Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1984, Blaðsíða 5

að hann væri bestur og svo varð hann
bestur á endanum. Metnaðurinn og
sjálfstraustið í sjálfu sér fleyttu honum
ansilangt."
Hver er þinn metnaður? Hefurðu sér-
stakt takmark að stefna að?
Neeei, í rauninni ekki. Ég ætla ekki að
stoppa á neinu marki. Mér þykir ennþá
mjög gaman að tefla og vonast til þess að
hafa betri tíma til þess en áður eftir að ég
lyki prófum í lögfræði í vor. Þá kemur
væntanlega í ljós hvað maður á mikla
möguleika í þessu. Ég hef aldrei verið
raunverulegur atvinnumaður, þó ég hafi
oftast tekið sumrin í að tefla, og miðað við
það held ég að ég standi ágætlega að vígi.
En það mun sem sagt reyna á það eftir að
háskólanámi lýkur hvað ég á mikinn séns.
Menn geta náttúrlega staðnað á hvaða
stigi sem er, en svo geta menn líka tekið
mikið stökk fram á við, svo að segja upp úr
þurru."
íslendingar gera miklar kröfur til
skákmanna sinna. Virka þessar miklu
kröfur hvetjandi eða letjandi? Þess er
til dæmis krafist að þið náið stórmeist-
araárangri í hverju móti.
„Þessi blessaði stórmeistaraárangur, já.
Ég er satt að segja orðinn svo leiður á því
að eyðileggja fyrir mér heil skákmót með
því að einblína á stórmeistaraárangurinn,
að ég hef tekið þá stefnu að leiða þessa
hluti sem mest hjá mér. Nú vil ég bara
hugsa um að standa mig vel í mótinu
sjálfu. Ég held að þessi titill hljóti að
koma fyrr eða síðar, ef ég hef yfir höfuð
næga hæfileika, og ætla ekki að gera mér
óþarfa rellu út af honum. Ég vil líka leyfa
mér að benda á að árið 1978, eða sama ár
og við Helgi Ólafsson vorum útnefndir al-
þjóðlegir meistarar, þá var lágmarkið
fyrir stórmeistaraárangur þyngt mjög
verulega. Samkvæmt gömlu reglunni hefði
til dæmis frammistaða mín úti í Gausdal
um daginn nægt til stórmeistaraáfanga,
en nú skorti mig heilan vinning, svo það
munar ansi miklu. Hitt er svo annað mál
að auðvitað var tímabært að breyta þess-
um reglum, það var allt að fyllast af
stórmeisturum. Ef þessu hefði ekki verið
breytt hugsa ég að við þrír sem höfum
verið lengst í þessu — ég, Jón L. og Helgi
— værum allir orðnir stórmeistarar fyrir
þó nokkru. Af því sést náttúrlega að það
var bráðnauðsynlegt að breyta reglunum,
þó ekki væri nema til þess að vernda titil-
inn fyrir svona skúnkum eins og okkur!“
Er þetta titlatog til góðs eða ills?
„Það getur verið upp ofan, en það var
enginn vafi á því að titlarnir fara mjög illa
með suma skákmenn. Við getum tekið síð-
ustu umferðina í Chicago í fyrra sem
dæmi. Jóhann Hjartarson hafði náð al-
þjóðlegum meistaraáfanga árið 1981 og þá
fóru allir að reka á eftir honum: „Nú hlýt-
ur þú að fara að ná í titilinn allan.“ Hann
gat varla teflt undir þessum þrýstingi. En
úti í Chicago vorum við svo uppteknir af
árangri sveitarinnar í heild að við gleymd-
um alveg að hugsa um titlana, eða Jóhann
gleymdi því alla vega. Við kepptum við
Finnana í síðustu umferð og Jóhann vann
sína skák, tefldi mjög vel, og svo kom það í
ljós daginn eftir að hann hafði náð þessum
áfanga. Þá spurðu menn sjálfa sig hvað
hefði gerst ef hann hefði vitað af því fyrir
þessa umferð að hann ætti möguleika á
áfanganum. Sjálfum tókst mér að eyði-
leggja mína frammistöðu á mótinu í þess-
ari sömu umferð, því ef ég hefði unnið
efsta mann Finnanna — sterkan skák-
mann sem heitir Yjölá — þá hefði ég náð
þessum fræga stórmeistaraáfanga. Ég
hafði svart og tók ppp úr þurru þá
ákvörðun að tefla byrjun sem ég hafði
aldrei teflt áður, og það endaði náttúrlega
með því að ég tapaði eftir dálitlar svipt-
ingar. En varðandi kröfurnar sem gerðar
eru til okkar, þá geta þær verið erfiðar.
Maður kemur kannski heim frá útlöndum
og hefur staðið sig vel á móti, jafnvel unn-
ið mótið, en það eina sem fólk spyr um er:
„Jæja, ertu nú orðinn stórmeistari, hva,
náðirðu ekki einu sinni áfanga? Þetta er
svolítið svekkjandi."
En er stórmeistaratitillinn mikils virði
sem slíkur?
„Já, hann er óneitanlega mjög mikils
virði. Hér á landi eru náttúrlega viss
hlunnindi handa stórmeisturum, þeir eru á
kennaralaunum frá ríkinu, og það er ágætt
vegna þess að þá hafa menn að einhverju
að keppa. Ég veit að ef þessi heiðurslaun
væru ekki til staöar, þá myndum við al-
þjóðameistararnir ekki leggja svona hart
að okkur við að ná þessum titli. Ekki endi-
lega til þess að hafa það náðugt á launum
hjá ríkinu, heldur er gott að vita til þess að
hugsanlega er hægt að hafa framfæri sitt
af skákinni. Og svo fá stórmeistarar miklu
fleiri og betri boð á mót en aðrir. Alþjóð-
legum meisturum standa núorðið mjög fá
skákmót titl boða sem ekki eru „opin mót“,
og þau eru ekki að öllu leyti heppileg."
Nú ku vera algengt að skákmenn séu
haldnir ýmiss konar hjátrú. Hefur þú
af einhverju svoleiðis að státa?
„Já, það eru til frægir siðir eins og að
skipta ekki um föt meðan maður tapar
ekki, eða hætta að raka sig eins og Kasp-
arov gerði á tímabili. Happapenninn er
líka frægur. Allir skákmenn eiga sinn sér-
staka happapenna til þess að skrifa niður
leikina, og það eru til margar sögur af
mönnum sem gengur vel á móti þar til þeir
týna pennanum sínum. Þá fer allt í steik!
Geturðu sagt mér hver er erfiðasta
skákin þín til þessa?
„Ætli það sé ekki skák sem ég tefldi á
móti Tony Miles á Reykjavíkurmótinu
1980. Þá hafði ég þrisvar teflt á móti hon-
um, alltaf haft svart og alltaf tapað. Svo
hafði ég svart í fjórðu skákinni líka og
hann náði fljótlega frumkvæðinu. Ég var
farinn að sjá fram á fjórða núllið, en var
ákveðinn í að þrauka og þvældist fyrir í
rúmlega 100 leiki. Þá varð hann líka að
sættast á jafntefli. Þetta var ægilega erfið
skák. Reyndar tefli ég gjarnan langar
skákir, ég hef oft farið yfir 100 leiki.“
En áttu þér þá einhverjar uppá-
haldsskákir?
„í svipinn man ég til dæmis eftir tveim-
ur skákum sem ég tefldi á Reykjavíkur-
mótinu 1978. Þær eru tefldar í röð og mér
tókst að vinna báða andstæðinga mína,
Knut Helmers frá Noregi og Hauk Ang-
antýsson. Um þetta leyti var ég að skerpa
skákstílinn og þetta eru sóknarskákir,
kannski fyrstu raunverulegu sóknarskákir
mínar og því man ég vel eftir þeim. Fyrir
skákina gegn Hauki fékk ég reyndar feg-
urðarverðlaun. En sú skák sem ég held
sennilega mest upp á var tefld á móti í
Júgóslavíu 1981 — andstæðingurinn var
Sznapik, sterkasti skákmaður Pólverja um
árabil þó honum hafi gengið illa að ná sér
í stórmeistaratitil. Ég var efstur á þessu
móti framan af en undir lokin — þegar
blessaður stórmeistaraáfanginn var í sjón-
máli! — þá tefldi ég gegn titilslausum
Júgóslava og lék mig í mát í einum leik!
Þetta var hræðilegt áfall, og satt að segja
í eina skiptið sen ég hef verið mátaður í
kappskák. í næstu umferð mætti ég svo
Sznapik. Ég kom með nýjung í 11. leik sem
leiddi til þess að ég náði stöðuyfirburðum,
hann tók hraustlega á móti og réðst á mig
með gagnsókn, en mér tókst að hrinda
henni með því að tefla mjög nákvæmt. Ég
vann síðan skákina. Þessa nýjung sem ég
fann notaði Timman — sem fylgist einmitt
mjög vel með í byrjanafræðunum —
seinna gegn Kasparov og fékk unnið tafl.
Þetta var í Bugojno 1982 en eftir ægilegar
flækjur slapp Kasparov með jafntefli. Ég
held upp á þessa skák gegn Sznapik, ekki
síst vegna þess að mér skyldi lánast að
tefla svona vel eftir þetta áfall í umferð-
inni á undan, ég er mjög ánægður með það.
Annars er varla til sú íþrótt þar sem menn
taka því sárar að tapa en í skák. Það er
náttúrlega sjokk fyrir egóið ef maður finn-
ur að einhver getur yfirbugað mann and-
lega, þó ekki hafi verið um slíkt að ræða í
þessari skák gegn Júgóslavanum."
Ertu tapsár sjálfur, svona yfirleitt?
„Ég var geysilega tapsár, og er það
raunverulega enn, en maður reynir að láta
sem ekkert sé. Það þýðir ekkert annað, því
þeir sem eru óhóflega tapsárir hljóta að
heltast úr lestinni, sérstaklega ef þeir
bregðast við tapi með því að verða fúlir út
í andstæðinginn. Ég held að ég sé nú loks-
ins vaxinn upp úr þeim barnaskap. Maður
verður að gera sér grein fyrir því að þegar
öllu er á botninn hvolft þá eru það manns
eigin mistök sem verða manni að falli. Ef
maður leikur aldrei af sér tapar maður
ekki skák — það segir sig sjálft."
En á hinn bóginn: fylgir því ekki ólýs-
anleg sæla aö standa upp frá taflborð-
inu eftir aö hafa unnið góöa skák?
„Jú ... ég get ekki neitað því. Það er nú
meðal annars þess vegna sem maður er að
þessu ...“
Hér fylgir að lokum skákin sem Margeir
nefndi uppáhaldsskák sína. Hann hefur
hvítt gegn Sznapik frá Póllandi og þeir
sem hafa áhuga á nánari skýringum við
skákina geta fundið þær í Informator nr.
32, sák nr. 689.
I. d4 — Rf6, 2. c4 — g6, 3. Rc3 — Bg7, 4. e4
- d6, 5. f3 — 0-0, 6. Be3 — Rc6, 7. Rge2 -
a6, 8. Dd2 — Hb8, 9. h4!? — b5, 10. h5 — e5,
II. d5! — Ra5, 12. Rg3 — b4, 13. Rdl — c6,
14. Rf2 - Bd7, 15. b3! - He8, 16. Be2 -
De7, 17. 0-0 — Rxh5?!, 18. Rxh5 — gxh5, 19.
Hfbl! — Rb7, 20. Dxb4 — f5!, 21. Ba7! (21.
exf5 — e4! og svartur hefur undirtökin.)
21. - Bh6, 22. dxc6 - Bxc6, 23. Bxb8 -
Be3!?, 24. Bxd6! — Rxd6, 25. c5 (25. Hdl? -
Bxf2, 26. Kxf2 — Rxe4+ og svartur hefur
betri stöðu.) 25. — Dh4, 26. Del — Kh8?,
27. cxd6 — fxe4, 28. Bb5! — Dg5, 29. Bxc6 —
Hg8, 30. Dfl — Dg3, 31. Hel — Bf4, 32.
Rxc4 - Dh4, 33. Df2 - Dh2+, 34. Kfl -
h4, 35. d7 — h3, 36. g4 1-0.
Höfuðverkur
plága
sem mæðir
á níu
af hverjum
tíu
— Höfuðverkur stafar af truflun-
um í taugum (A) og vöövum og
æöum (B) í tengslum við höfuðkúp-
una eða heilann. Sjálfur fínnur
heilinn enga sársauka.
Níutíu af hundraði okkar fá höfuðverk,
og hann er algengasta þjáningin meðal
manna.
Það er barið og lamið í höfðinu, og fyrir
dönsk áhrif tölum við um dúndrandi höf-
uðverk og eyðum miklum fjárhæðum sam-
anlagt árlega í kaup á aspiríni og skyldum
lyfjum. Ástæðurnar fyrir höfuðverk geta
verið margvíslegar og oft vandfundnar.
— Það er ekki fyrr en á síðutu árum,
sem við erum farnir að skilja gang sárs-
aukans og við eigum ann langt í land, segir
Seymour Solomon, forstöðumaður höfuð-
verkjadeildar Montefore-læknastöðvar-
innar í New York.
En af hverju fá menn yfirleitt höfuð-
verk? Vísindamenn vita, að ástæðurnar
geta verið óteljandi — allt frá vöðva-
spennu til heilaæxlis.
Höfuðverkur vegna vöðvaspennu er
meðal annars afleiðing streitu. Sé álag
mikið, getur það gerzt, að vöðvar í höfði
dragist fast saman. Það hefur svo áhrif á
taugar, sem til þeirra liggja, og þær senda
sjálfkrafa rafefnafræðileg boð til heilans,
sem túlkar þau sem sársauka.
Hin illræmda migrene veldur sársauka á
nokkuð annan hátt:
Heilaæðar ýmist dragast saman eða
víkka út. Þegar þær eru þandar síast viss
lífefnafræðileg efni gegnum æðaveggina
inn í nærlægan vef. Og þar valda efnin
bólgukenndum viðbrögðum, sem koma
taugunum til að senda boð til heilans.
Um tíunda hvert tilfelli höfuðverkjar er
af völdum sjúkdóms. Bólgur geta þanið og
ert heilahimnuna. Hiti, sem stafar af
bólgu til að mynda í augum, nefi, eyrum
eða hálsi, getur valdið því, að æðarnar í
höfðinu þrútni.
Þegar um er að ræða þrálátan (krónísk-
an) höfuðverk, er talið, að sálrænar orsak-
ir eigi mjög mikinn hlut að máli. Þær auka
á höfuðverkinn, lengja hann og geta út af
fyrir sig valdið kvölum í höfði.
En hvað um þá tíu af hundraði manna
almennt, sem aldrei fá höfuðverk?
— Okkur er enn ekki ljóst, af hverju
Ifeilinn nemur sársauka stundum og
stundum ekki. En við vitum, að það eru
margslungin víxláhrif milli sálarlífs sjúkl-
ingsins og hins eiginlega gangs að baki
sársauka, segir Solomón.
Erlendar
bækur
Milan Kundera:
THE BOOK OF LAUGHTER
AND FORGETTING
Translated from the Czech
by Michael Henry Heim.
Penguin Books 1983.
Bók þessi kom fyrst út 1978 og þá á
tékknesku, ári síðar var hún þýdd á
frönsku og 1980 á
ensku. Milan Kund-
era fæddist í
Tékkóslóvakíu. Hann
starfaði sem verka-
maður og hóf síðar að
leika jasstónlist,
seinna meir hrifu
kvikmyndir hann, en
að endingu lenti hann
í bókmenntum og
varð ekki aftur snúið.
Eftir innrás Sovét-
manna í Tékkóslóv-
akíu, 1968, hurfu
bækur hans úr hill-
um bókasafna í
Tékkó og yfirgaf
hann landið og settist
að í Frakklandi.
Ríkisfang sitt missti
hann svo seint og um síðir eða í beinu
framhaldi af útkomu þeirrar bókar, sem
hér er kynnt. Kundera hefur ritað
margar bækur og er í hávegum hafður
suður í Evrópu, einkum í Frakklandi og
á Ítalíu. Verðlaun hefur hann mörg
hlotið. The Book of Laughter and For-
getting skiftist í sjö kafla. Við hana er
aukið samtali sem rithöfundurinn Phil-
ip Roth átti við Kundera árið 1979. í
téðu viðtali segir Kundera að skáldsaga
sé langt prósaverk, sem gengur út á leik
með tilbúnar persónur, hann vill meina
að þessi bók sé skáldsaga en í hana hef-
ur hann fléttað upplifunum sín sjálfs og
þá einkum viðureign hans við tékknesk
yfirvöld. Eins og nærri má geta með bók
með þessum titli kitlar hún hláturtaug-
arnar oft og innilega, en hún er jú líka
um gleymsku og það er nú eitt, sem
svolítið ber á nú til dags.
Kundera strögglar og vill halda fólki
vakandi og vill að það gleymi ekki fyrir
nokkurn mun atburðum, sem vöktu at-
hygli, reiði
og úlfúð fyrir ekki
löngu en allt bendir
til að lifi ekki lengur
í minningu al menn-
ings. Hann einskorð-
ar sig ekki við Tékk-
óslóvakíu, hann nefn-
ir í samtalinu við
Roth að á sautjándu
öld hafi Litháen verið
valdamikið evrópskt
ríki en sé nú öllum
gleymt undir hæl
Sovétsins. Hann
óttast að það sama
hendi önnur þau ríki,
sem lent hafa undir
þessum sama hæl.
Lýsingar Kundera á
lögreglunni í Tékkó
eru ískyggilegar en hann heldur alltaf
húmornum á lofti og eina leiðin til að
verða ódauðlegur, segir hann, er að
lenda í skýrslum þeirra, þar sé minnið í
hávegum haft.
í lokin skýt ég svo að einni skrýtlu
sem ég tek úr þessari hláturs- og
gleymskubók: „Það var í miðborg Prag,
Wenceslaus-torgi, aö maður einn var
þar að kasta upp. Kemur þá annar að
honum, horfir á hann, hristir höfuðið og
segir: Eg veit við hvað þú átt.“
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 7. APRlL 1984 5