Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1977, Síða 14

Við skópum
nútíðina . . .
Framhald af bls. 7
Þegar ég kom aftur til Hammer-
smith fór ég beint upp í bókasafn
og lauk verkinu á fám dögum. Ég
hef ekki unnið léttara verk um
ævina.
Ég sendi leikritið öllum um-
boðsmönnum og leikhúsum, sem
fyrirfundust. Sums staðar fékk ég
skammir fyrir, t.d. hjá Henry
Sherek, þeim bölvuðum skíthæl.
En yfirleitt voru undirtektir alls
engar. Brátt þótti már sýnt, að ég
fengi aldrei frama af leikrita-
smíði nema viðhorf manna
breyttust verulega. Þau breyttust.
George Devtne stofnaði English
Stage Company. Það, sem á eftir
fór er flestum kunnugt að ein-
hverju marki.
Ég bjó um borð í báti kunningja
míns eins. Báturinn lá í Chiswick.
Ég borgaði hálfan hafnartollinn,
12 shillinga og sex pens.
Heiknaðist mér svo að ég gæti
skrimt árum saman með þessu
móti. En ég átti svo sem ekki
annars úrkosti. Tony Richardson
var svo vænn að ráða mig til nýja
leikhússins. Ég átti að stjórna þar
á sviðinu í leikprófum. Auk þess
las ég mörg hundruð nýrra leik-
rita. Mér virtist þau flest vera
eftir kennslukonur og prest-
konur. Snerust þau sum um
Maríu Skotadrottningu, en hin
um vetnissprengjuna.
Nú orðið ímynda menn sér, að
Royal Court hafi alla tíð átt láni
að fagna. Sannleikurinn er sá, að
félagið fékk öflugan andbyr og
margir sýndu því hina mestu ill-
vild. Það voru t.d. ýmsir blaða-
menn og svo gamlir og grónir
leikhúsmenn. Sjálfir vissum vió
ekki gerla hvernig okkur mundi
reiða af. Við vorum bara staðráðn-
ir í því að leggja ekki árar í bát.
Gamaikunn eftirvænting greip
um sig. Maður kannaðist við hana
frá því 1948. En nú háttaði öðru
visi til en þá. Nú var að koma ný
og betri tíð. Það hafði verið held-
ur leiðinlegt á árunum upp úr
1950. Um tíma var nokkuð vegið
að drottningunni og fjölskyldu
hennar. Ég tók þátt í því. Enginn
mun hafa haft neitt við kónga-
fólkið sjálft að athuga. Mönnum
fannst aðeins, að það hefði leyft
blöðunum, að gera sig minna en
efni stóðu til, auglýsa sig eins og
kvikmyndastjörnur. En þetta var
bara eitt með mörgu öðru í þeirri
almennu vesöld, sem lagðist yfir
England eftir, að heimsveldið lið-
aðist sundur og áhrif þess þurru.
Það varð tízka að gefa ára-
tugum nöfn eftir því, sem þótti
helzt einkenna þá. Sjöundi ára-
tugurinn var ósköp vandræðaleg-
ur framan af og litlu betri en árin
sem ég var að alast upp og kennd
voru við siðavendni. Þessi ár
standa mér fyrir hugskotssjónum
sem fáránleg, samfelld veizla, all-
ir uppstrílaðir — en hvergi hægt
að komast inn. Á þessum árum
spruttu líka upp hæfileikalausir
gervimenn eins og gorkúlur á
haugi: blaðamenn, knattspyrnu-
kappar, ljósmyndarar, kvik-
myndastirni og jafnvel leikskáld.
Éátt af þessu fólki hefur staðið
allar 15 loturnar, sem síðan eru
liðnar.
Sá hugmyndasnauði og smá-
borgaralegi félagsskapur, verka-
lýðshreyfingin, varð ber að stór-
kostlegum svikum og tapaði sér
endanlega í tæknibyltingunni.
Árið 1963 ávarpaði Harold Wilson
þing Verkamannaflokksins í
Brighton og hélt ræðu, sem þing-
heimur tók með óstjórnlegum
fögnuði. Hún var um „hina nýju
tíma“. Ég stældi þessa ræðu i
ávarpi Bill Maitlands i leikritinu
„Inadmissible Evidence". Ávarp-
ið hefst á þessa leið: „Hér með
lýsi ég yfir því og legg að því eið.
Legg að þvi eið. Við ... drengskap
minn? Sver við trú mína. Við trú
mina á. . . á.. . á tæknibyltinguna,
brýna, knýjandi, brýna nauðsyn
þess að byggja fleiri skóla og
háskóla, og háskóla og skóla,
breytingarnar, já nauðsyn breyt-
inga, raunhæfar ákvarðanir reist-
ar á nákvæmum og vísindalegum
rannsóknum á samfélaginu, tekn-
ar af mönnum, sem kunna sitt
verk“.
Upp frá því hefur varla liðið
svo ár, að ekki væri byrjað á ein-
hverju brjálæðislegu fyrirtæki og
barizt grimmilega fyrir þeim öll-
um, hversu bjrálæðisleg sem þau
voru. Af þessum fáránsfyrirtækj-
um má nefna jarðgöngin undir
Ermarsund, Maplin, Concorde og
þjóðleikhúsbygginguna. Annað
sem til ógæfu horfir er t.d. vísvit-
uð eyðilegging borga, og átrún-
aður á bifreiðar og flugvélar. Það
hefur verið kjörorðið, svo langt
sem ég man, að keppast við, og
slaka aldrei á. Nú er nög komið.
Mönnum (Englendingum, að
minnsta kosti) hlýtur að fara að
verða ljóst, að því eru takmörk
sett hve marga ísskápa, eldavélar,
bila, sölarlandaferðir og þeyti-
vindur þeir þurfa. Monmouth, þar
sem hertoginn gerði uppreisnina
og forfeður mínir bjuggu, er fyrir
bí, aðeins vegna dynta i einhverj-
um kontórista. Durham, þar sem
léttvopnaða fótgönguliðið hafði
bækistöðvar, er búið að leggja
undir iðnból. Og kaupsýslumenn-
irnir, sem hvergi verður þverfót-
að fyrir, eru búnir að troða upp á
okkur tugakerfinu.
Tími er kominn til að spyrna
við fótum og athuga sinn gang.
Allt, sem við þurfum er menntun,
atvinna, húsnæði, skáldskapur og
skilningur á sögunni en ekki
framtíðinni. Við skulum láta
blessuð börnin um framtiðina, en
lifa sjálf í nútiðinni. Við skópum
hana, slík sem hún er. Við búum i
bezta landi veraldar, mælum á
fegurstu tungu heims. Því
skulum við ekki gleyma.
/
Ur sögu
spilanna
Framhald af bls. 13.
tagi auk allra hinna skoplegu
teikninga eftir hann i speglin-
um“. Þá eru margar teikningar
eftir hann í Lesarkasafninu, Is-
lenzkri fyndni, skrautstafir í
fyrstu útgáfum Hins ísl. fornrita-
félags o.s.fv. Verður nú gerð
grein fyrir þeim spilateikningum
sem eftir hann liggja:
FORNMANNASPILIN
Eins og þegar er sagt, teiknaði
Tryggvi MagHússon þessi spil fyr-
ir Magnús Kjaran. Þau komu út
árið 1930 og voru m.a. seld á
Alþingishátíðinni á Þingvöllum.
Þau voru prentuð i Altenburg í
Þýzkalandi og komu þá strax af
þeim þrjú númer, 1, 2 og 3. Eng-
inn munur var á númerum þess-
um nema að baklitnum var
breytt, og var nr. 1 vandaðast. Þar
eru vopnamyndir baksins og
skreytingar pakkans prentaðar
með silfur- og gullslit. Bakskraut
spilanna er annars vegar á pakk-
anum en framan á honum eru
landvættirnir. A jóker er Hreiðar
heimski. Ásarnir eru með lands-
lagsmyndum og eru staðirnir
þessir: Þingvellir-Kúhallardalir,
Kerlingarfjöll-Skógarfoss, Al-
mannagjá-Hvolsdalir, Þórsmörk-
Dverghamrar. Spilin hafa verið
endurprentuð nokkrum sinnum
einkum í Þýzkalandi en líka i
Reykjavik (ca. 1938). Á pakka
sem gerður var um þau í Reykja-
vik stendur á pakkalokinu: Með
einkarétti: Magnús Kjaran,
Reykjavík“. En á fyrstu fjórum
prentununum (nr. 1, 2, 3 og 4)
stendur á hjartasjöi: „öll réttindi
áskilin, Tryggvi Magnússon,
Reykjavik“. Magnús Kjaran mun
hafa eignst útgáfurétt á þessum
spilum um 1937 og hann átti
frumteikningarnar sem eru mjög
fallegar og allstórar. Rétt er að
geta þess að á hverju mannspili
eru myndir af tveimur söguhetj-
um ásamt nöfnum með fornum
rithætti:
Hjarta: Snorri Sturluson-Hraf
Hængsson, Helga fagra-Helga
Haraldsdóttir, Gunnlaugur Orms-
tunga-Hörður Grímkelsson.
Spaði: Egill Skallagrímsson-
Víga-Styrr, Auður Vésteinsdóttir-
Unnur djúpúðga, Gisli Súrsson-
Grettir Ásmundsson.
Tígull: Gunnar Hámundarson-
Ólafur pá, Hallgerður langbrók-
Guðrún Ósvífursdóttir, Kári Söl-
mundarson-Kjartan Ólafsson.
Lauf: Njáll Þorgeirsson-
Siðu-Hallur, Bergþóra Skarp-
héðinsdóttir-Þorbjörg Kolbrún,
Skaphéðinn Njálsson-Þormóður
Kolbrúnarskáld.
—
SKAK
Þættir úr sögu
skáklistarinnar
sftir Jón Þ. Þór
Einhver mesti skákviðburður þessarar aldar var einvtgi þeirra Lask-
ers og Capablanca um heimsmeistaratitilinn. EinvlgiS fór fram á Kúbu
áriS 1921. Lasker var orSinn 53 ára og hafði reynt að komast hjá þvi
að tefla einvigið, m.a. með þvi að bjóða Capa titilinn baráttulaust. Það
vildi Kúbumaðurinn hins vegar ekki, og eftir miklar og erfiðar
samningaumleitanir hófst einvigið á Kúbu hinn 15. marz 1921.
Ákveðið var, að sá sem fyrr ynni 5 skákir hefði þar með tryggt sér
sigur i einviginu.
í fyrstu fjórum skákunum hélt Lasker léttilega jöfnu. en I hinni
fimmtu beið hann ósigur. Næstu fjórar skákir urðu jafntefli en I 10.
skákinni náði Capablanca snemma örlitlum yfirburðum, sem hann
nýtti af öryggi til sigurs. Þessi ósigur hafði mikil áhrif á baráttuþrek
Laskers. og 11. skákinni tapaði hann lika. Tólfta og þrettánda skákin
urðu jafntefli, en i hinni 14. vann Capablanca enn. Hann vantaði nú
aðeins einn vinning til sigurs í einviginu og öllum mátti Ijóst vera, að
baráttuþrek Laskers var á þrotum. Fimmtándu skákinni fékk Lasker
frestað vegna veikinda, en stðan gafst hann upp, án þess að tefla
skákina. Tiunda skákin var óumdeilanlega úrslitaskák einvigisins. Hún
birtist hér á eftir:
Hvitt: Em. Lasker
Svart: J.R. Capablanca
Drottningarbragð
1. d4 — d5, 2. c4 — e6. 3. Rc3 — Rf6. 4. Bg5 — Be7. 5. e3 — 0-0.
6. Rf3 — Rbd7, 7. Dc2 — c5, 8. Hd1 — Da5. 9. Bd3 — h6, 10. Bh4
— cxd4, 11. exd4 — dxc4, 12. Bxc4 — Rb6. 13. Bb3 — Bd7. 14.
0-0 — Hac8, 1 5. Re5 — Bb5, 1 6. Hfel — Rbd5, 1 7. Bxd5 — Rxd5.
18. Bxe7 — Rxe7, 19. Db3 — Bc6. 20. Rxc6 — bxc6. 21. He5 —
Db6, 22. Dc2 — Hfd8, 23. Re2 — Hd5. 24. Hxd5 — cxd5, 25. Dd2
— Rf5, 26. b3 — h5, 27. h3? — h4. 28. Dd3 — Hc6, 29. Kf1 — g6,
30. Dbl — Db4, 31. Kgl — a5. 32. Db2 — a4, 33. Dd2 — Dxd2,
34. Hxd2 — axb3, 35. axb3 — Hb6, 36. Hd3 — Ha6, 37. g4? —
hxg3 e.p., 38. fxg3 — Ha2, 39. Rc3 — Hc2, 40. Rd1 — Re7, 41.
Re3 — Hc1, 42. Kf2 — Rc6, 43. Rd1 — Hbl. 44. Ke2 — Hxb3, 45.
Ke3 — Hb4, 46. Rc3 — Re7. 47. Re2 — Rf5, 48. Kf2 — g5, 49. g4
— Rd6, 50. Rg1 — Re4. 51. Kf1 — Hbl, 52. Kg2 — Hb2. 53. Kf1
— Hf2, 54. Kel — Hh2, 55. Kfl — Kg7. 56. He3 — Kg6, 57. Hd3
— f6, 58. He3 — Kf7, 59. Hd3 — Ke7, 60. He3 — Kd6. 61. Hd3 —
Hf2, 62. Ke1 — Hg2. 63. Kf1 — Ha2, 64. He3 — e5, 65. Hd3 —
exd4, 66. Hxd4 — Kc5, 67. Hdl — d4, 68. Hcl — Kd5 og L:sker
gafst upp.
Kynslóða-
bilið
Framhald af bls 11
fram vitað nema unglingar myndu
einnig kunna því vel. Aðstoð híns
opinbera kæmi hér i góðar þarfir
sem fyrirgreiðsla um húsnæði, út-
vegun sérfróðra aðila o.s.frv.
Það er varla vafamál, að mörgum
foreldrum er það þungbært, hversu
þeir standa einir, þegar vandamál
steðja að varðandi afkvæmi þeirra á
unglingsaldri. Ætli þeir séu ekki oft í
vafa um, hvað til bragðs skuli taka,
hvort þeir séu of strangir eða eftir-
gefanlegir miðað við aðra eða hvort
vandamál þeirra séu einstök eða
almenn? Ekkert er þó líklegra en
svipað sé ástatt í öðru eða þriðja
hverju húsi hérá höfuðborgarsvæð-
inu, þar sem unglingar finnast undir
þaki. Augljóslega gæti það verið til
bóta, ef nokkur hópur foreldra (ca.
10— 1 2) kæmi saman annað slagið
til þess að ræða slik mál. í rauninni
er vandséð hvernig einhver sam-
staða í uppeldismálum á að nást
með öðru móti.
Þá er það einnig víst að fjölmargir
eru þeir unglingar, sem standa einir
sér með vandamál sín eða geta
a.m.k. ekki rætt þau við fullorðna
Samskipti við fullorðna í tómstunda-
starfi gæti auðveldað unglingum að
leita aðstoðar og ráða hjá fullorðn-
um, e.t.v. ekki sinum eigin foreldr-
um, heldur öðrum, sem geta skoðað
málin hlutlægar.
Framangreindar ábendingar
þykja sjálfsagt ákaflega fátæklegar
sem úrræði á unglingavandamálum.
Og vissulega þarf ótalmargt fleira að
koma til. Eitt er þó víst, að það þarf
að reyna að vinna að því að brúa
bilið milli kynslóðanna og færa þær
nær hver annarri. Örðugt er að
sannfærast um, að það gerist án
frumkvæðis foreldranna sjálfra,
frumkvæðis, sem leiðir bæði til auk-
innar samvinnu þeirra i milli og
aukinna samskipta við únglingana.
Sigurjón Björnsson