Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.1975, Blaðsíða 6

i
i
I
í
I
•i
J
Með haustinu kemur út bók hjá
Ragnari í Smára. Þetta er bók
eftir íslenzkan kvenhöfund,
Ragnhildi Ólafsdóttur, sem fram
undir fimmtugt var „venjuleg"
húsmóðir f Danmörku og hefur
aldrei áður gefið neitt út af skáld-
skap eða öðrum fagurmcnntum,
heldur unnið á heimilinu og utan
þess þegar svo bar undir. Hún
hefur þó skrifað frá ungum aldri,
reynt að koma sumu á framfæri
hjá útgefendum, en þeir jafnan
verið uppteknir af öðrum verk-
efnum sfnum. Ragnhildur er ein
16 systkina frá Vindheimum f
Tálknafirði, var ung á Laugar-
vatnsskóla, en fór tvítug út í heim
og staðfestist þar við húshald, —
stríðsárin í hersetnu landi, þar
blóð flaut á götum. Höfundurinn
hefur skrifað ýmislegt fleira en
þá bók sem út kemur á Islandi í
haust: balletta og mfmuleiki og
fleiri skáldsögur og vinnur Ifka
að verkefnum nú.
Bók hennar, Forfald, Hrörnun,
sem út kom f fyrrasumar hjá for-
lagi Pouls Andersens, hefur
fengið ágæta dóma vandlátustu
rýnenda og blöð f Danmörku hafa
keppzt um að hafa viðtöl við höf-
undinn og lýsa þessari óvenju-
legu sögu, sem er ekki skáldsaga
og ekki heimildabók, heldur
raunsæ, — og þó f jarstæð lýsing á
innhverfunni, þar sem tómleik-
inn ríkir, og miskunnsami Sam-
verjinn á sjaldan leið um.
Óvenjuleg bók
Bókin fjallar um allmargt
gamalt fólk á sjúkra- og elli-
heimili, um hagi þessa fólks, ein-
manaleika og það óréttlæti sem
því er boðið. Það getur ekki þrifið
sig, á í erfiðleikum að fylgjast
með því sem fram fer; en fyrst og
fremst eru það þó nánustu ætt-
ingjar þessara sjúklinga, sem
hafa skilið þá eftir í þessum bið-
sal dauðans, án þess að vitja
þeirra, nema til að hafa eitthvað
út úr þeim ef það er hægt. Þar er
t.d. gömul kona, sem kemst að því
að á heimilinu er aldraður maður,
sem á sínum velmektardögum var
frægur óperusöngvari. Hún
verður „ástfangin" af honum og
nokkru síðar, óvænt, er hún flutt f
einkastofu. Smám saman rennur
það upp fyrir henni, að herbergið,
sem hún fékk, var herbergi
óperusöngvarans. Hann hlýtur
því að vera dáinn. Og það er sagan
um gamla manninn, sem hafði
gifzt ungri stúlku. Það er sagan
um, hvernig hún giftist peningun-
um hans og dregur hann á tálar í
öllum efnum.
Bókin er átakanleg lýsing á lífi
þessara gömlu manná og kvenna,
sem hafast við I þessari biðstöð.
Lýsingarnar eru oft bráðfyndnar
og höfundurinn beitir ættingja og
aðstandendur gamla fólksins oft
nöpru háði. Verkið er ekki í sjálfu
sér nein ádeila á stofnanir, sem
geyma gamalt fólk, þar til það
deyr. Og það er ekki ætlunin að
sýna fram á að þetta gamla fólk
glími við nein sérstök vandamál.
En lýst er, hvernig þessar mis-
veiku og hrörnuðu manneskjur
verða einar að berjast við allt:
eigið bjargarleysi og hrörnun,
geðillsku félaganna, gigtina, sjón-
leysið eða aðra sjúkdóma. Gaml-
ingjarnir eru bæði bjartsýnir og
tortryggnir, þrá samfélag annarra
Rabbað við og
um Ragnhildi
Ólafsdóttur
rithöfund í
Danmörku
FA AÐ
DEYJA
LIFANDI
EFIR
BRAGA
KRISTJÓNSSON
og vísa því jafnframt á bug. Þessi
síðustu ár þeirra eru sýnd í bók-
inni sem samfelld sorgarsaga, þar
sem baráttan við sinnuleysið og
miskunnarleysi eigin afkvæma er
oft átakanlegt.
Óhugnanlegt
afskiptaleysi
— Ég hef unnið við hjúkrun
mörg undanfarin ár, segir Ragn-
hildur Olafsdóttir. Þau sex ár,
sem ég vann við hjúkrun á deild
fyrir gamalt, veikt fólk, hugsaði
ég á hverjum degi: bara að ég
verði aldrei gömul Ég hafði ekki
hugmynd um, að svona hræði-
legur einmanaleiki og örvænting
fyrirfyndist og ég hafði ekki látið
mig dreyma um, að hægt væri að
gera svona lítið úr fólki með því
að láta það liggja afskiptalaust í
rúminu.
Það hefði verið til mikilla bóta
fyrir þetta gamla og veika fólk, ef
einn starfsmaður á þessari deild
hefði verið látinn ganga um
meðal sjúklinganna, tala við þá,
dútla eitthvað með þeim, taka
utan af epli fyrir þá og segja við
þá nokkur orð. Hvað eftir annað
sögðu þeir hálfgrátandi: Farið nú
ekki strax frá mér, talið aðeins
við mig. En það var ekki hægt.
Það varð að vinna þessi tilætluðu
störf og maður varð að yfirgefa
þá.
Margir hafa spurt mig, af
hverju ég hafi skrifað þessa bók
og lýst þessum sjúklingum, ytra
og innra lífi þeirra á elli- og
sjúkrastofnun. Og ég get ekki
öðru svarað en þvf: þessar
manneskjur eru svo hræðilega af-
skiptar, að mér ber skylda til að
minna á þær og vandamál þcirra.
Það hlýtur og verður að vera hægt
að bæta hag þessa fólks, það getur
ekki verið réttlátt að láta svona
marga finna að þeim sé algerlega
ofaukið — til einskis nýtir, þótt
þeir séu gamlir og veikir. Ég
skrifa þessa bók fyrir þá gömlu,
fyrir börnin þeirra og aðra ætt-
ingja og fyrir þá, sem eiga að
annast þetta fólk og líka fyrir
okkur hin, sem verðum gömul.
Það standa rnargir í þeim sporum
að verða einhverntíma gamlir...
Það væri mjög æskilegt, að
fleiri ættingjar gamals fólks á elli
og sjúkraheimilum reyndu að
lífga oggulítið meira upp á tilveru
þessara nánu ættingja. Gefa lífi
þeirra pínulítinn tilgang. Hvað
sem væri: stoppa í sokka jafnvel,
hjalpa ofurlítið til með eitthvað,
bara ekki þessa köldu einangrun,
sem verður til þess að þeir gömlu
visna upp og eru útilokaðir frá
lífinu sjálfu, löngu fyrr en því er
lokið.
Ættingjarnir oft
miskunnarlausir
Það er ekki þjóðfélagið, sem ég
tel að eigi aðalsökina á því, hvern-
ig búið er að þessum ntanneskj-
um. Það eru miklu fremur
nánustu ættingjar þeirra, sem
vilja gleynta feðrunt sínum og
mæðrum, eða í mesta lagi
heimsækja gamlingjana til að
reyna að hafa eitthvað út úr þeim.
Sumir meira að segja skammast
sín fyrir fólkið sitt, gamalt og
veikt. Þessvegná er ætlazt til þess
af starfsliðinu að það láti þessum
gleymdu einstaklingum í té þá
umhyggju og hlýju, sem þeir
þarfnast. En það er hægara sagt
en gert, því að starfsliðið er jafn-
an fáliðað og rétt miðað við kröf-
ur þess opinbera, en ekki á neinn
hátt við andlegar þarfir einstakl-
inganna.
Margir hinna gömlu falla alveg
saman, þegar þeir koma á elli —
eða sjúkraheimili. Og ef maður
reynir ekki að uppörva þá og
gleðja, þótt í litlu sé, sökkva þeir
oft djúpt niður í þunglyndi, víl og
annarlegt ástand, hætta jafnvel
alveg að reyna að hafa samband
við meðbræður sína. Mér finnst
að það ætti að leyfa fólki að deyja
lifandi.
Hrörnun manneskjunnar, and-
leg og líkamleg, tómleikinn, veikl-
un ellinnar og sjúkdómar sem
fylgja í kjölfar uppgjafarinnar
eru óttalegir. Mörgum hinna
gömlu finnst líka að þeim sé ger-
samlega ofaukið. En auðvitað bý
ég ekki yfir neinu albatalyfi á
þessu sviði. Ég leyfi mér aðeins
að benda á hve slæmt ástandið
getur orðið. Það er heldur ekki
nein lausn að láta þetta veika og
gamla fólk búa hjá sinum nán-
ustu. Við verðum auðvitað að hafa
elli- og sjúkraheimili.
En fyrir mér vakir að benda á
hve geysilega þýðingu það hefur
fyrir gamla fólkið að hafa áfram
eðlileg samskipti við ættingja
sína, þótt það sé komið í þennan
biðsal. Ættingjarnir eru nú oftast
nær hið eina, sem eftir er af til-
veru þeirra. Það er sárt fyrir
gamla manneskju að leysa upp
heimili sitt og flytja með eina
vekjaraklukku á gamalmenna-
stofnun, — og eyða tímanum að-
eins í þögla bið eftir dauðanum.