Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1982, Blaðsíða 16

Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1982, Blaðsíða 16
Krossgáta Lesbókar Morgunblaðsins Lausn á MÓustu krossgátu LCMJA *WulR STÁV- KV£N- FULL frtHM- fFNt NV- ie<K $ e/Hs íiAJl" 5ARA TB- _ Öt-L- S K £ S s A N s> u 4 A }i L ~A flUM- V T~ 5 A L i N Ck 5 l íAFWA 'A L''.i '■ H AF V A L S A ÍPCoT- INN 4 V£fw?. M«i0 K t Sfva ÚT últ r itlut S 'o S A N SlA urg A N N A 5 T u H E 1 M s Æ K l ~R~ 1«- 'o <Sk N FÍIAL 5Tiw c. 7 R. AbAÍ- VARA, ■ r+r*« 'ATF "a” L N A V 7T R A /LAT s L A Ck A ~3> 1 ~R~ ÍPÍRI 'A L l Í.JÓM- AftN A HRF VÍfbÐ T 'o VA8C.I 1 L 1 N T b F A N : s R 'A K Ú SkÁLb HtftDA UM K N ryílR l<8 TiC N N SflNl Aí> V p 1 tt£*■! flktMR N 1 HES7S- IHS F Á K s i N S CLD- S T*»- IO u £ 6> A 8. ? u R C.«flM>« E L L 1 N 'SöMC- UOHN K 'o R ve«.k- FALRI A L 61ÍMII (• U R T 1 s! ÚANA 1 N N A A N 4 AFTu«- A«> F. 1 F r AHXV- u N Ck A N N JE P t Tr?u* i- erwi VtiCAR- rA.R- IM £ r 1 N Kven- NAFN 1 N A Héini- 1 L 1 R A N N E N i £>■ A 1? £> A N AF- JTý/O v A R N A [i^3 A r- MVWBUS NoCL 5eiwa Af> Pull-HBBIfi 5K- A R BHS Aft í?£'HcJA 5NTÓ-B KoMtip Ft>R- nafn SK- £RT- l R KTÓT V a/uopa Heiti 4* 1 : 'f'/Æ (súM C>HR - £|NIC- AR —U Vernpa STÓ (3LEMTH róN- i/eRKi SKdLLA 1 STAFUK. úStílA áue SKIKI M/EM- eiu- í N Ck 5LAKK- /Mro 0(?£P« SÓT T pip- AN B SÉR- HLJÓD- | AK Ko M- AST i L. U- Cs«€ 51 Á FóTum T R É B.IT L- A MA SI£A V KVoíDI Su TbR- /MM FáLnAD* ARCF/V! STÉTt- /M A KEIt (xR*.:n- fMFTI 4ELT Haf ÚANC- IR 1?£4N l'itil ftASKA L'/ KAMS* HLuruh |þv«:rT- | 1NCL- ■ Urt PVNU4 SKRlfflR ÍVCAfl- 1 WN d'aw* ar H us - OVKA > J>ý KSVC- VCOW.NJ HESTuR 5 To’ A ftF- K V- Eftlt Túncl Ro M\J. TALI\ Kó FOV'F + £ u r> | - V IÐuR : . ÍMÁAE (1‘oix- Í+AFU4 ColuR T(3N N Vantar malm- UR. Tolu- STAF- Smábm SKcZ- DVR Aul- INN 8it| RasS IfcRkFr- IuRikn ÍKT- pIlfa r-rs, Hrimti Avarp Ingvars Gíslasonar Frh. af bls. 7. málvina sinna og samherja vestan hafs eða á Islandi. Eftir að Stephan G. Stephansson fluttist til Markerville árið 1889, 35 ára gamall, virðist hag- ur hans hafa verið tiltölulega góður eins og m.a. sést á húsi hans. í þessu húsi hefur ekki verið neinn kotungsbragur, þótt ekki hafi það verið ríkismanns- setur að heldur. Hér virðist Stephan hafa lifað góðu lífi sem sjálfstæður bóndi, ótrúiega frjáls og óháður, þótt oft væri að sjálfsögðu nauðsyn að taka til hendi á þessu einyrkjabýli. Kona Stephans, Helga Jónsdótt- ir frá Mjóadal í Bárðardal, var honum stoð og stytta, dugleg kona til allra verka og gáfuð eins og sjá má af rituðu máli sem eftir hana liggur. Og börn Stephans komust snemma í gagnið á búinu, sem ekki ein- asta létti honum lífsbjörgina, heldur gaf honum rýmri tíma til andlegra starfa. Það var því margt, góðir áheyrendur, sem stuðlaði að af- rekum skáldsins á andlega svið- inu. Þar kom til meðfædd snilli- gáfa hans, menntun sú sem hann hlaut í þroskuðu bænda- samfélagi heima á íslandi, tæki- færin sem honum buðust til lestrar og sjálfsnáms eftir að hann fluttist til Vesturheims og .síðast en ekki síst bóndastaðan hér í Markerville og ágætt heimili með ráðdeildarsamri eiginkonu og duglegum börnum. Þótt Stephan ætti oft í deilum við menn út af ýmsum dægur- málum samtímans, átti hann frá fyrstu tíð að fagna vináttu við fjölda merkra manna sem studdu hann einarðlega og hvöttu til áræðis. Heima á ís- landi og meðal íslendinga vest- an hafs öðlaðist Stephan snemma skáldfrægð og átti naumast í vandræðum með að kynna verk sín í blöðum og tímaritum og koma þeim út á bókum. Góðir áheyrendur. Á þessari stundu er okkur þakklæti í huga til Stephans G. Stephanssonar fyrir hans mikla óbrotgjarna ævistarf, og við heiðrum minningu hans á þess- ari hátíðarstund. Ég endurtek þakkir til allra sem áttu hlut að því að endur- reisa hús skáldsins, bæði ein- staklinga og opinberra aðilja hér í Alberta, en ekki síst Þjóð- ræknisfélags íslendinga og samtaka íslenskra bænda. Lifi minning Stephans G. Stephanssonar. Nokkur aðskotaorð í íslensku Siguröur Skúlason magister tók saman PROLOGUS, formáli, forspjall (OM). Gr. prologos, lat. prologus og þaöan er orðiö komið. Þ. Prolog, d. prolog, fr. og e. pro- logue. Finnst í ísl. fornmáli. PROMILL, einn af þúsundi (OM). Oröiö er komið af promille í latínu. Þ. Promille, d. promille. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1946, stafsett pro mill (OH). PRÓPORSJÓN, jöfnur sem sýna aö tvö hlutföll séu jafnstór (OM). Orðið er komiö af proportion í latínu. Þ. Proportion, d. og e. proportion (OH). Af þessu orði hefur myndast í islensku lo. próporsjónal sðm merkir: hlutfallslegur. PRÓSA, PRÓSI, óbundiö, laust mál (OM). Orðiö er komið af prosa (eldri mynd: prorsa (oratio)) í latínu sem merkir: tildurs- laust málfar. Þ. Prosa, d. prosa, e. prose. 16 Orðiö finnst í ísl. fornmáli og merkir: lof- gerð, ft. prósur (Fr.). PRÓTEÍN, eggjahvítuefni (OM). Orðið er komiö af protos (hinn fyrsti) + in í grísku. Þetta efni var fyrrum talið lífverum mikils- verðast. Þ. Protein, d. og e. protein. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1928 (OH). PRÓTÓKOLLUR, geröabók, embættisbók (OM). Orðið er komið af protokollon í grísku (af protos, hinn fyrsti, og kolla, lím) og merkir eiginlega: Blað, sem límt var fremst á papyrusrolluna meö upplýsingum um, hvað hún hefði að geyma. Þ. Protokoll, d. protokol, e. protocol og merkir þar: samningsuppkast. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1684, en so. protokollera, stafsett protocollera, frá árinu 1789 (OH). PRÓTÓNA, kjarni atóms, jafnan meö við- lægri rafhleðslu (OM). Orðið er komiö af proton í grísku sem merkir: hið fyrsta. D. proton. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1945 (OH). PRELÁTI, hefðarklerkur, hátt settur klerk- ur, einkum i kaþólsku kirkjunni (OM). Orðið er komið af praelatus í latínu, sem merkir: tekinn fram yfir, og er Ih. þt. af so. prae- ferre. Þ. Prálat, d. prælat, e. prelate. Finnst í ísl. ritmáli frá því um 1640 (OH). PRELÚDÍA, forleikur, forspil (OH). Orðið er komiö af praeludiúm í latínu. Þ. Praludium, d. præludium, e. prelude. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1914 (OH). PREMÍA, verölaun o.fl. Orðið er komiö af praemium í latínu. E. premium, þ. Pramie, d. præmie. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1779 (OH). PRESINTÉRA, kynna, nafngreina, sýna. Orðið er komiö af so. praesintare í latínu. Fr. prósinter, e. present, þ. prasentieren, d. præsentere. So. presentera finnst í ísl. fornmáli (Fr.). PÚLÍA, spilapeningaskál o.fl. Fr. poule, d. pulje. Þetta orð heyrði ég í ísl. talmáli árið 1912. PÚLS, slagæö í úlnliðnum; sláttur slagæöa (OM). Orðið er komiö af pulsus í latínu sem merkir: högg, sláttur. Þ. Puls, d. puls, e. pulse. finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1789 (OH). PULVER, duft, dust, duftskammtur. Orðið er komiö af pulvis, ef. pulveris í latínu. Þ. Pulver, d. pulver. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1584 (OH). PÚMA, amerískt rándýr af kattaætt (OM). Oröið er komið af puma í indíánamáli og hefur komist þaðan inn í ýmis mál. E. puma, þ. Puma, d. puma. Ég heyrði þetta orð í talmáli áriö 1914. PUNKTUR, depill, greinarmerkið . o.fl. (OM). Orðið er komið af punctum í latínu. Þ. Punkt, d. punkt. Finnst í ísl. fornmáli í merkingunni: staður, tímaákvörðun, ástand, hluti (Fr.). PURPURI, hárauður eöa rauöfjólublár litur; klæði í þeim lit, úr dýru og vönduðu efni (OM). Orðiö er komiö af porfyra í grisku. Lat. purpura, þ. Purpur, d. purpur, e. purpie. Finnst í ísl. fornmáli (Fr.). PUPULL, skríll, óþjóðalýður (OM). Oröið er komið af populus í latínu sem merkir: fólk. ít. popolo, fr. peuple og merkir þar m.a.: fólk, þjóö, skríll, e. people, fólk, þ. Pöbel, skríll, d. pebel, einnig í niörandi merkingu. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1949 (OH). Heyrt hef ég með sanni að kunnur íslensk- ur prestur hafi viöhaft þetta orð um áheyr- endur sína í nærveru þeirra laust fyrir miöja 19. öld. PÁSKAR, hátíð með kristnum þjóöum til minningar um upprisu Krists; trúarleg hátíð meðal Gyðinga. Orðiö á rót sína aö rekja til pesach í hebresku sem merkir: páskalamb. Gr. Pascha, miðaldalatínu pascha, d. páske. í ísl. fornmáli finnast orðmyndirnar páskar og páskir (Fr.). SÍRENA, vélflauta sem gefur háan, sterkan tón, jafnan eða hækkandi og lækkandi tón á víxl (t.d. á slökkviliðsbílum) (OM). Orðið er komiö af seiren í grísku sem merkir: dularfull vera í grískri goðafræði með fuglsbúk en kvenmannshöfuö. Sú hin sama tældi sæfara til sín með söng sínum til þess að drepa þá; fögur en slóttug kona. Þ. Sirene, d. sirene, e. siren. Finnst í ísl. rit- máli frá árinu 1745 (OH). SJAL, klæði (með kögri) til að leggja yfir axlirnar (OM). Orðið er ættað úr persneskú og varð shawl í ensku. Þ. Schal, d. sjal. Finnst í ísl. ritmáli frá árinu 1840 (OH).

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.