Lesbók Morgunblaðsins - 26.11.1978, Qupperneq 12

Hve hátt
má
spenna
bogann?
ég ekki hugmynd um fyrr en vinnan er
hafin meö leikurunum. Þá opnast kannski
alveg nýr heimur, og maöur sér kannski
eitthvað annaö en maöur ætlaði sér aö sjá
í upphafi.
Þórhildur: Mér finnst oft aö maöur mæti
enn óvissari en þetta og þaö hefur skelft
mig aftur og' aftur þegar ég kem aö
verkefnum, aö mér finnst ég alltaf koma
jafnfáfróö að þeim. Ég veit bara ekkert
hvaö ég ætla aö gera viö þetta, en svo fer
þaö bara aö formast fyrir augunum á
manni og þá kannski finnur maður
endann.
Karl: Nú er þaö auðvitað mismunandi
eftir verkefnum hvaö þau eru mikiö
formuö sem texti eöa leikfjutningsefni
þegar leikstjórinn byrjar aö vlnna aö því.
Þaö er misjafnt hvaö þarf aö laga þau
mikiö til á æfingatímabilinu.
Brynja: Þegar verið er að tala um þaö,
hvaö leikstjórinn ætli sér aö gera, þá
getum við kannski borið þaö saman við
þaö þegar fólk spyr lóikara: „Er ekki
hræðilega erfitt aö læra þetta utanaö?"
En það er ekkert eins auövelt, — þaö
gerist bara. Eins er það meö leikstjóra, aö
ýmsir halda að þaö sé svo óskaplega erfitt
aö setja í stööur. En þaö er auðveldast af
öliu, þeim má breyta á allan hátt og þær
eru í raun bara aukaatriöi þó aö þær veröi
svo mikið atriöi í lokin sem form. Þetta
kemur af sjálfu sér ef maður veit hvað
maður vill, alveg eins og meö textann hjá
leikaranum.
Benedikt: Það er eitt hjá þér, Brynja, þú
segir að þetta sé svo auövelt, ef maöur
veit hvaö maöur vill. En þarna talar þú út
frá allt annarri hugsun en viö vorum aö
fjalla um áöan, þaö er einmitt þetta, aö viö
vitum ekki hvaö viö viljum, heldur reynum
aö finna fram til þess. Svo þroskast það.
Þaö er alltaf veriö
aö hækka A-iö
Þórhildur: Um daginn var ungt tónlistar-
fólk statt heima hjá mér, og þaö fór aö
tala um mjög merkilegt fyrirbæri sem ég
haföi ekki gert mér grein fyrir. Þau sögöu
mér aö þaö væri alltaf veriö aö hækka
A-iö, sem öll hljóöfæri eru stillt út frá.
Fiðlurnar í hljómsveitinni væru t.d. stilltar
örlítiö hærra svo þær hljómuöu meira
brilliant. Einnig væri tilhneiging til aö leika
verkin hraöar og hraðar, því aö þannig
væri viö komiö einni tegund gæöamats.
Það er hægt aö meta t.d. meö skeið-
klukku hver spilar hraöast án þess aö
spila feilnótur. En hitt gæöamatiö, hiö
raunverulega, væri svo erfitt. — Mérdett-
ur þetta í hug þegar þú ert aö spyrja,
hvort viö séum betur stödd í dag, hvort
þróun hafi oröiö. Þaö hefur ekki ennþá
verið fundiö upp neitt skeiöklukkukerfi í
leikhúsunum til aö mæla a.m.k. hina
listrænu getu.
Brynja: Sem betur fer.
Benedikt: En er ekki alltaf verið að
hækka A-iö hjá okkur?
Þórhildur: Jú, þaö er verið að því.
Benedikt: Nei, þetta er- eins og Brynja
segir um fíaskóiö, — ef maður stillir
bogann of hátt í byrjun, getur útkoman
náttúrulega orðiö anzi fölsk. Og þaö er
auövitaö sú áhætta sem maður er allan
tímann aö taka, aö freista þess aö stilla
þetta nógu fjandi hátt en að þaö nái samt í
gegn.
leikdómarar hafi getað fylgzt með þróun
sýningarinnar?
Brynja: En er þaö gott, aö leikdómarinn
viti allt um hana?
Benedikt: Jú, hann má mjög gjarnan
fylgjast meö þróuninni, en hann má ekki
skrifa gagnrýni um hana, heldur lokaút-
komuna.
Karl: Ég á heldur ekki við r.ð hann geröi
þaö, enda yröi þaö önnur gagnrýni en
ætlazt er til af honum gagnvart áhorfend-
um, það er alveg rétt. En hins vegar væri
gott að þeir sem skrifa gagnrýni fengju
tækifæri til aö kynna sér hvernig
leiksýning verður til, svo aö þeir ættu
auðveldara meö aö skrifa um uppbygg-
ingu hennar. Og mér finnst hafa oröiö
svolítil breyting á hugsunarhætti í skrifum
gagnrýnenda. Þeir eru farnir aö skrifa
meira um verkiö og heildarniöurstööuna,
en minna um frammistöðu einstakra
leikara og smærri.
Þórhildur: Viö veröum líka aö athuga,
aö íslenzkt leikhúsfólk hefur tekiö því of
óstinnt upp, ef gagnrýnendur hafa reynt
aö kryfja verk þess. Ef leikhúsfólk hér vill
fá góða dóma, og þá á ég ekki viö hól,
veröur þaö líka aö hlíta því aö stundum sé
sagt annaö en þaö vill heyrt hafa. Hér hafa
nokkrum sinnum sprottiö upp ritdeilur
gagnrýnenda og leikhúsfólks, og þá hefur
mér fundizt þær einkennast af allt of litlum
áhuga beggja aðila á aö ýta undir
umræöu. Til dæmis er rétt aö leikhúsfólk
svari fyrir sig ef því finnst gagnrýnandinn
hafa misskiliö alveg þaö sem reynt var í
leiksýningu, en þá veröur aö myndast þar
gagnleg umræöa um leiklist, en ekki bara
skítkast á báöa bóga. — Auk þess mættu
gagnrýnendur gera meira af því að gera
t.d. úttekt á stööu leikhúsanna og
markmiöum, svo að þaö væri meira
samræmi og heildarstefna í skrifum
þeirra.
Brynja: Við viljum auðvitaö fá gagnrýn-
endur inn í leikhúsin, alveg eins og okkur
var nauðsynlegt aö draga höfundana inn í
leikhúsin og fá þá til aö starfa meö okkur,
en ekki bara viö skrifborö úti í bæ eöa
uppi í sveit.
Þórhildur: Skrif blaöanna eru ekki í
nokkru samræmi viö almennan áhuga
íslendinga á leiklist. Hver íslendingur fer
aö meðaltali V/í sinni í leikhús á ári. Hvers
vegna er engin umræöa í kjölfar þess um
íslenzka leiklist?
Stefán: Ja, ekki ýtir áhugi fjölmiöla
undir hana. Þjóöleikhúsinu hafa borizt
ógrynni af mjög lofsamlegum erlendum
dómum um Inúk. Ég reyndi aö fá
dagblööin hér til aö geta um þessi
jákvæöu skrif. Þau sögöu nóg komið af
Inúk í blööunum, og einn fréttastjórinn
sagöist fá grænar bólur þegar hann heyröi
nafniö.
HHH.
Að ofan til hægrii
Inúk-hópur Þjóðleikhúss-
ins.
Að ofan til vinstrii Lárus
Pálsson og Herdís Þor-
valdsdóttir í „Nashyrn-
ingunum“ eftir Ionesco
(ÞL 1961).
Til vinstrii Helga Valtýs-
dóttir og Valur Gíslason í
„Gísl“ eftir Brendan
Behan (ÞL 1963)
Þórhildur: Mér er minnísstætt þegar viö
frumsýndum Skollaleik. Þá ætluöum viö
eö vera ægilega klár og frumsýna á
Borgarfiröi eystra, — héldum aö þaö væri
svo alþýölegt og sniöugt. Og ég haföi þaö
sterkt á tilfinningunni þegar ég sat
baksviös viö Ijósaborðið á þessum fyrstu
sýningum, aö nú heföum viö veriö á kafi í
sjálfsdekri. Viö hefðum í formi og útfærslu
fyrst og fremst veriö aö fullnægja okkur
sjálfum, gera eitthvaö sem okkur þótti
ægilega gaman, — en þetta væri eitthvaö
sem áhorfendur gætu ekki meötekiö,
sérstaklega á svona stað meö lítiö
leikhúslíf. Maöur veröur auövitaö líka aö
finna þetta jafnvægi, — það þýðir ekkert
að spenna bogann það hátt aö örin fljúgi
hátt yfir. Þó aö þaö geti veriö nauðsynlegt
einstöku sinnum, þá veröur maður aö
hafa þann aga aö skilja sinn vitjunartíma.
Karl: Eins og áhorfendur segja: „Það
var nú ágætlega meö þetta fariö, — en ég
skildi ekki almennilega...“
Þaö vantar toppinn á
íalenzka leikhúspýramídann
Sp: Hver hefur þróun oröið meö
íslenzka ieiklistargagnrýni?
Beriedikt: Ef gagnrýnandinn er réttur, er
hann toppurinn á pýramída leikhúsanna.
Þennan topp höfum viö ekki. Þess vegna
er þaö svívirða, hversu tilviljanakennt þaö
er hvaöa menn veljast til þessara starfa.
Stefán: Þaö eru alls konar jólasveinar
dregnir inn í þetta. Og þaö óhugnanleg-
asta er, aö þegar gera á úttekt á þessu
tímabili í íslenzkri leiklist eftir mörg ár,
veröur ekki hægt að styöjast viö annaö en
tiiviljanakennd og ómarktæk skrif gagn-
rýnendanna. Hér vantar alveg fræöilega
umfjöllun um leiklist.
Brynja: Þaö er svo erfitt hvaö gagnrýn-
endur eru oftast stutt í starfi og hafa því
ekki tækifæri til aö þróa skrif sín.
Stefán: Þaö sem mér gremst hvaö helst
viö íslenzka gagnrýni er aö gagnrýnendur
viröast ekki átta sig á því aö þaö sé hægt
aö fara fleiri en eina leiö í uppfærslu
leikrita, — þeir skrifa ekki nógu mikiö út
frá því, hvaöa leiö var valin í viökomandi
uppfærslu.
Þórhildur: Svo gætir líka oft þessara
öfugmæla í dómum um einu og sömu
sýningu að segja aö leikstjórn hafi veriö
góö og traust, en leikur slæmur, eða
öfugt. Þá er bara um aö ræöa röö af
frösum, sem standa ekki undir sér.
Karl: Gagnrýnendum er nú vorkunn aö
því leyti, aö þeir sjá bara lokaútkomuna
og hafa ekki fylgzt meö vinnunni í gegnum
verkiö. Þeir fá yfirleitt aldrei tækifæri til
þess, og þaö eru fáir gagnrýnendur svo
miklir leikhúsmenn, aö þeir skynji þetta
sem vinnuþróun. Þeir sjá kannski ekki
einu sinni þá útkomu sem ætlast var til í
vinnslunni, og auk þess geta sýningar
veriö mismunandi. Þeir eru því í svolítiö
vondri aöstöðu.
Sp: Er þaö einhvers staðar þannig, eöa
hefur þaö einhvern tíma veriö svo hér, aö