Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1985, Page 5

Um þessar mundir sýnir Leikfélag Akureyrar söngleik
Pam Gems um „spörfuglsungann“ Edith Piaf. Hún
brenndi sig upp fyrir 20 árum, náði ekki fimmtugs-
aldri, en bræðir enn hjörtu með einstæðri röddinni.
Flækingurinn og lifnaðurínn á söngkonu Frakklands
ollu því, að margt í heimildum um hana stangast á.
Hún yar í senn sólskríkja sumars og ástar, og snjótittl-
ingur vetrar og napurra daga. Viðurnefnið sem hún
hlaut „Piaf“, er reyndar götumál yfir gráspörínn, al-
gengasta fuglkrílið í París og víðar um Evrópu. Sól-
skríkjan okkar er nauðalík homim. En Edith var nátt-
hrafn og svallari.
Piaf ásamt
góðri rinkonu,
Marlene
Dietrich.
Förunautur Piaf síðasta spölinn ílffi hennar rar ungur maður, Théo Sarapo, sem bér sést með Síðari hluta serinnar rar heilsufari söngkonunnar þannig háttað, að hún rar rúmföst langtím-
henni. um saman.
hún blindaðist skyndilega af hornhimnu-
bólgu á sjötta árinu lögðust þær allar á
bæn. Helst treystu þær á löngu látnar
Karmelsystur, „smáblómið" Teresu frá
Lisieux, um milligöngu. Hún reyndist svo
áreiðanleg mörgum, að 1925 var hún tekin
í dýrlingatölu. Enda brást það ekki að
Edith batnaði, hvað sem ráðið hefur. Batt
Edith síðan tryggð við þennan ágæta
verndardýrling sinn til dauðadags.
Og enn eru hér tveir ólíkir kvenmenn á
ferð: Edith Piaf krafðist athafnafrelsis og
agaleysis í líferni sínu, Teresa lét lokast
inni í þögn Karmelklaustursins. Hins veg-
ar hafa þær báðar sýnt fólki í tvo heim-
ana: Edith kannaði sálardjúpin, sveiflaði
fólki í hæðir með söng sínum og sýndi því
hyldýpi og svartnætti sálarinnar á næstu
mínútu. Teresa samdi heimsfræga bók:
„Saga sálar". Þykir vegur hennar síst hafa
minnkað hin siðari ár, fremur en hljóm-
platnanna hennar Edith. (Hjalti Rögn-
valdsson og Anna Rögnvaldsdóttir þýddu á
íslensku bæklinginn „Heilög Teresa frá
Lisieux. Smáblóm Guðs“, sem út kom 1983,
vilji einhver bera saman ólíkan feril þess-
ara sálkönnuða.)
Edith var ævinlega trúhneigð, og þótti
mcrgum rekkjunautum hennar nóg um, að
hún þurfti að krjúpa við rúmstokkinn og
biðja bænirnar sínar, áður en hún fór í
bólið. Hún gerði alltaf krossmark fyrir sér,
áður en hún fór á svið. Hún baðst fyrir
a.m.k. hálftíma á hverjum degi, og eftir að
hún gekk í Rósakrossregluna á síðustu ár-
um sinum eyddi hún talsverðum tima til
hugleiðslu. Hugur hennar beindist reyndar
lika að miðilsfundum, stjörnuspeki og
andaglasi á þessum árum.
Edith Piaf fékk ekki kirkjulega útför
sökum formsatriða í líferni sínu, en erki-
biskupinn af París lýsti yfir sorg vegna
andláts hennar og sendi sérstakan prest til
bænahalds við gröfina.
TVENNIR TÍMAR
Fyrst söng Edith á götum úti innan við
tíu ára gömul, til að afla fjár í veikindum
föður síns, sem nú var tekinn upp á því að
hafa hana með sér á flakki með skemmti-
atriði sín. Á unglingsárum söng hún i
húsagörðum Parísar, en vinkonan Mom-
one, sem var í námunda við hana næstum
ævilangt, innheimti fé fyrir. Þótt þær
væru frjálsar og sjálfstæðar grúfði fá-
tæktin og eymdin yfir öllu í kringum þær.
Septemberkvöld eitt 1935 var Edith Piaf
uppgötvuð. Hún hafði þá komið fram und-
ir nöfnunum Denise Jay, Huguette Elia,
Tania — og vitanlega Edith Gassion. En
Louis Leplée, sem rak veitingastaðinn
Gernys, ákvað að láta hana koma fram hjá
sér undir gælunafni því, sem gráspörinn i
París gengur undir: Piaf. Reyndar kallaði
Leplée hana „Mome Piaf“, sem þýðir þá
„gráspörsunginn". Þessi fugl er nauðalikur
sólskríkjunni okkar.
Málsmetandi menn, eins og söngvarinn
Maurice Chevalier, sem heyrðu í Piaf
fyrsta kvöldið hennar hjá Leplée, skildu
strax hvað klukkan sló. Ómenguð götu-
stelpan, seiðandi röddin — þetta höfðaði
jafnt til listamanna sem menntafólks, al-
mennings sem yfirstéttar. Rödd Edith tók
brátt að hljóma i útvarpi og víðar, hún
varð fræg.
Vorið 1937 sló Edith Piaf í gegn með
einkatónleikum, klædd svörtu. Hún kynnt-
ist auðmönnum, skáldum, kvikmyndafólk-
inu. Helst hændist hún þó að melludólgum
og ýmsum ruddum, þótti ekki verra að láta
lemja sig svolítið öðru hvoru, eins og karl
faðir hennar hafði gert þegar hann var að
kenna henni sögu Frakklands forðum
daga. Frægð hennar barst nú víða, og að
stríðinu loknu tók hún Bandaríkin með
trompi. Þar kynntist hún frægasta fólkinu
og ekki síst Marlene Dietrich, en þær urðu
afar góðar vinkonur. Að viðbættri Marilyn
Monroe er þá komið þríeykið, sem virðist
höfða á alveg sérstakan hátt til kyn-
hverfra karla um allan heim. Þær eru tákn
sársaukans í heiminum — en um leið
kjarksins til að bjóða öllu byrginn, lífs-
hættu, fordómum, óhamingju.
Edith sjálfa skipti kannski einna mestu
máli á þessum árum, að hún var ekki leng-
ur fátæk.
TVÖFÖLD í ROÐINU
Edith Piaf átti fjölda ástmanna. Hún
kastaði sér yfir þá — og fleygði þeim út í
hafsauga. Hún tók marga menn að sér og
fleytti þeim áfram á framabrautinni, því
hún virtist næsta óskeikul í dómum sínum
um hæfileika þeirra sem hún kynntist.
Hún uppgötvaði t.d. Yves Montand, sem
síðar gat sér meira orð fyrir kvikmynda-
leik en söng. Hún átti fáa eða enga kven-
menn að vinum,' en átti vingott við flesta
karlmenn sem hún starfaði með.
Stóra ástin í lífi Edith Piaf var hnefa-
leikarinn Marcel Cerdan, heimsmeistari í
milliþyngdarflokki. Hann átti konu og
börn, en kynntist Edith í New York, þegar
bæði voru forsíðuefni blaðanna. Þau unn-
ust mjög og voru samrýnd, og dauði Cerd-
ans í flugslysi á Asóreyjum í október 1949
markaði upphafið á endalokum Edith Piaf,
þótt hún ætti þá enn 14 ár ólifuð. Hún
kenndi sér ævinlega um að hafa hvatt
hann til að fara þessa flugferð, og óvand-
aðir blaðamenn komu þeim orðrómi á
kreik að hún væri óheillakráka sem stráði
ógæfunni kringum sig. Um 1950 er hún þó
á hátindi frægðar sinnar.
Frægir tónlistarmenn sem unnu með
Piaf um lengri eða skemmri tíma voru t.d.
Moustaki og Aznavour. Sagt er að hinn
síðarnefndi hafi verið einn hinna fáu, sem
aldrei héldu við hana. En eftir dauða Cer-
dans stóð hún í samböndum við heila röð
manna, hjólreiðakappa, söngvara ... Loks
giftist Piaf í fyrsta sinn í New York í
september 1952, söngvaranum Jacques
Pills. Ekki stóð samband þeirra lengi,
frekar en sambönd hennar við aðra á þess-
um tíma, Moustaki, Doug Davies, Roland
Avellys, Charles Dumont...
Það vakti að vonum gífurlega athygli,
þegar Edith Piaf gekk í hjónaband á
grísk-kaþólska vísu í október 1962 með
kornungum Grikkja að nafni Théo, sem
hún auknefndi „Sarapo", en það þýðir „ég
elska þig“ á grísku. Hún gerði úr honum
söngvara og gaf honum ágætis leikfang,
rafmagnsjárnbrautarlest. Hann gaf henni
stóran bangsa. Théo varð ekki langlífur og
er grafinn við hlið Edith.
Á Mörkum Tveggja Heima
í október 1959 losnaði Piaf af sjúkrahúsi
og hafði þá verið skorin upp við meinsemd
í briskirtli. Einn læknanna heldur því
fram að hún hafi þá þegar í raun verið
dauðadæmd. Hún þrjóskaðist við næstu
ár, hrúgaði í sig lyfjum og kom oft fram.
Blæðandi magasár, lifrarsjúkdómur og
ýmiss konar innanmein hrjáðu hana stöð-
ugt.
29. desember 1960 söng Piaf lagið fræga
„Non, je ne regrette rien“ á hljómleikum,
sló í gegn í síðasta sinn. Á tónleikum þessi
árin var hún oft alger hryggðarmynd,
ruglaðist í textum eða kom þeim alls ekki
fyrir sig, hélt sér varla uppistandandi og
hrundi niður. Viðtökur áheyrenda voru
samt sem áður stórkostlegar, þegar henni
tókst að ráða við sönginn. Lófatak og fagn-
aðarlæti stóðu oft langtímum saman.
Hún dó haustið 1963. Jarðarförin var
gerð 14. október. Sjaldan hefur slíkur
fjöldi manns fylgt nokkrum til grafar i
Frakklandi. En rödd hennar lifir góðu lífi
enn á hljómplötum, og virðist lítið lát á
vinsældunum.
Ólalur H. Torfason býr á AKureyri, er ritstjóri Arbók-
ar Akureyrar, dagskrárgeröarmaður hjá RÚVAK og
blaðamaöur hjá Heima er bezt.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 9. MARZ 1985 5