Lesbók Morgunblaðsins - 26.11.1978, Blaðsíða 13

Lester Brown er forseti stofnunar er nefnist Worldwatch Institute
og hefur aðsetur í Washington. Þar eru tekin til meðferðar ýms mál
er yarða allt mannkyn og bent á víti til varnaðar.
I þessari grein tekur Lester Brown fyrir þau vandamál er hljótast
af eyðingu skóga um allan heim og sívaxandi þörf mannkyns á því
hráefni sem úr skógunum fæst. Hann telur mikilvægt fyrir allar þjóðir
heims að gera sér greinfyrir þeim timburskorti sem verða mun innan
tíðar ef svo heldur áfram sem nú er, og hvaða afleiðingar það muni
hafa ef stjórnvöld grípi ekki i taumana og sjái til þess að skógar verði
endurnýjaðir um leið og þeir eru nýttir.
Þessi vamaðarorð hljóta að eiga erindi til okkar íslendinga eins
og annarra þjóða þar sem löngu er komið á daginn að hér má rækta
skóg og afla viðar þótt i smærri stil sé en viða annars staðar — og
má reyndar furðulegt teljast að ekki hafi verið meiru til kostað á þessu
sviði hér en raun ber vitni.
W/'Amm
u> ‘ “.. .>. Æ" vSf*-
i ^ i i í i H1 i íTm 1
Allt frá því aö maðurinn tók eldinn í
þjónustu sína hafa skógar veriö honum
mikilsverö orkulind. Nú er ekki eingöngu
sóttur eldiviöur til skógann heldur og
hráefni til bygginga, papþírsgerðar og
margra annarra nytja. Segja má því aö
húsakostur, menntunar- og menningar-
mál og samgöngur og samskipti eigi undir
viöarframleiöslu komiö.
Vegna gífurlegrar fólksfjölgunar um
allan heim vex stööugt ásóknin í auðlindir
skóga. Áriö 1976 voru íbúar jaröar orönir
4 billjónir og svo komið aö í mörgum
löndum þar sem skógrækt var stunduö að
nokkru marki var eftirspurnin meiri en
viðarframleiöslan. Árangurinn varö sá að
hin auðugri lönd fóru aö flytja inn timbur
í æ ríkara mæli en fátækari lönd eyddu
sínum skógum.
Nú er þaö svo aö eldiviður er
aðal-orkugjafi um þriöjungs mannkyns.
Meðal vanþróaðra þjóða, sem búa viö
þennan orkugjafa er taliö að t.d. hver
þorpsbúi þurfi 1—2 tonn af eldiviöi
árlega. Meö mannfjölguninni hefur ásókn
í skógana vaxið svo aö þeir ná ekki aö
endurnýjast. Skógarsvæöin dragast sam-
an og þorpsbúar þurfa aö sækja æ lengra
frá heimkynnum sínum til eldiviðaröflunar,
og við liggur alger eyöing skóganna.
Annars staöar er viöurinn aöallega
ætlaður til bygginga. Þar eru skógar
höggnir hömlulaust á stórum svæðum til
að fullnægja þeirri eftirspurn. Samt býr
meiri hluti fólks í lélegum húsakynnum. Á
hverju ári fjölgar mannkyni um 65
milljónir. Því fólki þarf aö sjá fyrir
húsnæöi, auk þess sem viðhalda þarf
þeim timburhúsum sem fyrir eru. Til þessa
er horft til skóganna, sem þegar eru á
hrööu undanhaldi.
í þriðja lagi vex stööugt ásókn í
skógana vegna pappírsframleiöslu. Papp-
ír er mikilvægur í nýtízku iðnaðar-þjóðfé-
lögum, þar sem fleira fólk starfar á
skrifstofum og stofnunum en viö fram-
leiöslugreinar. Þá eru dagblö'ö einnig
mikilvægur þáttur. Lesandi fólki og
skrifandi fjölgar stööugt og um leiö
þörfinni á prentuðu máli.
Þegar gengiö er á skógana án þess aö
þeir séu endurnýjaöir veröur æ erfiöara
aö fullnægja eftirspurninni. í flestum
Miö-Austurlöndum, í Norður-Afríku, Asíu,
Miö-Ameríku og á landssvæði Andesfjall-
anna í Suöur-Ameríku eru orðin skóglaus
svæöi. Þar er timburskortur mikill. í
bókinni „Loosing Ground“ segir höfund-
urinn Erik Eckholm aö eldiviöurinn undir
pottunum í sumum afrískum þorpum sé
orðinn dýrari en það sem í pottana er
látiö.
Vart er einnig orðið timburskorts í
Bandaríkjunum þar sem skógar eru þó
tiltölulega víölendir.
Sérfræöingar halda því fram aö fariö
hafi að bera á verulegum timburskorti um
1950 og hann fari stööugt vaxandi. Fram
aö því hafi hins vegar endurnýjun
skóganna mætt eftirspurninnni nokkurn
veginn. Nú hafi timburverð þrefaldast frá
1967 og segi þaö sína sögu.
Eyöing skóga eykst með fólksfjölgun-
inni víða um heim. Skógar þöktu áöur
mikinn hluta Marokkó, Túnis og Alsír. Um
miöja þessa öld voru þeir orðnir aöeins
1/10 hluti þess sem áöur var. Enn hallast
á, ógæfuhliöina í þessum löndum þrátt
fyrir miklar áætlanir um uppgræöslu.
Að minnsta kosti 1/3 hluti graslendanna
í suöurhluta Sahara var áöur skógi vaxinn.
í Nígeríu hefur eyöing skóga verið svo
gegndarlaus aö menn tala um algert
„timbursvelti" þar viö næstu aldamót. í
Kenya hefur nú veriö bannaöur útflutning-
ur kola vegna skógareyöinga en þaðan
hefur eldsneyti fengist til gróðursneyddra
og skóglausra landa fyrir botni Miðjaröar-
hafsins.
Á síðasta mannsaldri hafa stór svæði
Indlands oröiö skóglaus meö öllu. Sú var
tíöin aö hlíöar Himalaja-fjalla voru skógi
vaxnar. Svo er ekki lengur. Hans Rieger,
þýzkur hagfræöingur sem hefur starfaö í
Nepal segir aö þar veröi vart tré aö sjá
um aldamótin næstu veröi eyöingunni
haldið áfram sem fyrr.
í Suöur-Ameríku er útrýming skóganna
þó allra mest. í Andesfjöllum er viöar-
skortur oröinn svo aö þorpsbúar mega
láta sér nægja eina heita máltíö á dag.
í Brasilíu vex hinum hefðbundna
landbúnaði stöðugt fiskur um hrygg og
alls staðar á kostnaö skóganna en í kjölfar
skógareyöingarinnar veröur jarðvegur
rýrari og uppblástur tekur við.
Á árunum 1961—70 voru eyddir 1/5
hluti skóglenda í Venezuela og noröurhluti
Mexikó og er nú skóglaus með öilu.
Finnar og Svíar hafa lengst og mest
stundaö viöarframleiöslu til útflutnings.
Þar er nú ekki lengur hægt að anna
eftirspurn frá öörum þjóöum. Finnar hafa
takmarkaö árlegt skógarhögg og Svíar
hyggjast gera það líka.
I skýrslu um þessi mál sem unnin var
á vegum Sameinuöu þjóöanna segir aö
eftirspurn á timbri veröi langt umfram þaö
sem Svíar geti látið í té, en frá Svíþjóð
kemur 30% af öllu því timbri sem fer á
Evrópumarkað og 60% af afgangsviði í
trjávöruiðnað. Það er fyrirsjánlegur
alvarlegur skortur á timbri til bygginga og
pappírsframleiöslu í Evrópu.
Eyöing skóga um alla jörö veröur ekki
stöövuö nema stjórnvöld taki til sinna
ráöa og snúi þróuninni viö. Stööugt vex
pappírsþörfin og hugmyndum um endur-
nýtingu pappírs skýtur upp víöa. Nýlega
var lagt frumvarp fyrir þingiö í Danmörku
þar sem öllum opinberum stofnunum var
gert aö safna og endurnýta það sem hægt
er í kerfinu og þar með talinn pappír. Vera
má aö slíkar ráöagerðir veröi öörum
þjóöum til eftirbreytni.
Nú spá þjóöfélagsfræöingar og vísinda-
menn því aö mannkyni muni fjölga í
10—16 billjónir og þegar svo er komiö er
ef til vill tómt mál aö tala um nægjanlega
endurnýjun skóga. En þá ber þess aö geta
að í Vestur-Þýzkalandi og Belgíu hefur
tekist aö stööva fjólksfjölgun og meö
fjölmennustu þjóöum heims, s.s. í Kína og
í Indónesíu, er hafður uppi mikill áróður
fyrir æskilegri fjölskyldustærð, sem gæti
stöövað þessa geysilegu fjölgun. En
höfuðáherzlu veröur að leggja á ræktun
og endurnýjun skóglenda.
í Kína og Suður-Kóreu hefur tekist að
snúa þróuninni til hins betra. Uppgræösla
skóga er meiri en þaö sem fellt er. Því
miður er ekki víða sömu sögu að segja.
Með mannfjölgun og gernýtingu lands í
kjölfar hennar hlýtur aö þurfa aö taka frá
sérstök landssvæði til skógræktar. Vilji
menn eiga kost á eldiviði, timbri til
bygginga og hráefni til dagblaða og
bókageröa á viöunandi verði, hijóta að
koma til stórtækar framkvæmdir á þessu
sviöi. Veröi ekki hægt aö rétta viö
skuldareikning mannkynsins viö skóga
jaröarinnar er ekki annað séð en
timburverð fari á næstunni upp úr öllu
valdi.