Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1978, Blaðsíða 6

Einn á ferð — og alltaf ríðandi
Fyrir þremur eöa fjórum árum,
þegar Björn á Sveinsstöðum var á
feröinni syöra, áttum viö tal saman
sem oft áöur, meðal annars um
Marka-Leifa. Viö höföum báöir
kynnst þessum kynlega, skag-
firska kvisti, en Björn aö sjálf-
sögöu miklu betur. Þá talaöist svo
til, aö Björn skrifaöi ritgerö um
Leifa fyrir Lesbókina; tæki sér
góöan tíma og tíndi saman þá
steina, sem til þyrfti í sæmilega
vöröu. Okkur fannst, aö Leifi væri
vissulega einnar vöröu viröi og nú
féllu þeir senn frá, sem bezt kynnu
frá honum aö greina. Af því er
síöan skemmst aö segja, aö Björn
hefur staöiö aö verkinu eins og
góöum fræöimanni og rithöfundi
sæmdi; árangurinn birtist hér og í
næsta blaöi.
Kynni mín af Marka Leifa voru
með þeim hætti, aö hann kom
nokkrum sinnum aö Úthlíö, þegar
ég var aö alast uþp þar. Þá reiö
Leifi um hlaöiö á efstu bæjum í
Tungum, einn á ferö meö hóp
hrossa. Annaöhvort var hann
nýkominn suöur yfir Kjöl, ellegar
hann var aö leggja á fjöllin, oftast
töluvert viö skál. Þaö var sífellt
undrunarefni, hvernig honum
tókst aö halda hestahópnum
saman og koma öllu til skila.
Vistaskipti hestanna voru venju-
lega vegna hrossakaupa; þegar
menn kaupa óséö hross í öörum
landsfjórðungi og ekki einn skrif-
aöur stafur fyrir neinu. Þar var
fullkomiö traust á báöa bóga.
Mér er minnisstætt, aö eitt sinn
gaf Leifi mér forláta fallega og
útprjónaöa ullarvetlinga fyrir aö
gæta hrossanna meöan hann
fékk sér kaffi heima í Úthlíð. Þaö
þótti alltaf ævintýri, þegar Leifi
birtist og sjálfsagt aö gefa honum
í staupinu. Þá vildi Leifi syngja, en
ævinlega eitt og sama lagiö:
Ljósiö kemur langt og mjótt
logar á fífustöngum.
Halla kerling fetar fljótt
framan eftir göngum.
Bjarni á Bóli, sem var gleöi-
maöur og söng ágætan bassa, var
stundum fenginn til aö syngja
þetta meö Leifa og þann tvísöng
man ég ekki síöur en aðra dúetta.
Markaskráin var líka dregin fram;
þaö var sú bók bóka, sem hann
þreyttist aldrei á og kunni mikiö af
mörkum úr ofanveröri Árnessýslu.
í síöustu ferö hans, sem ég man
eftir, sagöi Leifi ekki sínar farir
sléttar, — þá nýkominn úr Reykja-
vík, þar sem hann haföi skilaö af
sér hrossum. Einhversstaöar inn-
an viö Reykjavík haföi hann
sofnaö — og veriö rændur eftir
því sem hann sagöi. Ekki virtist
þaö hafa veriö alveg Ijóst, hversu
mikiö fé hann haföi meöferöis og
mun þaö mál ekki hafa veriö
rannsakaö á neinum vígstöövum.
En eftir þetta man ég ekki til aö
Marka Leifi kæmi aftur suður yfir
Kjöl.
Gísli Sigurösson.
Björn Egilsson frá Sveinsstöðum
r
KOMIIR HANNA
í HAKKA LIST
Af Hjörleifi Sigfússyni, sem venjulega var
nefndur MARKA-LEIFI og kunnur um
allt land fyrir að þekkja fjármörk úr
heilum sýslum. Hann var auk þess sér á
parti, einn þessara kynlegu kvista, sem
verða œ sjaldgœfari á öld, sem reynir að
steypa alla í sama mótið Fyrri hluti
Alþingishátíðin 1930 varð þeim
minnisstæð sem þar voru. Þar var
tjaldborg mikil. Flest héruð höfðu stór
tjöld hvert fyrir sig og voru þau kölluð
búðir að fornum sið og svo voru mörg
minni tjöld, þar sem fólkið svaf um
nætur. Skagfirðingabúð var mikill
salur og var gleðskapur þar mikill að
sögn. Ekki er nú vitað með vissu, hvaö
Skagfirðingar voru fjölmennir á hátíð-
inni, en þar voru all margir hrepps-
stjórar og stórbændur, tveir prestar eða
fleiri og svo fyrirmenn héraðsins,
Sigurður sýslumaður og Jón alþingis-
maður á Reynistað. Nokkrir fóru
ríðandi suður Kjöl, en aðrir á bílum.
Það var einn daginn þegar hátíðin
stóð sem hæst, að Jón Björnsson
skólastjóri á Sauðárkróki gekk inn í
Skagfirðingabúð. Aðeins einn maður
sat þar inni og var að lesa í bók. Jón
spurði manninn, hvernig stæði á því, að
hann væri hér einn inni þegar allir
aðrir væru úti, að njóta hátíðarinnar.
Maðurinn svaraði og lyfti bókinni um
leið. „Þetta er mitt fag“. En hver var
maðurinn? Það var hinn merkilegi
afsprengur Skeggsstaðaættar Hjörleif-
ur Sigfússon og bókin var markaskrá.
Þrjátíu þúsund manns var úti á
hátíðarsvæðinu að njóta líðandi stund-
ar, en Hjörleifur var einn sér og naut
stundarinnar svo sem hann vildi. Hann
mun líka hafa notið ferðarinnar með
því að fara ríðandi suður Kjöl. Hann
var með Valdimár í Vallanesi, Magnúsi
á Vindheimum og Jóni skólastjóra. Ef
til vill hafa þeir verið fleiri saman.
Svo segir Stefán á Höskuldsstöðum
frá: „Fjölmennt var í Rangæingabúð,
manndóms og myndarfólk að sjá. Þar
sat Hjörleifur Sigfússon með opna
markaskrá fyrir framan sig.“
Maðurinn með markaskrána, Hjör-
leifur Sigfússon, venjulega nefndur
Marka Leifi, var Skagfirðingur bæði í
föður- og móðurætt. Uppruna hans hef
ég rakið nokkuð aftur, en þeirri
upptalningu verður sleppt hér. Forfeður
hans bjuggu í Skagafirði, mann fram
af manni. Faðir hans var Sigfús
Jónasson, bóndi í Hringey í Skagafirði
og móðir hans hét Margrét Guðmunds-
dóttir. Bæði voru þau í vinnumennsku
á Stóru Ökrum og eignuðust þar
tvíbura 12. maí 1873. Voru þeir skírðir
Hjörleifur og Ólafur. Veikburða voru
þeir bræður; Hjörleifur 5 merkur en
Ólafur 9. Ekki lifði Ólafur út mánuðinn,
en Hjörleifur lifði að kemba hærur, þó
veikburða væri. Þjóðhátíðarárið 1874
fór Sigfús að búa í Hringey og bjó þar
til 1899. Þau Margrét gengu í hjóna-
band árið 1877.
I Skagfirzkum æviskrám er greina-
góð lýsing á Sigfúsi í Hringey.
„Sigfús var tæpur meðalmaður á
vöxt, grannvaxinn og mikill léttleika-
maður, snar í hreyfingum, en gerðist
lotinn og gigtveikur með aldrinum.
Hann hafði eins og aðrir fátækir
unglingar þeirra tíma, alist upp við
takmörkuð gæði lífsins og vinnu eins og
þrekið frekast leyfði, hjá sínum eigin og
vandalausum. — Sigfús var mikill
veiðimaður, sérstaklega mikil grenja-
skytta. Hann kenndi raddir fugla og
dýra. Var því við brugðið, hvað hann
gat hermt nákvæmlega eftir tófunum
og var laginn að gagga þær til sín.
Hann stundaði grenjavinnslu á stóru
svæði á afréttarlöndum Skagfirðinga
og Austur-Húnvetninga. — Sigfús var
sárfátækur allan sinn búskap. Var líka
á örreytiskoti, sem frekar gat talizt
húsmannsbýli en bújörð. Hann var
allvel greindur, söngmaður ágætur,
hafði mikla og góða rödd. Hann hafði
mjög gaman af spilum og var.slyngur
spilamaður. Lífsglaður var hann og
nægjusamur, virtist taka lífið létt, þótt
oft yrði að þreyja þorrann og góuna og
flest skorti það, sem betra var að hafa.“
Um Margréti er sagt í sömu bók.
„Margrét var kona í hærra meðallagi
samsvaraði sér vel. Hún var hamhleypa
til allra verka og hlífði sér hvergi við
uppeldi barna sinna í öllu sínu
fjölskyldu og fátæktarbasli“.
Það mátti með sanni segja að
Hringey væri örreytiskot. Mikley stend-
ur á vestri bakka Héraðsvatna á móti
Stóru-Ökrum. Sú jörð var metin á 5
hundruð að fornu mati. Til samanburð-
ar má geta þess að meðaljarðir voru
metnar á 15 til 20 hundruð. Hringey var
skipt úr landi Mikleyjar og var metin
tvöhundruð. 9 bændur bjuggu í Hring-
ey þann tíma, sem búið var þar, frá 1856
til 1902. Túnið var svo lítið að af því
voru 12 til 15 hestar og því ekki handa
kú nema að fá engi annarsstaðar.
Bústofn Sigfúsar var lítill og ekki mun
hann hafa átt kú nema stundum.
Heimilið var líka þungt. Árið 1884 voru
þar 8 manns í heimili og 1887 var
heimilisfólk 10 manns. Það vor var
mikill fjárfellir um allan Skagafjörð.
Sigfús var mikill veiðimaður og hefur
dregið björg í bú með fugla og
silungsveiði, en varla hefur það verið
nóg. Svo hefur Stefán fræðimaður á
Höskuldsstöðum sagt, að ómæld hafi
sú mjólk verið, sem Guðrún húsfreyja
í Ytra-Vallholti gaf að Hringey.
Hjörleifur var hjá foreldrum sínum
til 1882. Þá gerðist það að Sigfús og
Margrét skildu samvistir. Margrét
fluttist það ár að Húsey, með yngsta
soninn með sér. Það var Ólafur tveggja
ára, en tvö börnin urðu áfram hjá föður
sínum, Jónas fæddur 1876 og Björg
fædd 1877. Jónas dó í Hringey 11 ára
gamall. Sigfús fór að búa með Björgu
systir Margrétar og er henni lýst
þannig: „Var hún atorkukona til starfa
eins og systir hennar." Sigfús átti þrjú
börn með Björgu sem upp komust: Jón,
Geirlaugu og Kristínu.
Nú var Hjörleifur 9 ára og fór hann
í dvöl að Hafgrímsstöðum, til Eyjólfs
Einarssonar frá Mælifellsá frænda
síns, en Eyjólfur var dóttursonur
Meingrundar-Eyjólfs, og frændsemi gæti
hafa verið rækt innan Skeggsstaðaætt-
ar á þeirri tíð. Hjörleifur var hjá
Eyjólfi í 8 ár á Hafgrímsstöðum.
Starrastöðum og Mælifellsá. Þar í milli
var hann eitt ár á Mælifelli, árið 1887
og þá 14 ára. Það var síðasta árið, sem
séra Jón Sveinsson þjónaði Mælifelli.
Árin 1888 til 1890 var hann smali á
Krithóli. Það sést ekki skrifað, að
Hjörleifur hafi verið fermdur, en svo
stendur á því, að prestþjónustubókin
brann hálf í brunanum á Mælifelli 1921
og Hjörleifur hefur verið svo óheppinn
að vera skrifaður neðan við miðja síðu.
En einkunnir hans eru samt í kirkju-
bók. 1883 er skrifað: Kunnátta: Kristin-
dómur lélega, bóklestur lélega. Skrift
og reikningur, engin kunnátta. 1886 er
einkunnin betri. Kunnátta: „Kristin-
dómur þolanleg, bóklestur sama, skrift
lítið, reikningur lítið; hegðun vel.“
Það er oft að 8 eða 9 ára börn bíða
þess aldrei bætur, þegar foreldrar
skilja. Um skilnað foreldra ræddi
Hjörleifur ekki svo mér sé kunnugt, en
nærri má geta, að hann hafi fundið til
þess vegna.
Það er ekki annað vitað, en Hjörleif-
ur hafi unað sér vel og liðið bærilega
hjá Eyjólfi frænda sínum þó fátækt
væri þar mikil. Hann var smali fram á
þrítugsaldur og hugur hans hneigðist
snemma að faginu. Hann hafði með sér
markatöskuræfil í hjásetuna og svo
æfði hann sig í því, að skera mörk í