Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1975, Blaðsíða 13

vera daprari en allt þetta bendir
til, þegar á heildina er litið. Það
er ekki að marki tekið mið af
persónulegum breyzkleikum,
spillingarhneigð manns eins og
Nixons, vanmætti manns eins og
Fords eða óútreiknanlegum eitur-
spýtingum manns eins og Amins.
Og ekki er heldur gert ráð fyrir
neinu á borð við ný sprengigos
vitstola vonzku eins og nasismans
á örvilnuðum tímum.
Næstu áratugir gætu gefið til-
efni til skyndilegs miskunnarleys-
is, í norðri eða suðri, af „illri
nauðsyn". Umræður um það,
hvort „hagkvæmt og nauðsyn-
legt“ myndi reynast fyrir vest-
rænu ríkin að hertaka olíulindirn-
ar í Miðausturlöndum, hófust þeg-
ar eftir að oliukreppan byrjaði.
Slíkt hefði getað hrundið af stað
kjarnorkustríði milli austurs og
vesturs. Norðrið gæti því með
leynimakki reynt að ná yfirráðum
yfir suðlægu auðlindasvæði og
síðan reist öflugan varnarvegg
um forréttindi sin. Það gæti ákv-
eðið að veita aðeins þeini stjórn-
um aðstoð í suðri, sem framfylgdu
hinni ströngustu stefnu varðandi
offjölgun íbúanna, þar sem til
dæmis væru ákvæði um lögþving-
aðar ófrjósemisaðgerðir eða aflíf-
un „óleyfilegra" afkvæma.
Þetta myndi valda hungursneyð
í öðrum löndum, sérstaklega víða
í Suður-Asíu. Myndi þaó, ef ekk-
ert annað kæmi til, leysa mann-
fjölda- og fæðu-vandamálið? Ekki
einu sinni að tölunni til: flestar
fjölskyldur láta hungrið ganga
jafnt yfir alla, svo að fleiri lifa
áfram máttvana og sjúkir en jarð-
aðir eru. Hið sama gildir einnig að
minnsta kosti urn venjuleg stríð,
sem drepa allt of fáa. Milli 1939
og 1945 drápust í heimsstyrjöld-
inni síðustu um 30 milljónir
manna af hennar völdunt — sem
er innan við helmingur árlegrar
aukningar mannfjöldans nú. En
þó er það nú svo, að heimurinn
okkar er ekki lengur þannig, að
heil landsvæði og þjóðir geti talið
sig algjörlega örugg. Nú er hægt
að ógna iðnaðarsvæðunum í
norðri og þar með viðkvæmustu
og lifsnauðsynleguslu hlutum í
tilveru íbúanna í norðri.
1 fyrstu lotu átakanna kann að
virðast svo sem mest eyðilegging
hafi orðið í suðri. En suðurbúar
verða ekki úr leik. Þeir geta lifað
af litlu og þekkja ekki mikið ann-
að. Hversu mikið tjón, sem þeir
bíða, eru þeir visir til að lifa það
af fram að næstu lotu vegna hins
mikla mannfjölda og hinna ein-
földu búskaparhátta, og þá — eða
í þriðju lotu — er sókn þeirra
gegn norðurbúum væntanlega
samstillt og árangursrík. Hið
hörmulega í þokkabót er, að ef
reikningsskil jarðarbúa gerast
með langvinnum átökum fremur
en með snarlegu samþykki
norðurbúa, þá verður það aðeins
til að auka á ógnirnar sex. 1 ljósi
þess hafa því margir hinna frjáls-
lyndustu ntanna farið að velta fyr-
ir sér áleitnum spurningum um
stjórnmála- og efnahagsástand
heintsins um þessar mundir.
Hvað getum við sem einstak-
lingar gert til að gera slíka fram-
tíð sem þessa ofurlítið ósenni-
legri? Einfaldasta svarið er að
minnka neyzlu, eyða minna, láta
duga og gera við, breyta mataræð-
inu og svo framvegis I þeirn dúr.
En þótt þessi atriði séu mikils
virði, þá nægja þau þó ekki. Við
verðum að minnsta kosti að reyna
að fá ríkisstjórnir til að hugsa hið
óhugsanlega. draga úr forréttind-
um sínum — og okkar sjálfra.
Margir samtíma rithöfundar
eins og t.d. Ivan Illich, Fraser
Darling og E.F. Schumacher eru
þeirrar skoðunar, að uppruni
kreppunnar i heiminum sé sál-
ræns eðlis, en ekki aðeins tækni-
legs eða stjórnmálalegs. Þeir
telja, að við þurfum að endurmeta
ýmsar af grundvallarhugmyndum
okkar. Þeir hafna engan veginn
aðgjörðum, en segja, að þær þurfi
að eiga rætur i einhverju djúp-
stæðara en hinum hefðbundnu
siðalögmálum okkar eða eigin-
hagsmunum tegundarinnar.
Sú röksemdafræsla, sem mér
finnst sannfærandi, byggist á
þeirri grunsemd, að hugsanir
Framhald á bls. 14
HAGALAGÐAR
DYSIN
VIÐ
GRAF-
GILIÐ
Eftir sögn Ilelga Eyjólfs-
sonar og Björns Jónssonar.
Það mun hafa verið um 1970,
að vegabætur stóðu yfir í
Borgarfirði eystra. Rétt utan
við bæinn Geitavík er svonefnt
Grafgil, sem vegurinn ligg-
ur yfir í átt lil Héraðs.
A eystri barmi gilsins er lág
grasi gróin hæð á móabarði.
Ilæð þessi liefur verið taliu
dys, þótt uin hana séu engar
sagnir svo niilifandi nienn viti
til. Nú átti að rétta veginn
eitthvað af, þvf að þarna var
bugða á honum og blindhæð.
Einnig átti að ýta burtu hinni
lágu hæð svo síður skefldi á
veginn. Ytustjóri var ntaður að
nafni Friðmann frá Meðalnesi
f Fellum. Þegar hann hóf
vinnu þarna við Grafgilið og
liafði tekið eina sköfu ofan af
hinní lágu hæð, kont dálftið
atvik fyrir.
Þegar hann ætlar að halda
áfram verkinu og byrja aðra
untferð, kemur yfir hann
einln erskonar stjarfi svo
honuni finnst hann ekki geta
koniizt áfram. Þetta endaði
með þvi, aö hann neitaði
algjörlega aö 'ryðja hæð
þessari burlu. Enginn vildi
heldui verða til að ganga i
þetta svo liæðin stendur þarna
enn f dag með dokk i kollinum.
Helgi Eyjólfsson heitir
ntaður og býr í liúsi þvf er
Artiin lieitir á Byggðinni.
Hann er maður listrænn, hug-
uII á gamla gripi og völundur.
Einnig liefur hann mikinn
áhuga á fornminjum.
Ilelgi fékk fljótt áhuga á
þessari dys og gröf þar niður.
Þarna kom hann niður á þró úr
ratiðum steinum. Stærð þróar-
innar svaraði til þess, aö
mannslíkami hefði getaö livílt
þarna. Ekkert sást f þrö
þessari, sem benti til beina eða
neinna niinja. Ekki hreyföi
Ilelgi við þrónni og sléttaði
vandlega yfir aftur. svo þar er
allt ineð sömu umnterkjum.
Ekki virðist vafi leika á þvf,
að þrö þessi er mannaverk og
steinarnir fluttir þangað úr
gilinu. Þróin snýr f austur og
vestu r.
Ilugsanlegt er að grafið liafi
verið í dys þessa í leit að
gripum eða vopnum, en að
grafarræningjar fari að
lireinsa liurtu liein. er ekki
IriVlegl og engar sögur liefi ég
um slfkt.
Aftur á möti gadi sú skýring
staöizt, að þarna hefði maður
verið heygður rétt fyrir
kristnitöku. en síöan verið
grafinn upp og fluttur í vfgða
inold.
Þrátt fyrir bústaðaskiptin
bendir atburður þessi til. að
maiiiiiiium hafi verió sárt uni
þessa dys sína og i iljað að hún
va*ri óhreyfð.
Halldör
Pjetursson
tök saman
FRA
ÁSÓLFI
GOÐA
Asólfur hét maður göfugur
og ættstór og blötniaður mik-
ill. Ilann för frá Noregi til
lslands siiemma á landnámstíð
fyrir ofrfki Haralds hárfagra
sem margir aðrir. Asölfur kom
út á Ströndum, niá vera í
Skeljavík eða Reykjavík. utan
við Kleifar á Selslrönd, þvf aö
þar var áður skipalagi. Þá voru
vfða nuniin beztu löndin.
Asölfur nam nokkurn hluta
Bjarnarfjarðar og dal þann
sem kallaður er Goðadalur og
kenndi við goð þau er liann
blótaði. Þar reisti liann bæ og
bjó til elli. Ilann lét reisa hof
mikið á bæiiuui. Asölfur \ar
höfðingi mikill og liafði
héraðsstjórn norður þar. Ilof
Asólfs var reist yfir fossi þeim
er hann taldi lielgan vera og
kallaði Goðafoss. Þegar vanda-
mál bar að hönduni, |>á leiluðu
nienn úrskurðar hans þvi að
hann var spakur að viti og lög-
fröður. Asölfur varð maöur
gamall og er hann fann dauða
sinn nálgast skipaði hann hús-
körlum sfnum að kasta goða-
Ifkneskjiinum f fossinn og
gerðu þeir svo. Hugðu nienn að
liann ællaði síðan að húa undir
fossinuin. Andaðist liaiin síöan
og var heygður að fornum sið
og lýkur hér Irá lionuin að
segja.
( Það þykir líklegl að brot
þetta af Asölfi sem að ofan er
ritað. sé úr lengri sögu sem nú
niuii vera með iillu týnd eins
og svo margar siigur aörar.
sem ritaðar liafa verið. Saga
þessi er rituö eltir Jöni Jóus-
syni á Skarði.)
Bylgjan blið
Framhald af bls. 4
— Jirina? — Jú, hana fundu þeir á járnbrautarstöð-
inni. 1 fatageymslunni. Þvf að þar lá hún — skorin f
þúsund mola.
Maðurinn hallaði sér fram. — Ilvað þá?
— Jú, þarna í töskunni.
— I töskunni. Skorin f stykki. Maðurinn leit aftur á
telpuna lengi og hugsaði. Um stund sagði hann ekkert. —
Nú, það er sem sagt svona vitleysa sem hún frú Placova
er að segja þér.
Hann fitlaði við umslagið. — Eða var það fleira?
— Pabbi! Nei! Þú mátt ekki lesa það. Heyrirðu það!
— Og hvers vegna ekki? Hvers vegna leggurðu svona
mikið uppúr að ég lesi það ekki. Segðu mér það.
— Pabbi minn, viltu nú ekki gera það fyrir mig að lesa
það ekki?
— Auðvitað ætla ég mér að lesa það.
— Má ég ekki frekar segja þér það!
—Segðu mér til dæmis hvers vegna þú hcfur ekki sent
það?
— Vegna þess — ég átti ekki frfmerki.
— Konan Iét þig fá bréfið án þess að setja á það
frímerki?
— Nei.
— Lét hún þig ekki fá peninga fyrir frímerki?
Stúlkan svaraði ekki.
— Sem sagt, hún lét þig fá peninga fyrir frfmerki og f
stað þess að kaupa þá frfmerki og senda bréfið — hvað
þá?
Stúikan yppti öxlum.
Maðurinn kipraði augun. — Heyrðu mig nú, Bibi.
Veiztu, hvað maður kallar svoleiðis? Ilann hikaði andar-
tak. — Nú, veiztu það ekki. Það er kallaður þjófnaður.
Stúlkan horfði niður fyrir sig.
— Þjófnaður. Þá hefurðu það. Hvað gcrðir þú við
peningana?
Stúlkan svaraði ekki.
— Hefurðu eytt þeim sjálf? Maðurinn talaði lágróma.
— Þú hefur notað þá sjálf.
— Nei. Ég — bara týndi þeim.
— Geturðu svarið þú hafir týnt þeim?
— Já.
— Mér finnst þetta harla skrítið. Áttu kannski ekki
peninga sjálf í sparibauknum þfnum. Hvað hefurðu
sparað mikið. Komdu með sparibaukinn þinn.
— Nei — pabbi.
Maðurinn hrukkaði cnnið. — Ilvað á það að þýða. Náðu
í sparibaukinn f einum grænum hvelli. Og strax, hcyr-
irðuþað.
— Ég skal gera það — pabbi þú mátt ekki lesa bréfið
— þú mátt það ekki — Hún skalf frá hvirfli til ilja. — Ég
skal segja þér þetta allt. Augu hennar fylltust tárum.
— Hvað er þetta eiginlega? Maðurinn bandaði frá sér
með hendinni. — Segðu eitthvað. Af hverju varðstu
svona hrædd? Segðu mér það. Bibi. Lfttu á ntig. Ilann
lagði sfgarettuna f öskubakkann og stóð upp. — Hvar er
vasaklúturinn þinn?
— Ég á engan. Ilún hikstaði og neri rauð augun með
litlum lófum.
Maðurinn þerraði tárin. — Svona. Það er laglcgt að sjá
þig eða liitt þó heldur. Sjá hvað nefið á þér bólgnar upp.
Það er ekki sjón að sjá þig.
Telpan reyndi að hlæja.
— Jæja, við höldum áfram þar scm frá var horfið, sagði
maðurinn. Stúlkan hvarflaði augum að umslaginu —
Ertu búinn að lesa það?
— Þegiðu nú? Ilvenær skrifaðirðu þetta bréf?
— Það var á föstudaginn...
— Föstudaginn, einmitt. Og hvað gerðir þú á laugar-
daginn?
— Þá var ég hcima.
— Allan daginn?
— Já —
— Ber að skilja það svo að þú hafir ekki farið í
skðlann?
— Jú, éggerði það.
— Ilvað varstu lengi í skólanum?
— Til hádegis.
— Og hvert fórstu svo?
— Heim.
— Án þess að hafa borðað hádegisverð?
— Nei, ég borðaði sko f skólaeldhúsinu.
Maðurinn kinkaði kolli. — Einmitt. En svo við víkjum
aftur að bréfinu. — Hún, frú Plaeova. hún las sem sagt
fyrir, livað þú ættir að skrifa: að frú Tischa ætti aö senda
tösku, sem ætti að nota f sérstökum tilgangi. Og hvað svo?
— Ekkert fleira.
Maðurinn hló.
— Og gætir þú þá sagt mér, hvers vegna bréfið er svona
mikiö leyndarmál, að ég má ekki einu sinni lcsa það?
— Nei! Nei, pabbi! Þú mátt ekki lesa þaö! Stúlkan
stökk upp og rak hnéð f borðröndina.
— Hvað stendur f bréfinu? Og segðu sannleikann.
Stúlkan ýtti stólnum aftur á bak.
— Ég vek athygli þfna á þvf að þolinmæði mfn er senn
á þrotum. Allir aðrir feður væru fyrir löngu búnir að
missa þolinmæðina. Og það er engin furða. Því að það er
svei mér sjaldgæft að rekast á svona útsmoginn krakka-
anga. Krakki sem lýgur upp f opið geðið á inanni. En ég
ætla mér ekki að una við þetta. Það máttu svo sannarlega
vera viss um. Þú skalt vita að ég er búinn að sjá hvernig
þú ert innrætt, Bibi. En ég tala kannski ekki alltaf um
þaö. Vegna þess að mér sárnar það af þvf að ég er faðir
þinn. Þú hefur valdið mér mikilli sorg, Bibi, ég get ekki
annað sagt.
Stúlkan horfði dapurlega niður fyrir sig.
— Ilvers vegna er ég beðinn um aö koma f skólann?
Litla telpan ba'rði vandra'ðalega á sér.
— Vegna þess —
Framhald á bls. 16