Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1975, Qupperneq 3

Okkur nútímafólki, sem finnst
fátt nauösynlegra og jafnvel
hversdagslegra en húsgögn veitist
erfitt aó átta okkur á, aö þau hafi
vart verið til i landinu að nokkru
ráöi nema um einnar aldar skeið.
Og íslenzk húsgagnaiðn er ekki
eldri en svo, að á meðal okkar eru
menn, sem tekið hafa þátt i mest-
allri þróunarsögu hennar. Þegar
Jónas Sólmundsson lauk sveins-
prófi árið 1926, var hann full-
numa í snikkaraión, og það var
ekki fyrr en nokkrum árum síðar,
að farið var að gera glöggan
greinarmun á húsasmíðum og
húsgagnasmiðum. Þessar iðn-
greinar höfðu runniö í einum far-
vegi. Maður, sem fenginn var til
þess að smíða hús, sá að öllu jöfnu
um gerð innanstokksmuna. Uti-
vinnan fór fram á sumrum, en
þegar kólna tók í veðri, sneru
menn sér aö gerö innréttinga og
húsmuna. Og þótt nútímalækni
væri ekki til að dreifa, og þeim
hysteriska hraöa, sem gjarnan er
fylgifiskur hennar, lók aðeins
nokkra mánuði að fullgera hús.
Það tók til dæmis 8 — 9 mánuði
að fullgera lónó, — segir Jónas,
— og hús Jóns Helgasonar
biskups, sem faðir minn vann við,
var í smíöum frá þvi í april fram i
október santa ár. Samt var í þess-
unt húsum alls konar úlskurður
og skraut, en hins vegar sluppu
menn við miðstöðvar, vatnslagnir
og svoleióis.
Blaðamaöur hefur hreiðrað vel
um sig á glæsilegu heimili Jón-
asar og frú Elinar Guðmundsdótt-
ur konu háns, þar sem smíðisgrip-
ir húsbóndans og aðrir hagleiks-
hlutir frá fornu og nýju skarta
innanunt niikið safn verka eftir
helztu öndvegismálara þjóðar-
innar. Þar getur jafnframt að líta
nokkrar myndir eftir Jónas sjálf-
an, sem eitt sinn ætlaði út á.mál-
arabrautina, en ytri atvik réðu
þvi, aö hann helgaði sig húsgagna-
smiðum og er af mörgum talinn
brautryðjandi í islenzkri hús-
gagnalist.
— Ég hef stundum verið að
velta því fyrir mér hvers vegna ég
fór út i smiðar, — segir hann, —
og sennilega hefur ýmislegt
komið til. Ætli þessi smiðanáttúra
liafi ekki verið eittlivað i ættinni,
a.m.k. var faöir minn, Sólmundur
Kristjánsson lærður smiður, og
Kristján Teitsson faðir hans var
rokkadraujari eins og kallað var,
og smiðaöi allt mögulegt. En ég
held, að það hafi verió ennþá
þyngra á metunum, að ég var
skírður í höfuðið á gullsmið, sem
sagður var ákaflega laginn, og oft
heyrði ég, að hann gæti smiðað,
hvað sem væri. Þetta þótti mér
mjög merkilegt, og sennilega
hefur það verið vonin um að
kafna ekki undir nafni, sem varð
til þess að ég fór að föndra við alls
konar smiðar. Afi hafði verkstæði
heima, og þegar hann fór til
kirkju á sunnudögum, en hann
var meðhjálpari í Frikirkjunni,
stal amma lyklunum að þvi og
lánaði mér. Gamli maðurinn var
hins vegar ekkert hrifinn af
þessu fikti, og þegar ég var eitt
sinn rígmontinn að sýna honum
póleraða pennastöng, sem ég
hafði gert, hristi hann bara höf-
uðið og sagði: ,,Þú verður aldrei
Jónas Sólmundsson heima hjá sér
á Ilringbraut 108. Gripurinn, sem
hann styður hendinni á, er sveins-
stykki lians, skatthol meó skreyt-
ingum úr innlögóum spæni.
KOM M EÐ
FUNKISLÍNUNA
INN í ÚTSKURÐAR-
TÍMABILIÐ
Guðrún Egilson rœðir við JÖNAS SÓLMUNDSSON húsgagnasmið
smiður." Þetta tók ég ákaflega
nærri mér, og það var ekki fyrr en
seinna að ég áttaði mig á því, aö
þetta voru ekki spádómsorö hjá
afa, heldur vildi hann koma í veg
fyrir, að ég fengi smiðabakteríu
og færi mér að voða innanum
flugbeitt og hættuleg tól. Þegar
gantli maðurinn féll skyndilega
frá, átti hann eftir að afgreiða
margar rokkapantanir, og við
faðir minn tókum að okkur aö
gera það. Þá hef ég verið 15 ára og
um svipað leyti smiðuðum við
feðgarnir snúinn stiga, sem þótti
allmerkilegur, og upp úr þessu
fannst mér brautin vera ráðin.
Tveintur árunt síðar sótti ég um
að komast í læri hjá Jóni
Halldórssyni og co. sem var mjög
viðurkennt smiðaverkstæði, og
lifir reyndar enn undir heitinu
Gamla kompaníið. Það var ekki
auðhlaupið að þvi að komast þar
að, því að hvert sæti var skipað,
en ég var staðráðinn i að biða, og
til þess að nota timann sem best
Nýlt form. Fyrsti stóllinn, sem Jónas teinaði eftir aó hann kom heim
frá Þýz.kalandi. Stóllinn er enn í fullii gildi á heintili Jónasar.

fór ég i Iðnskólann á meðan. Bið-
tíminn varð skemmri en staðið
hafði til, því að upp komst, að
einn neminn á verkstæðinu var
svo róttækur aö hann las Alþýðu-
blaðið, og var auk þess aö tala uni
pólitik og kaupkröfur, þannig að
hann þótti ekkert sérlega æskileg-
ur, og ég fékk plássiö í hans stað.
Þetta þætti áreiðanlega skrambi
hart núna, enda er ekkert púður i
pólitiki.nni lengur.
A þessum árum voru húsasmið-
ir og húsgagnasmiðir saman í
stéttarfélagi, enda var námið það
sama, nenta hvað menn höfðu
frjálst val um, hvort prófsmiðin
var á sviði húsa- eða húsgagna-
smíða. Eg gekk eins og aðtir að
hvers konar verki á námsárunum,
m.a. sntiðaði ég stykki i innrétt-
ingu i Landsbankahúsinu, þegar
verið var að gera það upp eftir
brunann mikla. Það var pláss eða
skarð, sem myndaðist ntilli af-
greiðsludisksins og stigans, og.
það stóö eitthvað i Guðjóni Samú-
elssyni að ráða fram úr því, en
loks varð úr „geitin" sem við köll-
uðum svo, eða hliðið, sem margir
muna sjálfsagt eftir, og ég átti
heiðurinn af. Svo var ntaður i alls
konar innréttingavinnu, en þaö
voru húsgagnasmiðar og hús-
gagnaviögeröir, sem ég var helzt
náttúraður fyrir, og prófsmiðin
mín var skatthol, sá gripurinn
minn. sem konan min, vill sizt
missa úr stofunni hjá okkur.
— Voru húsgögn orðin al-
menningseign á þinum bernsku-
og námsárum?
— Þegar ég var að alast upp,
var orðiö talsvert um búsgögn i
bænum. Almenningur átti að visu
ekki mörg eða margbrotin hús-
gögn, en ég held, að i hverju húsi
og i hverjum bæ i Rcykjavik hafi
verið eilthvað af þessu tagi. llús-
in voru venjulega fjórskipt. Fyrsl
var eldhús, þá borðstofa, því næst
svefnherbergi og loks var pláss,
sent kallað var stofa og fólk
reyndi aö hafa dálítið utan við
hinn venjulega unigang. I þessari
stofu voru venjulega tveir til þrir
stólar, borð og divan að ógleymdri
kommóðunni, sem var af sérstakri
islenzkri gerð og var yfirleitt til á
hverju heimili. 1 torf- og stein-
bæjunum, sem voru hér uppi i
Þingholtum og viðar, var yfirleitt
minna um húsgögn. Þar sat
maður gjarnan á kistum og
koffortum, en alltaf var þar eitt-
hvað, sent kalla mátti húsgögn.
Til sveita voru húsgögn hins
vegar ekki alntenningseign á
þessum tima nema að mjög litlu
leyti. Kommóður voru að visu al-
gengar þar, og oft var laust borð
undir baðstofuglugganum, en að-
eins stórbændun og höfðingjar
munu hafa átt veglega húsmuni
fram á þessa öld.
— Og við höfðum sjálfsagt ekki
þróað með okkur neinar hefðir í
húsgangagerð um aldirnar?
— Nei, siður en svo. Það Jítla,
sem varðveitzt hefur af islenzkgm
húsgögnum frá fyrri tið, er allt
gert eftir erlendutn fyrirmynd-
unt. Eg stúderaði þetta dálitið á
sínum tíma, því að ég gekk með
þá hugntynd i maganum að gera
einhver sérstök íslenzk ltúsgögn
og var eins og grár köttur uppi á
Þjóðminjasafni. Afraksturinn af
þessu varð ekki mikill.
— Er það ekki einkum viðar-
skortur, sem hefur valdið þessari
húsgagnafátækt?
— Það held ég ekki. llér hafa
allar fjörur verið fullar af fyrir-
taksrekaviö og ég tel að borðviður
hafi verið fluttur reglulega með
kaupskipunum i gamla daga. llitt
er svo annað mál, hvort menn
höfðu áhöld og manndóm til þess
að nota viðinn, og sjálfsagt hefur