Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1980, Qupperneq 7

Skagafjarðar. Maður hennar hét Jón
Jónsson frá Hellu á Árskógsströnd. Þau
hófu búskap í sambýli á Stóru-Ökrum
fyrir 1780, en 1791 fluttu þau að Ábæ
og bjuggu þar og víöar til 1801. Þaö ár
tók Guðrún dóttir þeirra við búskap á
Ábæ og maður hennar Eiríkur Eiríksson.
Eftir 1801 voru Jón og Guöbjörg líka á
Ábæ en þótti þröngt um sig og vildu fá
Nýjabæ til ábúöar. Á þessum tíma bjó
bóndi sá á Nýjabæ, er hét Guömundur
Nikulásson, 1799—1808.
Mælt er að Ólafur fengi Guðbjörgu
dóttur sinni legg þann er Skotta var í, en
bannaði henni að taka úr tappann og
skyldi hún brenna legginn eftir sinn dag.
í annarri heimild segir að Ólafur hafi
leyft dóttur sinni aö taka tappann úr
leggnum ef henni lægi mikið á.
Og Guðbjörg tók tappann úr og flaug
þá fluga úr leggnum, aðrir segja blá
gufa er breyttist í kvenmannsmynd og
spurði kvenmaður þessi hvað hún ætti
aö gera. Guðbjörg svaraði að hún skyldi
drepa Guðmund á Nýjabæ. Skotta þaut
þegar fram að Tinná, en komst ekki yfir
ána og hljóp með henni upp og ofan.
Guðmundur sá Skottu koma norðan að
ánni og spuröi hana, hvaö hún ætti aö
gera. Hún kvaðst eiga að drepa hann.
Guömundur spuröi því hún kæmi þá
ekki. Skotta kvaöst ætla aö brenna ef
hún færi lengra en að ánni. Guðmundur
var ekki alls ófróður í fjölkynngi og gat
variö sjálfan sig. Hann haföi og þau
merki á sér, er allir draugar fælast,
loðinn kross á baki og bringu og læstar
neglur.
Skottu er þannig lýst að hún væri á
stærð við 12 ára stelpu, í mórauðri
treyju og stuttu pilsi. Þá var hún með
skotthúfu og stóö skottiö beint upp í
loftið. Skotta geröi Guömundi Nikulás-
syni mikið tjón þegar hann var ekki
heima. Einn vetur drap hún 19 ær á
Nýjabæ og voru þær með bláan hring
um hálsinn. Eitt sinn fór Guðmundur til
Akureyrar. Á heimleiö gisti hann á Gili í
Öxnadal. Þegar hann kom á fætur um
morguninn sagði hann aö Skotta hefði
drepið barn sem hann átti þá um
nóttina og það reyndist rétt að barn
hans dó þessa nótt. Guðmundur Nikul-
ásson varö þreyttur á atferli Skottu og
fór búferlum frá Nýjabæ að Krókárgerði
árið 1808, en það ár hófu þau búskap á
Nýjabæ Jón og Guðbjörg og bjuggu þar
til 1817 að Guðbjörg andaðist, en þegar
hún var aö skilja við heyrðist korra í
henni og var það kennt Skottu.
í þjóðsögum er sagt frá því, að dóttir
Guðbjargar, Guðrún kona Eiríks á Ábæ
hafi skoriö sig á bitlausum hníf. í sögu
frá Skagfirðingum er eftirfarandi frá-
sögn en höfundur hennar er Einar
Bjarnason fræðimaður á Mælifelli.
„1843 þann 17. maí mánaðar varð sá
atburður að Héraösdal, að Guðrún kona
Eiríks, er fyrrum var aö Ábæ og
Kúskerpi, gekk til smiöju, greip þar kníf
bitlítinn og skar sig á háls og inn í bein
og hafði þegar bana; hafði hún lítil eður
engin umbrot haft við bana sinn.“
I þjóðsögum segir aö Skotta hafi
sleikt blóö Guðrúnar svo vandlega aö
það hafi veriö laut í gólfið þar sem
blóöpollurinn átti að vera.
Áriö 1875, 12. desember varð sá
atburður aö írafelli í Goðdalasókn, að
16 ára piltur brýndi hníf lengi dags, datt
svo um þröskuld og rak sig í gegn. Þetta
slys var kennt Skottu, en þá var
vinnumaður á írafelli Jónas Jóhanns-
son, dóttursonur Eiríks á Ábæ og
Guörúnar. Einar Kvaran var í Goðdölum
með foreldrum sínum frá 1870 til 1875.
Ýmsir telja að slysið á írafelli hafi verið
bakgrunnur að sögunni Móri er Einar
skrifaöi síöar.
Síðasta manntjón af völdum Skottu,
að því er talið er, varð 16. desember
1902, þegar 16 ára piltur drukknaði
ofan um ís í Stapavatni. Hann var sonur
Jónasar Jóhannssonar, sem áður er
nefndur.
Á fyrstu áratugum þessarar aldar var
oft rætt um Skottu og þóttust margir sjá
hana. Til dæmis er eftirfarandi saga:
Veturinn 1925 eða 6 var vetrarmaður í
Ytri-Svartárdal Bjarni Bjarnason áöur
bóndi í Víkurkoti í Blönduhlíð. Þá
bjuggu í Svartárdal Ófeigur Björnsson
og Björg Tómásdóttir. Það var einn
morgunn í skammdegi að Bjarni fór út í
hálfrökkri og þegar hann kom inn aftur,
sagði hann við Björgu sem var að taka
opinn eld í maskínuhúsi, Ég held þaö
komi einhver í dag. Nú sástu eitthvaö,
spurði Björg. Já, ég sá Skottu, svaraði
Bjarni. Varstu ekki hræddur, spurði
Björg. Nei, ég bara spýtti á hana. Eftir
hádegi þennan dag kom maður, sem
Skotta var vön að fylgja.
Það eru nú liðin um 260 ár síöan
Skotta komst á kreik, enda er hún orðin
dauf nú. Samkvæmt þjóðtrúnni áttu
fylgjur að vera með ættum í 9 ættliði, en
afkomendur Ólafs á Steiná nú, eru 7. og
8. ættliður frá honum. Og það kemur
heim og saman, að katólskir menn
trúðu því, aö sálir framliðinna væru 300
ár í hreinsunareldinum.
Eftir því sem sögur herma hafa ýmsir
prestar kunnaö og notað svartan gald-
ur, og verið menn fyrir sínum dyrum.
Þeir Hálfdán í Felli og Sæmundur fróði
gátu alltaf snúið á kölska. Sæmundur
var þó hætt kominn í Svartaskóla, því
hann var búinn að gleyma nafni sínu, en
Jón Ögmundsson síðar biskup kom
honum til hjálpar. Séra Snorri á Húsa-
felli haföi í fullu tré viö galdramenn á
Vestfjörðum, en notaði ekki galdra
nema hann væri í varnarstöðu og aldrei
eftir að hann kom að Húsafelli. Aðalstarf
prestanna hefur þó alltaf verið og er
enn, að fara með hvítan galdur og efla
hann, ákall til hins hæsta og bænagjörö.
Dulfróöir menn halda því fram, aö þegar
hvítur og svartur galdur mætast verði
svartigaldur alltaf aö víkja.
En hversvegna hefur Drottinn hinn
vonda, hiö næsta sér alltaf og allsstað-
ar? Því getur enginn svaraö, hefur séra
Tómas sagt mér.
Frá 1838 til 1847 var séra Jón
Benediktsson prestur í Goðdölum. í
íslenskum æviskrám, er sagt að prestur
þessi hafi verið gáfumaður og góð-
menni. Hann var náskyldur Jóni forseta.
Þeir munu hafa verið systkinasynir.
Fram á þessa öld var þaö í minnum haft
í Goödalasókn, hvað séra Jón var
bænheitur. Þegar hann gerði bæn fyrir
deyjandi fólki, brást þaö aidrei aö hinir
þjáðu fengu hægt andlát. En séra Jón
Benediktsson hafði viö það aö stríða,
aö írafellsmóri fylgdi konu hans, Guð-
rúnu Kortsdóttur frá Möðruvöllum í
Kjós. Bólu-Hjálmar og séra Jón voru
miklir vinir og Hjálmar orti til hans
kvæöi gott. Eitt sinn er Hjálmar kom aö
Goðdölum, sá hann þau Abæjarskottu
og írafellsmóra sitja hliö viö hlið undir
kirkjugarösveggnum.
í mínum ættum er samstaöa af
fátæklingum, þangað til kemur að séra
Sveini Pálssyni en hann var kallaður
ríkur og var prestur í Goödölum frá
1736 til 1757. Fjöldi fólks norðanlands
og sunnan er komiö frá þessum ríka
presti. Hann var afi Sveins læknis
Pálssonar. Séra Sveinn í Goðdölum
stundaöi hvítan galdur aö sjálfsögöu og
baö fyrir sóknarbörnum sínum þannig:
Ó drottinn miskunna þú aumum lýð,
einkum á Hofi og Bjarnastaðahlíö,
Bakkakoti og Bústöðum,
Breiðagerði og Ánastöðum.
komdu seinast aö Sveinsstöðum.
Október 1980.
Björn Egilsson frá Sveinsstöðum.
Nína Björk Árnadóttir
Jólafastan þín
Gluggar þar sem Ijósormar hlykkjast
milli plastfólks í pelli og fjöörum
gluggar sem ýta eitursemdum
í hug þér
á jólaföstu
1
svo er jólafastan þín
þó svo þú leitir aö jötunni
barninu — barninu ...
hlykkjast Ijósormar
lykjast Ijósormar
um þig og gluggana
Utskýringar Önnu
Heföi átt aö segja eitthvaö annaö
þá heföi hún ekki orðiö svona á svipinn
hefði átt aö segja eitthvað annaö
þá heföi hann ekki móögast
þá heföi hún ekki fariö aö gráta
þá heföi hann ekki öskraö aö henni
þá heföi hún ekki veriö meö þessar hótanir
þá hefði hann ekki hlaupiö út
þá heföi hún ekki skoriö sundur rúmdýnurnar og fötin hans
þá heföi hann ekki ekiö niöur aö höfn og ýtt bílnum í sjóinn
Og þú með öll
þessi tækifæri
Maður á ekki aö horfa í svona augu bróðir
þú horföir íþau
og síöan hefur ekkert oröiö úr neinu
og þú meö öll þessi tækifæri
og alla þessa hæfileika
ég horföi í þau líka
horföi
og munnur minn fylltist gráti
hún
hún grét líka
grét og hló
og augun vildu ekki sleppa mínum
síðan
get ég ekki annaö en vonaö
aö ég mæti þeim ekki aftur
þó leita ég þeirra öllum stundum
maöur á ekki aö horfa í svona augu bróöir
Knútur Þorsteinsson:
Þó fenni í slóö og fölar hnípi grundir
og freragjóstur næði um stafn og þök
og langmyrk dægrin Ijómans feli stundir
og Ijósmögn jaröar hneppi ískuggatök
þá fer um hugi friöarmildur straumur
og fagnaösylur vermir sérhvert skjól
Hin heiöa ást — hinn djúpi mannlífsdraumur
viö dýrðarfegurð hjörtum tendrar jól.
©