætur
brotna? Og mundi nokkur
geta látið það afskiptalaust, ef
hann vaknaði í tjaldi sínu hjá
heiðavatni, við skothvelli. Og
þegar hann litast um, sér hann
svanahjón, með unga, á sundi,
við hinn vatnsbakkann. Um-
hverfis þau gjósa upp hvítir
strókar, frá gljáskyggndum
vatnsfletinum. Þar eru riffils-
kúlur á ferð, með þeim afleið-
ingum, að annar fullorðni fugl-
inn og einn unginn, láta höfuð
falla og liggja hreyfingalausir?
Það væri gaman að vita
hvernig ferðamenn teldu réttast
að haga sér, ef þeir kæmu að
nýjum bílförum, í gróðurríku
skóglendi, þar sem bannað er
að aka, og sæju að ekið hefði
verið svo langt, sem kom-
izt varð? Fagurt rjóður,
við lítinn klett, þar rétt
hjá, er allt traðkað og þakið
dósum og drasli og við einn
klettinn liggja brotnar flöskur
í tugatali? Það virðist eðlilegt
að fyrsta spurningin til þeirra,
sem þarna væru næstir, hljóð-
aði eitthvað á þessa leið: Vitið
þið hverjir hafa tjaldað hér í
nótt? „Já. Þið fáið að sjá þá
og heyra þá spjalla, í sjónvarp
inu fljótlega."
Þannig er ein aðferð, af mörg
um, og mjög áhrifarík, til að
vekja menn til umhugsunar um
það, hve óverjandi svona
verknaður er. Um hana fer ég
þó ekki mörgum orðum, því
ætlun mín hér er sú, að vekja
máls á annarri, sem enn mun
of lítið reynd, við fyrsta og ann
að brot, þegar skemmdarverk
eru framin í ríki náttúrunnar,
sem ég vildi sýna samhug minn,
með þessari fábrotnu kveðju.
Þeir, sem komnir eru á lög-
aldur og nægar sannanir eru
fyrir að framið hafi slík verk
verði beðnir að mæta í heima-
héraði sínu, þegar vel stendur
á hjá þeim aðilum, sem þar
eiga að fjalla um þessi mál.
Þar er þeim boðið upp á
ávexti og þann drykkinn, sem
ennþá er hollastur, til að væta
kverkamar, en það er islenzka
lindarvatnið. I bróðemi — yfir
borðum — er svo talið leitt að
verkinu, sem valdið hefur
komu þeima þangað. Þar er
þeim gefinn kostur á að færa
fram sínar ástæður, fyrir þeim
athöfnum, sem um er deilt, og
þeir voru valdir að. Ef slíkar
samræður geta ekki vakið löng
un þeima til að forðast slíkan
verknað framvegis, þá er það
vonlaust með hnefarétti og
handjárnum, þótt ekki verði
komizt hjá að beita þeim, þegar
sá, er verkið fremur, skynjar
ekki lengur hve alvarlegar af-
leiðingar það getur haft.
ÁBÆTTR
Oft kemur margt broslegt fyr
ir á ferðalagi og einnig líka
lærdómsrikt. Þeir, sem hitta
ferðamenn á friðsælum stöð-
um, hafa líka sömu sögu að
segja, þegar sólin skín og skap
ið er í topplagi. Hér verðurþví
að lokum brugðið á léttara hjal.
Fyrir nokkrum árum komu
til mín ung hjón, þar sem ég
var við heyþurrkun. Veður var
hið fegursta og glampandi sól-
skin. Hjónin ávörpuðu mig blíð
lega, dásömuðu veðrið og þann
stað, er þau lýstu fyrir mér,
þar skammt frá, og ég þekkti
vel. Þá spurði frúin, með blíðu
brosi og ómótstæðilegum augna
glömpum: „Megum við tjalda
þar?“ Því er mér Ijúft að játa,
svaraði ég, og sagði henni eins
og var, að ég gæti varla lýst
undrun minni, yfir því hve fá-
gætt væri að heyra svona
spurningu. Það eina, sem bænd
ur færu fram á væri að allur
umgangur værí óaðfinnanlegur.
Við þetta svar ljómaði andliir
frúarinnar og taldi hún það
óskráð lög, að sýna fyllstu til-
litssemi i sambýli við náttúr-
una, og bætti svo við það mörg
um blessunarríkum orðum. Og
auðvitað hafði ég ekki augun
af frúnni, þar sem hún stóð,
svona hér um bil eins fáklædd
og Eva í Paradís beint á móti
mér og sólúnni, með bros á
vörum og svo töfrandi augna-
glampa, að ég hefði þorað að
hengja mig upp á það, að jafn-
vel guð almáttugur hefði ekki
efazt um, að á bak við þessi
hvelfdu brjóst, bærðist hreint
og falslaust hjarta.
Sama kvöldið sannfrétti ég,
að þessi hjón hefðu tjaldað
þama minnst tvær undanfam
ar nætur. Og frúin hefði látið
í það skína, með áberandi drýg
indum, að þau hefðu gómað ný-
runninn og spikaðan silung í
ánni, skammt frá tjaldstaðnum.
Og annan eins mat hefðu þau
bara aldrei bragðað.
Svo var það fyrir fáum árum,
að leið mín lá um yndisfagr-
an stað, í Jökulsárgljúfrum.
Sólskin var þá einnig og blíður
blær strauk um vanga. Ég
gekk þar fram hjá bíl úr
Reykjavík. Þar voru líka ung
hjón, að ganga frá farangri sín
um, og sýnilega að búast til
brottfarar. Ég ávarpaði þau
og leyndi sér ekki hve sæl þau
voru yfir að hafa dvalizt áþess
um stað síðustu nætur og fá
svona dásamlegt veður. Með
óvenju vel völduM orðum og í
auðsærri hrifningu, lýstu þau
þessum stað og þeim áhrifum,
sem hann hafði á þau, og þó
sérstaklega frúin.
„Mamma — mamma. Komdu
hérna, komdu hérna“, heyrðist
skyndilega kallað. „Sjáðu bara
hvað við höfum fundið. Það hef
ur einhver verið að búa til of-
urlítið hús, úr blöðunum á
greininni hérna, með svo fín-
um þráðum, að við sjáum þá
varla. Hver hefur gert það?“
Samtímis birtust tveir Ijósir
kollar, í skóginum skammt frá
okkur. „Ég skal segja ykkur
það bráðum“, svaraði konan.
„En gerið fyrst bón mina, elsk
urnar. Hérna er bréfpoki. Far
ið niður að læknum, þar sem
tjaldið okkar stóð, og tinið í
hann hverja örðu, sem þar hef-
ur óviljandi orðið eftir. Ég kem
svo til ykkar bráðum". Svo
bætti hún við: „Við skulum
ávallt hafa það hugfast, að
skilja við svona staði, nákvæm
lega eins og við viljum að þeir
liti út, ef við ætlum að tjalda
þar sjálf“. —
Eftir nokkra stund lá leið
mín þama um aftur. Þá var
bíllinn farinn. Ég hljóp eftir
stígnum, niður að læknum, þar
sem tjaldið hafði staðið. Gras-
ið var að vísu bælt, en þar
sást ekkert, sem benti til að
börn hefðu verið að leik, og í
lækinn hafði engu verið hent.
Og eftir stígunum, sem þama
voru áður, hafði alltaf verið
gengið. Hér gátu allir greint,
að tillitssemin, hin tiginboma
döttir menningarinnar, hafði
verið á ferð. Og mér varð það
Ijóst, að þessi unga móðir úr
Reykjavík, hafði vakið þessar
hugsanir mínar og aðdáun. Og
þó var annað, sem hreif mig
meira. Það voru hin miklu
lífssannindi, sem birtust í orð-
um hennar tfl bamanna sinna.
Hún virtist gera sér fulla
grein fyrir þvi, að sú löngun
og þrá, sem á upptök sín í
eigin brjósti og leitar í sóíar-
átt, hefur sömu möguleika til
að bæta mannlífið, og þetta
undranna land hefur til unað-
ar og þroska fyrir íbúa sína,
í kyrrð óbyggðanna, þar sem
mjallhvítar jökulbungur ber
við bláan himin og bera hrein-
leika þess vitni, eins lengi og
mannlegt auga fær þær greint.
Bolludaginn 1970.
Theodór Gunnlaugsson
frá Bjarmalandi.
Þann 15. þessa mánaðar varð
Jean Renoir 76 ára gamall, og
má segja að hann sjái fyrst
dagsins ljós um leið og fyrstu
kvíkmyndirnar, en áiitið er að
sú listgrein eigi 75 ára afmæli
í ár. Heíur hinn aldni meist-
ari verið lítt í fréttum að und-
anfömu, enda litið aðhafzt.
Eftir að hann lauk við „Le
Caporal Epinglé" 1962, hefur
hann haldið áfram að hugsa um
ný viðfangsefni og skrifað
handrit. En ár eftir ár hefur
ekkert orðið úr framkvæmdum.
Re.noir hefur aldrei verið eftir-
læti framleiðenda, hvorki í
Frakklandi né í Ameríku;
ástríða hans til að „improvis-
era“ og gera ýmsar tilraunir
fyrir framan myndavélina, hef-
ur verið framleiðendum þyrn-
ir í augum, þar sem þeir vildu
vlta hvert orð og hvert skref
fyrirfram. Þekktur gagnrýn-
andi Penelope Giliiat, segir
einhvers staðar: Þótt það sé
sama að neita Renoir um hrá-
filmu og að neita Mozart um
nótnablöð, þá stendur framleið
endum iijartojilega á sania. Erf-
iðleikar Renoirs til fjáröflun-
ar aukast nú í réttu lilutfalli
við hækkandi framleiðslukostn
að ár eftir ár.
En 1968 leit út fyrir að loks
mundi sjást fyrir endann á
þessu vandræðaástandi. Renoir
hafði vakið áhuga Jeanne
Moreau á handriti sem hann
nefndi „Julienne et son Amour“
en titilhlutverkið hafði hann
skrifað með Moreau í huga.
Ilafði nokkuð fjármagn fengizt
tryggt til að byrja á myndinni
og von var tun aukinn stuðn-
ing. Bjóst Renoir við að geta
liafið töku myndarinnar í júní
1968.
En stúdentaóeirðirnar í maí
þetta sama ár gerðu skyndilega
strik í reikninginn. Franski
kvikmyndaiðnaðurinn dró að
sér fjárloppuna og áætlun
Renoirs rann út í sandinn eins
og margra annarra. Hann varð
svartsýnn á, að honum tækist
nú að gera aðra mynd. „En ég
harma það, þvi að mér finnst
ég enn eiga margt eftir ósagt.“
Árið ’68 hafði þó ekki sagt
skilið við Renoir. Á kvikmynda
hátíðinni I Feneyjum var sér-
stakur liður i liátíðinni sýning
á 17 myndum eftir hann frá ár-
unuin 1924—1939. Leiddi það til
þess að eitt dagblaðanna i París
birti eftirfarandi fyrirsögn á
forsíðu: „Yngsti kvikmynda-
leikstjórinn í Feneyjum: Jean
Renoir." Fleiri sérsýningar
komu í kjölfarið, í Bandarikj-
unum m.a. í Dartmouth College
og síðar í Los Angeles County
Museum of Art.
Áætlanir um „Julienne et son
10 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
27, septeimiber 1970