Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1975, Side 13

Dæmi um gamla finnska sveitakofa
bezt vissi um hinn glæpsamlega
undirróður Ottos gegn Sovétríkj-
unum. Án þess að hika sagði ég,
að þessi ákæra væri ósönn og ég
myndi aldrei skrifa undir hana.
Eftir að hafa árangurslaust reynt
að fá mig til þess með smjaðri og
loforðum breytti hann um tón og
reyndi að skelfa mig með hræði-
legum hótunum og talaði meðal
annars um pyntingar. Hann öskr-
aði framan í mig, að þeir vissú
það sannanlega, að Kuusinen
væri brezkur njósnari . . .
... Ég stóð fast á neitun minni í
öllum yfirheyrslum, og loks var
mér hótað því, að ég yrði send til
Lefortowo-fangelsisins og jafn-
framt fékk ég nákvæma lýsingu á
þvi, hvers konar staður það væri.
„Skrifið nú undir og þá getið þér
farið heim. Annars verðið þér
send til Lefortowo, og þaðan kom-
izt þér aldrei lifandi."
Ég lét aldrei undan og eina
nóttina sumarið 1938 var mér ýtt
inn í þröngan lögreglubíl og ekið
til — Lefortowo. Þar var ég lokuð
inni í eins manns klefa eftir að
hafa verið skipað að afklæðast og
fara í rúmið.
Nú verð ég að skrifa það á blað,
hvað ég reyndi þessa fyrstu
hryllilegu nótt í Leforlowo. En
enn í dag, eftir nærri þrjátíu ár,
er mér það varla mögulegt að lýsa
því með orðum. Klefinn var þann-
ig úr garði gerður, að allur hávaði
barst þangað inn. Ég komst að þvt
síðar, að fyrir neðan klefann væri
viðurstyggileg bygging, sem í
fegrunarskyni væri kölluð „Yfir-
heyrsludeild“. Það var pyntingar-
klefinn . . . Æðisleg, vart mannleg
kvalaóp, hvert svipuhöggið á eftir
öðru ... Gæti nokkurt kvalið dýr í
ægilegustu neyð öskrað jafn-
hryllilega og þessir menn, sem
tímum saman urðu að þola svipu-
högg, hótanir og formælingar? ...
... Nótt eftir nótt varð ég að
vera vitni að þessum ofboðslegu
atburðum, sem gerðust aðeins
nokkurra metra fjarlægð frá mér.
Frá kl. 9 á kvöldin til sex að
morgni voru þessi niðingsverk
framin fyrir opnum gluggum. Á
daginn var hljótt. Þá sváfu böðl-
arnir."
I Lefortowo var Aino Kuusinen
i eins manns klefa mánuðum sam-
an, og við yfirheyrslurnar, þar
sem ýmsum ráðum var beitt til að
buga hana, var alltaf sama ákæru-
skjalið lagt fyrir hana til undirrit-
unar. En hún neitaði alltaf.
,, ... Margir fanganna urðu vit-
firrtir i einangruninni, og við yf-
irheyrslu var eitt sinn sagt við
mig: „Það er furðulegt reyndar,
að þér skulið ekki missa vitið eins
og svo margir aðrir.“
En ég barðist gegn því af öllum
kröftum að deyja eða brjálast. Ég
vildi lifa, og sú von hélt mér uppi,
að sá dagur myndi renna upp,
þegar ég kæmist burt úr Sovét-
ríkjunum og gæti skýrt frá þeim
ofsóknum og kúgunum, sem þeir
beittu, sem „kepptu að hinu há-
leita marki kommúnismans“. Til
að ná þessu varð ég að gera allt,
sem í mínu valdi stæði, til að
halda andlegri og likamlegri
heilsu."
6. kafli bókar Aino Kuusinen
nefnist: „Ferðin til Workuta og
átta ára þvingunarvinna. „Wor-
kuta er við Barentshaf fyrir norð-
an heimskautsbaug. Hér verður
gripið niður i kaflann á nokkrum
stöðum:
„Ég hafði verið 15 mánuði í
gæzluvarðhaldi, þegar dyrnar að
fangelsisklefanum voru skyndi-
lega opnaðar í apríl 1939. Farið
var með um 10 af okkur konunum
i örlítiö herbergi, þar sem okkur
var þjappað saman eins og kind-
um. Bak við lítið borð sat starfs-
maður með blýant í hendi. Hann
kallaði upp nöfn okkar eftir röð
og sagði: „Skrifið undir hér.“
Þegar röðin kom að mér, rétti
hann mér litinn pappírsmiða, sem
ekkert virtist standa á. En svo sá
ég, að hinum meginn á miðanum
stöð krotað með blýanti: „Mér
hefur hérmeð verið tilkynnt, að
ég verði send til átta ára vistar i
fjarlægum fangabúðum." Þar fyr-
ir neðan stóðu bókstafirnir KRD.
Siðar frétti ég, að stafirnir tákn-
uðu „gagnbyltingar-starfsemi". Á
miða annarrar konu stóðu stafirn-
ir KRTD, og t-ið táknaði Trotzki-
isma. Ég neitaði að skrifa undir.
Þá svaraði maðurinn aðeins: „Það
stendur á sama. Þér verðið sendar
samt.“
Þannig var ég dæmd án nokk-
urra málaferla. ... Eftir tveggja
daga ferð var vagn okkar losaður
frá lestinni, og verðirnir til-
kynntu okkur, að við værum kom-
in til Kotia. Þá vissi ég ekki, hvar
Kotla var, en siðar sá ég á landa-
korti, að þessi borg stendur við
fljótið Sewernaja Dwina um 500
km fyrir sunnan þann stað nálægt
Arkangelsk, þar sem fljótið renn-
ur i Hvitahaf ...
. . . Hin 500 kílómetra langa
bátsferð á fljötinu endaði í
Arkangelsk, en þangað komum
við undurfagra, bjarta sumarnótt.
Meðan ibúarnir sváfu í rúmum
sinum, var farið með okkur fanga-
hópinn þvert í gegnum borgina til
annarrar hafnar, þar sem stórt
skip beið okkar.
Við stóðum á hafnarbakkanum
og biðum eftir skipun um að fara
um borð. Okkur var ljóst, að við
yrðum að standa þarna lengi, því
að við konurnar 39 vorum aftast i
langri röð, en fyrir framan okkur
voru hundruð karlfanga. Allt i
einu heyri ég, að einhver úr þeim
hópi hrópar nafn mitt. Mér brá,
þegar ég sá garnlan vin minn frá
Komintern-dögum mínum, Þjóð-
verjann Hugo Eberlein. Hann
kom til mín, og það var greinilegt,
að honum var erfitt um gang og
virtist allsjúkur orðinn. Þegar ég
spurði hann, hvort hann kæmi frá
Berlín, svaraði hann: „Nei, frá
Paris.“ (Að boði Komintern hafði
miðstjórn þýzka kommúnista-
flokksins flutt bækistöðvar sínar
til Parísar 1934). Eberlein hafði
verið boðaður til Moskvu með
símskeyti og verið handtekinn
þegar við komu sína á járn-
brautarstöðinni. Hann fékk tima
til að bæta þessum orðum við:
„Farið nú ekki að gera yður of
miklar áhyggjur, og um fram allt
grátið aldrei. Þegar við komumst
héðan, skulum við sannarlega
segja þeim til syndanna.“ Þá þreif
varðmaður í hann og fór með
hann að nálægri byggingu. Við
dyrnar veifaði hann enn einu
sinni til mín, og þannig varð ég sá
af vinum hans, sem sá hann
síðast. Fangar, sem voru of veikir
fyrir ferðalagið, voru skotnir
handan við bygginguna.
Ég spurði flutningsstjórann um
borð, hvað hefði orðið um Þjóð-
verjann. Hann svaraði mér með
hroka: „Ég get ekki tekið á mig þá
ábyrgð að taka mann með, sem er
svona veikur. Hann var orðinn
svo máttfarinn, að hann hefði
áreiðanlega dáið á leiðinni. Þetta
var bezt fyrir hann. Nú þarf hann
ekki að þola erfiði ferðarinnar.“
Hugo Eberlein fulltrúi þýzka
kommúnistaflokksins við stofnun
Komintern. Hann var vinur og
trúnaðarmaður Lenins og giftist
fósturdóttur hans, systur Inessu
Armands. Eberlein var heiðar-
legur og hreinskilinn maður, mik-
ill hugsjónamaður . . .
Þegar við komum til Kotschmes
eftir fjögurra mánaða ferð um
miðjan ágúst 1939, var bygging
járnbrautarinnar milli Kotla og
Workuta að vísu hafin, en þangað
til henni lauk í árslok 1941 fóru
allir flutningar frarn hina löngu
vatna- og sjóleið, sem við fórum
Vetrarmánuðina 1939—40 var
ég i Kotschmes. Við sambands-
laus við umheiminn, en fréttum
þó, að ný heimsstyrjöld hefði
brotizt út og að Sovétrikin hefðu
ráðizt á Finnland. Þá hafði Stalín
sem sagt byrjað að opinbera heim-
inum áætlanir sinar, áætlanir,
sem Otto hafði gefið mér vísbend-
ingar um þegar árið 1935 . . .
Fjörðungaskil
Framhald af bls. 5
fylkingar renna saman einu sinni
enn á þeim slóðum. tsraelsmenn
eru taldir hervæddari en nokkru
sinni fyrr, en ámótiþví kemur að
aðrar þjóðir heimsins en Banda-
rikjamenn virðast hafa snúizt á
sveif með Aröbum. Og þar á ofan
bætist svo nýfengin oliuauðlegð
Araba.
Samstaða Arabaogoliurikjanna
hefur markað meiri tímamót en
nokkurn grunaði. Framleiðendur
olíu fá nú tifalt verð borið saman
við það sem þeir fengu i byrjun
þessa áratugar. Og talið er, að á
árinu 1974 hafi olíuauðurinn, sem
rann í vasa Arabalandanna, num-
ið rúmlega þúsund milljörðum
króna.
Svo neyðarlega háð eru Vestur-
Iönd hinni aðkeyptu orku, að
alger breyting hlýtur að verða á
aðstöðu þeirra gagnvart afgangin-
um af heiminum. Um þá þróun er
engin leið að spá.
Þvi miður hlýtur tsland að telj-
ast i flokki þeirra þróuðu landa,
sem lita með takmarkaðri bjart-
sýni til framtíðarinnar eins og
sakir standa. Okkar megin fram-
leiðsla er að visu matarkyns og
veröldin er svöng. í ljósi þess
litur allt vel út. En hitt kemur
ámótiogvegurþungt, að viðþurf-
um að fá mikið fyrir snúð vorn og
þar sem þörfin er mest, er kaup-
getan ekki fyrir hendi. En
kannski er þó minni ástæða til
vondeyfðar hér en víða annars
staðar. Forsætisráðherra hefur
nú um áramótin mælzt til þess að
óskhyggjunni linni. Fólk virðist
ekki gera sér grein fyrir þvi, að
ástandið í kringum okkur er alv-
arlegt, þótt við höfum sloppið við
kreppu hingað til. Ennþá heldur
veizlan áfram eins og ekkert hafi
í skorizt: Vetrarferðirnar til
Kanaríeyja eru upppantaðar og
brennivínið selst jafn vel og áður.
Er á meðan er; guð má ráða hvar
við dönsum næstu jól, eins og
segir í kvæðinu.
Þrátt fyrir ískyggilegar blikur,
er ennþá nóg vinna og í atvinnu-
dálkum dagblaðanna er miklu oft-
ar auglýst eftir fólki en að at-
vinnu vanti. Ekki verður heldur
neinum láð, þótt hann láti krón-
urnar sínar fjúka jafnóðum, hvort
heldur það er í brennivín eða
utanlandsferðir.
Á þessum tímamótum, þegar
fjórðungur lifir aldarinnar, er
umhugsunarefni, hvað margt er
ógert, sem helzt hefði átt aö vera
komið i kring. I svipinn man ég
ekki eftir neinu, sem brýnna er að
bæta úr en raforkuskortinum,
sem nú um tveggja vetra skeið
hefur hrellt fólk um vestan, norð-
an og austanvert landið.
Útfærsla landhelginnar í 200
milur markar sennilega mest
tímamót af öllu, sem við tökum
okkur fyrir hendur á árinu 1975.
Hvort sem sú útfærsla verður
annað og meira en dauður bók-
stafur í fyrstu, munu áhrifin án
efa koma ríkulega í ljós siðar. 1
því sambandi er vert að rifja upp
orð, sem einn af okkar reyndari
stjórnmálamönnum, Eysteinn
Jónsson, lét falla um þessi ára-
mót. Hann leit yfir stjórnmálafer-
il sinn og fannst þá að mestu
skipti að hafa átt þáttíaðfæra
landhelgina úr þremur milum i
fimmtiu. Kvaðst hann sannfærð-
ur um, að án þessarar útfærslu
værum við íslendingar nú orðnir
efnahagslegir bónbjargamenn.
Gísli Sigurðsson.
Sigurður Anton Friðþjöfsson
BÆN
MAKKABEANS
Er skuggarnir léttstlgir læðast
og leika um fjallanna rætur,
en dagvitund mannanna drukknar
I dögg hinnar komandi nætur,
beygður af hetfargi mannlegrar mæðu
Makkabeinn þargrætur.
Þjóðar sinnar gæfuleysi grætur.
Ó, Adonai, bein vorra bræðra
I brennandi þjáning stynja
á meðan holskeflur harma
á herleiddri þjóð dynja,
er hinir bjargtraustu, meitluðu múrar
musteri drottins, hrynja.
Jerúsalems múrar brotna og hrynja.
Hjá altari þlnu eldar
erlendra guða brenna
og lögmálsins lærðu feður
líka af hólmi renna.
I helgidómnum þln heilögu fræði
hættir lýðnum að kenna —
Lýðnum hættir Lögmálið að kenna.
Ó, Jahve, þinn lýður lýtur
með lotningu sýnd þinni móti.
Á meðan bein vorra bræðra
blikna á Efraims grjóti.
Gef þú að syndugir Abrahams arfar
eilífa blessun hljóti —
blóði drifnir blessun þina hljóti.