Lesbók Morgunblaðsins - 11.10.1986, Síða 9

var og engum hafði hugnast að nefna frá
því stríðinu lauk. Þannig þokaðist þýsk list
frá alþjóðlegum farvegi til þjóðlegs og átti
sama þróun sér stað í þýskri kvikmynda-
gerð. Um leið völdu myndlistarmenn
hefðbundna miðla í stað tilraunakenndra og
nýlistirnar þróuðust yfir í það sem kallað
hefur verið nýja málverkið. Þessar breyting-
ar áttu sér mestmegnis stað á öndverðum
8. áratugnum þótt þær yrðu ekki lýðum ljós-
ar fyrr en undir lok hans.
um 1980 og síðan vilja helzt allir myndlistar-
menn vera málarar.
Pétur Halldórsson er einn þeirra, sem
vinnur í anda þessarar stefnu og þá er
næstum sjálfgefið, að vinnubrögin eru ex-
Kssjónísk og allt frekar á grófu nótunum.
læt hinsvegar gagnrýnendunum eftir að
komast að niðurstöðu um listrænt ágæti
þessara verka.
Það eij athyglisvert, að Pétur Halldórsson
sækir sér myndefni í þann hugmyndaheim
miðalda, sem Einar Pálsson hefiir verið að
vekja athygli á. Samkvæmt þeim hugmynd-
um hafa ótrúlegustu hlutir verið kerfis-
bundnir og Pétur á það sumsé sameiginlegt
með fræði- og vísindamönnum við Háskóla
íslands, að hafa hrifist af ábendingum Ein-
ars. Hitt er svo annað mál, að teiknarinn
2.
Mörgum er afar illa við nafngiftina nýja
málverkið. Það stafar af rangri skilgrein-
ingu og ruglandi sem þvi fylgir. Hér á landi
leggja margir að jöfriu hugtökin ný-
expressionisma og nýja málverkið. Hefur
þetta leitt til þess að ljölmargir listamenn
vilja sveija af sér öll tengsl við síðamefnda
heitið. Því miður er orðið of seint að breyta
nafiigiftinni, enda hefur hún aldrei þýtt hið
Pétur Halldórsson skilur mætavel, hvenær
það á við að myndskreyta eða lýsa og hve-
nær ekki. Það gerir hann til dæmis alls ekki
í þessu tilviki og sýningargestir munu varla
koma auga á neitt samband milli verka
Péturs og kenninga Einars. Eins og sést
af myndinni, sem hér er birt, eru þessi verk
Péturs svo mjög á mörkum hins afstrakta,
eða þá alveg afstrakt, að þessi tengsl eru
afar lítið sýnileg. Ég byggi þessa vissu að-
eins á því, sem málarinn sagði sjálfur, en
kenningar Einars eru eftirlætis lesning
hans. Þetta sýnir, að víða er hægt að leita
fanga og koma því í myndrænan búning
án þess að augljóst sé, hver hugmyndin er
í raun og veru.
G.S.
sama og fyrmefnda hugtakið. Ný-expressi-
onismi er einungis lítill hluti af því mengi
sem neftit hefur verið nýja málverkið.
Það verða menn að skilja þegar þeir leiða
hugann að Sigmar Polke og verkum hans.
Polke er einn af helstu fmmkvöðlum nýja
málverksins, en því fer fjarri að hann sé
expressionisti. Raunar má segja að afstaða
hans sé í fullkominni andstöðu við þær hug-
myndir sem ríkja í Berlín, enda er Polke
sprottinn úr allt öðm umhverfi.
Hann fæddist í Oels í Suður-Slesíu, 13.
febrúar, árið 1941. Árið 1953, þegar hann
var 12 ára gamall, fluttist hann með fjöl-
skyldu sinni til Willich nálægt Mönchenglad-
bach í Nord-Rhein Westphalen. Þar sem
faðir hans var arkitekt og eldri bróðir mynd-
höggvari þurfti Polke ekki að leita myndlist-
ina uppi. Segja má að hann hafi fengið
áhugann í vöggugjöf.
Eflaust hefur flutningur fjölskyldunnar
frá Austur- til Vestur-Þýskalands haft af-
gerandi áhrif á hinn verðandi myndlistar-
mann. Sú hagsæld sem þá var að hefjast í
hvaðeina sem fannst í almennum lyfjaversl-
unum. Þannig notaði hann ásamt lökkunum
ýmsar sýmr, spritt, leysivökva og olíur.
Vopnaður slíkum efnum réðist hann á verk
sín og dró fram litasamspil sem hvergi er
að finna í hefðbundnu málverki. Sum verka
hans hafa haldið áfram að taka hamskiptum
eftir að listamaðurinn lauk við þau.
4.
Hér er einmitt kominn kjarninn í afstöðu
Polkes: Listaverkið verður aldrei endanlegt,
því tíminn tekur til við að heija á það um
leið og það lítur dagsins ljós. Það uppgötv-
aði hann sem ungur maður jþegar hann sá
illa leikna mynd eftir spænska málarann
Goya á listasafni í borginni Lille. Myndin
varð honum hvöt til tilrauna með lökk og
annan forgengilegan efnivið. Hann hefur
bent á hina þekktu Ávaxtakörfu ítalska
barokkmálarans Caravaggios, máli sínu til
stuðnings. Myndin er meðal eftirlætisverka
Polkes og heimsækir hann Brera-safnið í
Sambandslýðveldinu og lýsti sér í aukinni
neyslu og Qölbreyttara vöruvali, varð fljót-
lega meginuppspretta mynda hans. Árið
1963 kvaddi hann sér hljóðs í húsgagna-
verslun einni í Dusseldorf, ásamt félögum
síhum af listaháskóla borgarinnar. Flutti
hann þar ávarp sem samið var af hópnum
undir heitinu „kapítalískt raunsæi".
3.
Með Polke voru nokkrir listamenn sem
síðar hafa orðið þekktir fulltrúar þýskrar
myndlistar. Má þar nefna þá Gerhard Rich-
ter og Konrad Fischer-Lueg. Hið kapítalíska
raunsæi fólst í eins konar könnun á neðan-
málsmenningu hins þýska neyslusamfélags,
afurðum þess og úrgangi. Polke brást við
umhverfinu með því að kanna ýmsa óvenju-
lega miðla til myndgerðar, s.s. lakkmálningu
og veggfóður. Frá 7. áratugnum eru einna
þekktastar rastamyndir hans. Þær voru
málaðar eftir dagblaðamyndum sem stækk-
aðar höfðu verið í myndvarpa. Hinn hlutlausi
en jafnframt hlutlægi svipur verkanna kom
mönnum í opna skjöldu. Þeir voru ekki van-
ir svo kaldranalegri og ópersónulegri list.
Samt vöktu málverk hans af einföldum,
daglegum hlutum, t.d. ískexi, pylsum og
sokkum, enn meiri hneykslan áhorfenda.
En þá fyrst kastaði tólfrinum þegar hann
fór að mála á veggfóður og rósmynstraða
dúka ýmis minni úr almennri neðanmálslist.
Hér voru á ferð áhrif frá dada-listinni, eink-
um verkum Francis Picabia, en hann var
lengi leiðarljós Polkes. Væmnar rómans-
myndir og fáránlegar teiknimyndasögur litu
dagsins ljós innan um tilvitnanir í æðri list.
Polke fór ekki í grafgötur með afstöðu sína.
Hann vildi þurrka burt skilin milli svonefndr-
ar há- og lágmenningar.
Jafnframt því sem hann viðaði að sér
myndefni úr öllum áttum, alvöruþrungnu
sem og fáránlegu, gerði hann tilraunir með
Mflanó tíðum til að fylgjast með þróun henn-
ar. Hann bendir á það að ellimörkin sem
sjá megi á laufblaðinu sem teygir sig út
yfir barma körfunnar sé með hjálp tímans
orðið miklu raunsærra en það var þegar
Caravaggio málaði myndina fyrir tæpum
fjögur hundruð árum.
Hann er þ.a.l. ánægður með ellimörkin
sem finna má í verkum hans sjálfs og telur
þau auka raunsætt gildi þeirra. Hann tekur
áhættum í efnafræði með sama æðruleysi
og háskanum sem fólginn er í óvenjulegri
og hæpinni listtjáningu. Sumir kollegar hans
telja hann of kærulausan til að takandi sé
mark á honum. Hins vegar róma listfræðing-
ar hann fyrir þor og þrautseigju og telja
hann galdramann í kúnstinni, eða línudans-
ara sem haftii öilum bjöigunarnetum. Áræði
hans og áhyggjuleysi lýsir sér best í undir-
búningi hans fyrir þátttökuna á Tvíæringn-
um í Feneyjum. Þótt hann hefði ekki meira
en §óra mánuði til stefnu undir vorið, var
hann ekki farinn að lyfta pensli.
Samt sem áður virtist honum auðvelt að
krækja í fyrstu verðlaun á hátíðinni og hef-
ur þó dágóðan verðlaunahlaða að baki.
5.
Sumir hafa iíkt Polke við Picasso sökum
þess hve hann er óragur og útsjónarsamur.
I verkum hans kristallast hið besta sem
fínna má í nýja málverkinu. Raunar er
hægt að taka Iist hans til viðmiðunar þegar
skilgreina þarf hina nýju strauma síðustu
tíu ára. Sigmar Polke er nefnilega manér-
isti eins og þeir sem þekkja vel til verka
hans hafa oftlega bent á. Manérismi er einn-
ig aðaleinkenni nýja málverksins, eða
þeirrar myndlistar sem mest hefur verið
stunduð það sem af er áratugnum. Gildir
þá einu hvort viðkomandi nýmálverk eru
expressionísk, kiassísk, súrrealísk, raunsæ
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11. OKTÓBER 1986 9_