Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1975, Síða 12

SJÖTTA ÓGNUNIN —
STJÓRNLAUS TÆKNI
Stjórnmálamenn, svo a<3 ekki sé
minnzt á kjósendur, geta ekki
gert sér fulla grein fyrir og þar
nteó ekki heldur haft eftirlit með
hinum hraðvaxandi straumi
tæknilegra nýjunga. Ýmsir vís-
indamenn, sem lengi hafa haft
áhyggjur af efnafræðilegum, líf-
fræðiJegum og geislavirkum
vopnum, eru nú áhyggjufullir út
af sakleysislegum framförum
eins og t.d. efnafræðilegum við-
aukum í matvæli — við notum
yfir 2000 slík efni. Sumir hafa
neitað að vinna við tilraunir í
sameindaerfðafræði af ótta við að
framkalla bakteríur, sem væru
ónæniar fyrir eitri og gætu eytt
jarðarhúum. Misreikningar hafa
ekki verið óalgengir — frá thalid-
omide til hönnunar flugvéla, frá
skordýraeitrinu DDT til sulfa
dioxid.
„Rannsóknum, framförum og
þróun" er ekki beint í skynsam-
legar áttir. IIelminí*ur þess fjár.
sem veitt er til rannsókna, fer til
hernaðarlegra hluta, og megin-
hluti hins lil aö finna yfirborös-
kenndar endurbætur á söluvarn-
ingi eða til geimferöa að meira
eða minna leyti vegna þjóðar-
stolts og samkeppni I þvi. Um
tveimur prósentum er varið tii
hinna sérstöku þarfa íbúa suður-
hluta heims. Rannsóknir, er varða
akuryrkju í hitabeltislöndum og
tæknivandamál i þvi sambandi,
eru háðar fjárvana sjóðum. Við
flytjum hjörtu á millum manna, á
meðan flesta samferðamenn okk-
ar skortir nauðsynlegustu lyf.
SJÖUNDI ÓVINURINN
Mannlegt og stjörnmálalegt val
kveður á um, hvort tæknilegum
möguleikum sé beitl. Ef til vill er
hugsanlegt, að hver hinna sex
ópersönulegu ógnana sé afstýran-
leg tæknilega séð og að við getum
fundiö leið einhvern veginn til
þolanlegrar framtíðar með sam-
stilltum, öflugum aðgerðum. En
þó eru þessar hættur mjög þétt
samofnar. Sumar lausnir kalla
frant ný vandamál: sigurinn yfir
bölusólt og mýrarköldu jók á
hæltuna á offjölgun mannkyns-
ins. Sumar ráðstafanir bera ekki
árangur fyrr en eftir áratugi. Höf-
um við tíma til að bíöa? Eða vilj-
ann? Eða getu til að hrinda
slíkum áætlunum í framkvæmd?
Eitt helzta einkenni hins sjö-
unda óvinar er hin siðferðilega
blindni okkar. Við á noróurhlutá
heims erum meira eða minna aö-
gerðalaus vitni að átakanlegri ör-
birgð í suðurhlutanum, sem viö
myndum ekki þola i okkar eigin
þjóðfélögum. Við muldrum eill-
hvaó um, að hver sé sjálfum sér
næstur og snúum okkur burt
vandræðaleg. Hugsjón hins sam-
eiginlega mannfélags hefur ekki
enn náö fullum þroska nieðal
jaröarbarna. Ef til vill cr það
mínna að kenna ágirnd og sjálfs-
elsku en tregðu og sljóleika. Okk-
ur hefur ekki tekizt að skilja til
fulls, að hinn sameiginlegi vandi
mannkynsins er ekki lengur
kenning eða kjörorð.
Annað einkenni sjöunda óvin-
arins er hið alvaiTega tregðulög-
mál hinna ráðandi stofnana okk-
ar, þjöðlegra sem alþjóðlegra. 1
klunnalegri stærð sinni og flók-
inni samsetningu verða þær eins
og gigtveikar manneskjur. Erfitt
er að komast áfram, en það tekur
langan tíma og það þarf að gæta
mikillar varúðar, ef á að breyta
um stefnu eða snúa sér við. Að
gera upp á mllli valkosla er marg-
brotið vandamál, hagsmunir rek-
ast á, máttur og meðul éru tak-
mörkunum háð. Hagsmunum,
sem helgast af hefð, verður
trauðla haggað. Hinir andleg^ eða
vitsmunalegu erfiðleikar einir
eru geipilegir. Svo að skammtíma
lausnir eru nógu torveldar, til
þess að hinar varanlegu verði að
bíða á tillögustigi. Það er engin
furða, þó að „meistaralegt að-
gerðaleysi" virðist oft vera örugg-
asta leiðin.
Ríkisstjórnir okkar sjá lítið
samband milli velmegunar norð-
urhluta heims og örbirgðar suður-
hlutans. „Enginn," sagði Ford,
forseti, í Detroit í september s.I.,
„getur gert sér að fullu grein fyr-
ir því tjóni og þeim geigvænlegu
afleiðingum, sem það mun hafa í
för með sér, ef þjóðir neita að
deila auðlindum náttúrunnar með
öðrum þjóðum í þágu alls mann-
kyns.“ Hann átti við hina meintu
ágirnd Arabaþjóðanna í krafti olí-
unnar, en ekki hina feikilegu
neyzlu 4m<:‘ríku á öllum sköpuð-
um hlutum.
Ibúar suðurhluta heims kunna
að meta þau gæði, sem við njót-
um, þótt við viljum ekki telja þau
fram: hinn norölægi minnihluti
neytir allt að 85% margra lífs-
nauósynlegra vara, sem sumar
hverjar koma aöallega frá suður-
hlutanum. Eflir því sem bilið
breikkar milli ríkra þjóða og
fátækra og hungrið sverfur að,
hlýtur reiði, tilkall og heimting og
þar með þrýstingur af hálfu
hinna fátæku að aukast. Milljónir
hinna landlausu öreiga eru þegar
að yfirfylla, svo að til stór-
vandræða horfir, margar borgir,
sem áttu viö yfriö nóg að stríða
fyrir: Caleutta, Lagos, Rio,
Jakarta, Manila og tugi annarra
borga.
Víða munu byltingarmenn
reyna að velta sínum eigin stjórn-
endum úr sessi. Agirnd er ekki
bundin einvörðungu við norður-
hluta heims: innan við 10 af
hundraöi íbúa i mörgum rikjum í
suðurhlutanum eiga allt að 40 af
hundraði þjóðarauðsins. Spilling
er mikil, og mestur hluti
hagnaðarins af hinum nýju en
dýru nútíma aðferðum, sem beitt
er í landbúnaði, rennur tíl hinna
auðugu jarðeigenda. Þeir einir
geta fengið bankalán. Endur-
bætur í landbúnaði eru knýjandi,
en háskalegar — Allende var
drepinn, þegar hann reyndi að
koma þeim á í Chile. Hinn strangi
agi í sumum stjórnkerfum eins og
í Kina hefur borið mikinn ár-
angur, þótt hann væri dýrú verði
keyptur á sinn hátt, en ósennilegt
er, að víðtækar breytingar séu
væntanlegar á svipuðum grund-
velli. Margar rikisstjórnir í suður-
hluta heims eru að verða enn
borgaralegri en áður.
En alla vega munu vanþróuðu
rikin halda áfrant að krefjast rót-
tækrar breytingar á skiptingu á
auöi heimsins. 1 fyrstu stór-
hækkaðs verðs á útflutnings-
vörum sínum. Þau eru þegar
farin að ntynda auðhringa eða
einokunarsamtök eins og t.d.
varðandi olíusölu. í öðru lagi
neyðarhjálpar í formi kornvara
og áburöar. I þriðja lagi viðtækr-
ar fjárniagnsaðstoðar og tækni-
legs stuðnings, enda þott slíkt
hafi verið og verði oft misnotað og
fari að ýmsu leyti i súginn.
Ef við streitumst á móti hinni
friðsamlegu ásókn, megum við
búast við því fyrr eða síðar, að
gegn okkur verði hafið ,,stríð end-
urskiptingar auðsins" annaðhvort
allsherjar eða nteð skæruhernaði.
Kröfurnar um alheims réttlæti
munu verða studdar röksemdum
og vígorðum varöandi hcfnd i
garð auðugu þjóöanna vegna fyrri
• •
suðurhlutans eru sundraðar
vegna stjórnmálaskoðana, sögu-
legs fjandskapar, trúarlegs og
kynþáttalegs metnaðar og af
gagnkvæmum ótta og tortryggni.
I Vietnam og Kambódíu hefur
verið barizt fram til þessa.
Miðausturlönd eru púðurtunna.
Risaveldin tvö halda áfram vig-
búnaðarkapphlaupinu þrátt
fyrir allt afvopnunartalið. Sam-
einuðu þjóðirnar eru í upplausn.
Sumar ríkisstjórnir eru of veikar
eða óáreiðanlegar til þess að hægt
sé að semja við þær i alvöru. Bæði
sem veitandi og þiggjandi getur
hver þjóð óttazt, að varnir hennar
gagnvart óvinum sínum muni
veikjast.
Sú ríkisstjórn, sem freistast til
að taka upp stefnu fórnarlundar,
á hvarvetna mikið i hættu heima
fyrir. Hún myndi mæta heiftar-
legri andspyrnu, sérstaklega á
tímum dýrtíðar og verðhruns, og
þess yrði vissulega krafizt af
henni, að fyrst leysti hún erfið-
ustu innanlands vandamálin.
Aðeins það myndi valda stjórn-
málalegri ókyrrð. Hvaða ríkis-
stjórn í norðurhluta heims myndi
voga sér að fylgja slíkri stefnu?
Hin brezka? Við erum betur
settir en flestir aðrir. Við eigum
nóg þrátt fyrir erfiðleika okkar.
Vegna Samveldisins þekkjum við
suðurhlutann vel og vitum sitt-
hvað um aðstoð. Við erum ekki
eins viðkvæmir fyrir kynþáttum
og margir aðrir og tölum auðveld-
asta tungumálið. Stjórnmála-
menn okkar eru tiltölulega vel
upplýstir, og við höfum nánastra
hagsmuna að gæta varðandi utan-
ríkisverzlun og festu i alþjóðantál-
um. Við erum sagðir bregðast
prýðilega við ögrunum. Dean
Acheson 'skapraunaði okkur, þeg-
ar hann sagði, að Bretar hefðu
glatað heimsveldi sinu án þess að
finna sér nýtt hlutverk í staðinn.
Gæti eitthvað veriö til i þessu?
Eybyggja-hugsunarhátturinn og
þröngsýnin voru áberandi i síð-
ustu kosningabaráttunni hjá okk-
ur. Stjórnmálamenn vita, að „að-
stoð við erlend riki“ verkar ekki
vel á kjósendur.
Stjórnmálahorfurnar kunna að
nýlendustefnu þeirra og meints
arðráns þeirra, sem eigi að halda
áfrant. Ef ríkisstjórnirnar í suóur-
hluta heims aðhafast ekkert,
munu hryðjuverkasveitir gera
það.
En enn um skeið mun frum-
kvæðið verða í höndum þróuðu
ríkjanna í norðri. Vestrænu ríkin
og olíufurstarnir eiga enn eftir að
leysa þann mikla vanda, sem oliu-
peningarnir valda fjármála- og
viðskiptakerfi heimsins — þótt
það sé að mestu unniö i þeirra
eigin þágu. Bæði þau og austrænu
ríkin skelfast tilhugsunina um
ntinni hagvöxt, sent þó er aðeins
einn liðurinn i þeirri langtima
áætlun um framtíð heimsins, sem
við sennilega þurfum að fallast á.
Skyldu þeir að minnsta kosti geta
komið sér saman um ákveðna
stefnu varðandi aðstoð íbúa
norðurhluta heims við íbúa suóur-
hlutans í bráðustu neyð þeirra?
Snögg fjórföldun aðstoðarinnar
við vanþróuðu löndin myndi
skapa vonir. (I reyndinni hefur
aðstoðin farið minnkandi.) En
jafnvel þetta myndi krefjast
meiri alþjóðlegrar samkenndar
en nokkurn tíma hefur þekkzt í
sögunni.
Sé litið á fyrirsagnir heimsblað-
anna í dag, sýna þær, að þjóðir
norðurhluta heims jafnt sem
SFfellt fullkomnar! vopn hrann-
ast upp um heimsbyggðina.
Hvert verður þeim stefnt, hvar
verður þeim beitt? Menn sjá nú
fyrir sér þá ógn, að ofbeldis-
flokkar komist yfir kjarnorku-
sprengju; því verði ekki trúað I
fyrstu og einhverri borg verði
fórnað. Menn sjá lika fyrir sér
þá hættu. að auðug herveldi
reyni að taka með vopnavaldi
ollulindir, þega orkuskortur fer
að sverfa að.
Eítir Ronald Higgins - Síðari hlnti