Lesbók Morgunblaðsins - 11.10.1986, Page 13

Úr leikritinu Uppreisn & ísafirði eftir Ragnar Amalda: Signrður skurður ísjómanni við hótelhaldarann. Taliðfrá vinstri:
Þorvaldur læknir (Ertingur Gíslason), Hótelhaldarinn (Arni Tryggvason), Sigurður skurður (Eyvindur Erlendsson), Páll lög■
regluþjónn (Þórir Steingrímsson). Ljósm. Jóhanna Ólafsdóttir.
vera að ráðast á Sigurð. Má af þessu marka
að maðurinn hefur verið ofurölvi. Hinir
mennimir þrír skiptu sér ekki af viðureign
Alfs og Salómons, en Sigurður á að hafa
sagt að réttast væri „að stinga Salómon
af“, og þá trúlega átt við á bakaleið til
Eyrar. Annar skilningur getur ekki átt við
það orðalag.
Ferðalangamir voru á háheiðinni á sjö-
unda tímanum, og höfðu þá verið á göngu
í um tvo klukkutíma, eða um hálfri stundu
lengur en röskir menn gengu þessa sömu
leið frá Eyri og uppá háheiði. Eyrarmenn
sném nú til baka, þegar halla tók norður
af. Salómon kvaddi Alf, Eirík og Pétur með
virktum, en ekki yrti hann á Sigurð að því
loknu, heldur snéri snarlega heim á leið að
loknum kveðjum og „virtist hann vel ferða-
fær, þótt kenndur væri (undirstrikun mín,
Á.J.). Þetta orðalag „kenndur" er undarlegt
orðafar, miðað við það, sem lýst hefur verið,
að maðurinn virðist hafa verið svo „kennd-
ur“ að hann kunni ekki skil á félögum sínum,
og á leiðinni uppá heiðina er hann líka
„kenndur" og „reikar í spori“.
Hvort sem höfundur gerir það með vilja
eða af misgáning, að kalla Salómon aðeins
„kenndan" þá gerir það hlut Sigurðar verri
að leggja málið þannig fyrir, að Salómon
hafí verið kenndur en ekki útúrdrukkinn
eins og hann greinilega var. Ef ekki hefði
komið annað fram í sögu Jóns Hreggviðs-
sonar en Sigurður böðull hafi aðeins verið
„kenndur" á ferð með Jóni, þá hefði horft
illa fyrir Hreggviðssyni, þegar böðullinn
fannst dauður í lækjarsytru.
Ekki kemur þeim Jóni Guðnasyni og Jó-
hanni Gunnari saman um veðurfarið og
ekki heldur um skilnað Salómons við félaga
sína. Jóhanni Gunnari segist svo:
„Tókust þeir á, Salómon og Álfur, og
skellti hann Salómon hvað eftir annað niður
í svellið og gijótið. Reiddist Salómon nú og
stökk burtu frá þeim félögum út í bylsort-
ann“ (undirstr. mín, Á.J.).
Jón nefnir ekkert um „byl“ fyrr en síðar,
að hann segir Sigurð „skamman spöl hafa
farið, er él datt á, svo að birgði sýn, en
hagiið bráðnaði um leið og það snart jörð,
þar sem frostlaust var“. Höfundi Skúlasögu
er mikið í mun að frostlaust hafí verið og
lætur vera svo mikið þfðviðri að uppi á heið-
um hafi hagl bráðnað er það snart jörð, sem
eru óneitanlega óvenjuleg hlýindi á jörð á
heiðum uppi vestra í endaðan desember, —
og er^hann að auki búinn að lýsa því, að
snjór hafi verið yfír „hið efra, en auð jörð
með stökum snjóbreiðum og sköflum hið
neðra". Þetta mikla „frostleysi" uppi á heið-
um í hagléli og snjó skýrir sig síðar, líkt
og orðafarið „kenndur".
Sigurður lagði af stað, og „virtist hann
bera þungan hug til Salómons", en höfund-
ur lýsir því ekki hvemig Sigurður hafí látið
það í ljósi, nema hann hafi sagt við Álf:
„Veiztu hvemig ég ætla að hafa það, ef ég
hitti Salómon á leiðinni?" Álfur sagðist ekki
vita það og lagði þá Sigurður hægri hönd
á vinstra eyra Álfs og brá vinstra fæti á
hægri fót honum. Síðan kvaddi Sigurður
samferðamenn sína og fór í slóð Salómons.
„Vel var vegljóst, þótt skuggsýnt væri orð-
ið, því að bjart var af tungli og það merlaði
á snjóinn." Það er nú meira en „skuggsýnt"
um sjöleytið að kvöldi 21. desember — og
nú virðist veðurlag benda til heiðríkju.
Nú segir næst af því, að Sigurður kemur
drukkinn til byggða og er all-svaðalegur.
Aðspurður um Salómon lætur hann orð falla
um að hann muni ríða Klofningnum í nótt.
Og líður nú nóttin og kemur svo enn ein
frostleysislýsingin í Skúlasögu Jóns: „Veður
var gott og þítt aðfaranótt 22. desember.
Frostlaust var í byggð og gerði föl á jörð,
en til fjalla stirðnaði á pollum og snjó.“
Harðara reyndist þó hafa verið á Salómoni
karlinum.
Um morguninn fara þeir Guðmundur
húsmaður á Eyri og Sigurður að ósk konu
Salómons að leita hans og í þeirri leit lét
Sigurður þessi orð falla: „Það er ég viss
um, að mér verður kennt um að hafa drep-
ið Salómon, ef við fínnum hann dauðann."
— „Sigurður virtist daufur í dálkinn," segir
í sögu Skúla, sem á þá væntanlega að benda
á sektartilfinningu hans, en margur myndi
nú vera daufur í dálkinn af þeirri hugsun
að eiga í vændum ákæru um morð, þótt
ekki væri morðingi.
Þeir Guðmundur fundu ekki Salómon og
hófst leit daginn eftir. Fannst þá Salómon
í skafli í bratta austan eða suðaustan við
veginn, þar sem vegurinn liggur upp á há-
fjallið. ;Skaflinn ... var allstór og atlíðandi,
en var vel gengur, þar sem hallinn var ekki
meiri en svo, að engin hætta var á að menn
rynnu til á honum. Líkið lá á að giska fram
undir hundrað faðma út úr réttri leið... á
grúfu þvert á hallann og sneri höfuðið í
vestur en fætur í austur, en höfuðið var
sokkið í snjónum svo að rétt sást í bláhvirf-
ilinn. Hendumar vora lítið eitt krepptar í
olnbogabótunum aftur með síðunum og lágu
innundir búkinn. Fætumir voru beinir og
vantaði á annan skóinn, en slitur af hinum
héngu á þvengnum."
Við réttarhald var síðar bókað: „Spor sá
vitnið (Kjartan) frá fótum líksins og upp
að hnjám; sporin vora grann og lágu norðan
eða ljallsmegin þétt við líkið. Sporin lágu
fram með líkinu, þannig að tá sporanna
sneri fram að höfði líksins. Sporin vora eft-
ir íslenzka skó. Önnur spor en þessi að eða
frá líkinu sá vitnið ekki í skaflinum."
Þessum leitarþætti lýkur svo í Skúla sögu
Jóns: Leitarmönnum „þótti það hrein ráð-
gáta, hvemig höfuð Salómons var sokkið
niður í harðan snjóinn, líkt og gróf hefði
verið tekin fyrir það. Þeir veltu líkinu og
sást þá andlitið. Var það ákaflega þrútið
af blóði og allt svarrautt, augun vora aftur,
en á hálsi tveir hringlaga rauðir blettir, sem
þeim þótti tortryggilegir. Nauman helming
vantaði ofan af vinstri boðangi úlpunnar,
og sást það stykki hvergi né heldur annar
skórinn og höfíiðfatið.
Eftir drykklanga stund bar að menn neð-
an af Flateyri í fylgd með Jóni Friðrikssyni.
fluttu þeir lfkið niður á Flateyri, þar sem
því var skotið inn í úthýsi nokkurt, og var
þá Salómon loks kominn heim úr skemmti-
för sinni með Súgfírðingunum, þótt heim-
koman yrði með nokkuð öðram hætti en
upphaflega var til stofnað.
Meðan þessu vatt fram, var Sigurður
Jóhannsson úti við verksmiðju Ellefsens á
Sólbakka. Þegar rokkið var orðið, kom hann
heim og fékk sér bita, en fór síðan að
brytja bein handa kindum sínum. Að því
verki loknu neytti hann kvöldverðar og gekk
síðan til náða á tíunda tímanum. Þá var
nafn hans komið á hvers manns varir í sveit-
inni, því að fregnin um dauða Salómons
húsmanns hafði undireins fengið á fætuma.
Vora menn sannfærðir um, að Sigurður
hefði ráðið Salómon bana og réðu það af
frásögnum leitarmannanna og orðum þeim,
sem hermd vora eftir Sigurði sjálfum við
heimkomuna. Það styrkti líka menn í sinni
sök, að Sigurður hafði orð á sér fyrir að
vera óeirinn við vín og ekki aldæla."
Næst verður það, að orðrómurinn berst
til eyma hreppstjórans í Mosvallahreppi,
Guðmundar Á. Eiríkssonar á Þorfínnsstöð-
|um. Hann telur sér réttilega skylt að til-
kynna sýslumanni um dauða Salómons og
málsatvik, eins og þau era þá þekkt, og
skrifar Skúla:
„Hér með vil ég leyfa mér að skýra yður
frá, hr. sýslumaður, að í gærdag eftir miðj-
an dag fannst Salómon Jónsson, húsmaður
á Eyri, dauður á Klofningsdal; þeir höfðu
að sögn 5 farið daginn áður frá Eyri og
kom einn til baka um nóttina, Sigurður
Jóhannsson, og af því hann kvað segja sitt
hveijum um atburð þennan, og svo hvemig
líkið lá, þegar það fannst, þá ætla ég, að
hér hafí f það minnsta átt sér svo mikið
skeytingarleysi (leturbr. mín, Ásg. Jak.)
stað, að nauðsyn beri til, að rannsókn sé
hafín og líkið sé skoðað af manni, sem vit
hefur á.“
Sendiboðinn með bréf Guðmundar kemst
ekki til ísafjarðar fyrr en 27. desember.
Skúli boðar Þorvald lækni til farar, en hann
treystist ekki sökum lasleika að ganga
Breiðdalsheiði og vísar á Halldór Torfason,
cand. med. & chir., sem hjá sér sé staddur,
og ræðst hann til fararinnar. Skúli leggur
fyrir Halldór að láta álit sitt í ljósi á eftir-
greindum atriðum:
1. Úr hveiju Salómon Jónsson hefur dáið.
2. Hvort líkindi séu til, að hann hafí
dáið af mannavöldum.
3. Hve langt muni vera um liðið frá því
hann dó.
Hér tek ég nú orðréttan kaflann um
líkskoðunina f bók Jóns Guðnasonar:
Lík Salómons skoðað
„Síðustu daga ársins gerði grenjandi
norðanbyl með talsverðu frosti við ísafíarð-
ardjúp, en Halldór Torfason kandidat lagði
eigi síður upp, þótt færiveður væri afleitt,
og náði til Flateyrar, þar sem hann gisti
hjá foreldram sínum, Torfa Halldórssyni
kaupmanni og Maríu Özurardóttur. Hann
var öllum hnútum kunnugur á heimaslóð
sinni, bar kennsl á hvem mann og var vel
málkunnugur Sigurði skurði og öðra Eyrar-
fólki.
Klukkan hálf eitt miðvikudaginn 30. des-
ember hélt hópur manna að úthýsi því á
Flateyri, þar sem lík Salómons Jónssonar
stóð uppi. Þar vora á ferð Halldór Torfason
ásamt aðstoðarmanni sínum, Ebenezer Þ.
Sturlusyni, vitnunum Jónasi Th. Hall verzl-
unarstjóra og Kjartani Rósinkranzsyni
hákarlaformanni, fulltrúa sýslumanns, Guð-
mundi A. Eiríkssyni hreppstjóra, og hinum
granaða, Sigurði Jóhannssyni húsmanni.
Voru þeir allir í yfírhöfnum og sumir að
auki í olíufötum nema Sigurður, sem var
yfirhafnarlaus og léttklæddur. Þegar inn í
afhýsið var komið, gengu þeir að líkinu, og
virtist Guðmundi þá Sigurður skipta litum,
en þama inni var kalt, enda ofnlaust. Var
líkið í öllum fötum nema úlpunni, sem leitar-
mennimir höfðu fært það úr, húfulaust og
skólaust.
Halldór skoðaði fyrst höfuð og hendur
líksins, en hér og hvar á höfði lá músaskít-
ur. Andlitið var þrútið og var lítið eitt af
tóbaki á efri vör. Á enninu hægra megin
vora nokkrir blettir og einn rauður og mar-
inn blettur á hægri kinninni. Við hægra
eyra framanvert var húðsár hálfur þumlung-
ur að dýpt og rúmur þumlungur á breidd,
og vinstra megin á höfðinu var kringlótt
sár á stærð við hálfan flöskubotn. Sömu'
megin á andlitinu var sár, sem náði frá
neðanverðu gagnaugabeini á snið fram á
við að munnvikinu vinstra megin, en út frá
þessu sári gekk annað sár fram undir miðja
höku. Á hvirflinum var húðsár á stærð við
spesíu. Um benjar þessar segir Halldór í
vottorði sínu: Ekkert afþessum sárum, sem
hér hefur verið um getið, kvað hafa verið
á líkinu, er það fannst, enda bendir líka
sjálft útlit sáranna og músarskítur sá, sem
er í kringum þau, á, að sárin séu af þeirra
völdum. Á vinstra handarbaki var grunnt,
þríhymt húðsár, en hér og hvar á höndum
var húðin nöguð eftir mús.
Þegar höfuðið hafði verið skoðað, var líkið
fært úr og þvegið. Guðmundur hreppstjóri
tók eftir því, að Sigurður skalf, er fötunum
var sprett utan af. Ekki bára fötin nein
merki um, að hann hefði orðið fyrir ytri
áverka. Á hálsinum sáust tveir blettir, og
lýsir Halldór þeim svo: Á hálsinum hægra
megin sést rauður blettur framan og neðan
til við kjálkahomið (Angulus maxillæ) á
stærð við eina krónu; bletturinn er breiðast-
ur fremst og gengur í odd aftur á við.
Þumlungi þar fyrir neðan er annar blettur,
sem yfirhúðin er rifin af og hangir í smá-
treflum við neðri röndina. Blettur þessi er
cirea 3 “ á lengd 3/4-1" á breidd; hann nær
frá fremri röndinni á musc. sternoclaida
mastoideus yfir hann afturámusc. srenocla-
ida mastoideus yfir hann aftur á musc.
cucularis. Einnig sást lftill blettur á hægri
öxl og lítil rispa hægra megin miðja vegu
milli bijóstbeins og axlar. Þegar líkinu var
snúið við, sást eins og bólgulopi, sem náði
yfir hnakkagrófina niður á neðsta þriðjung
hálsins og tveggja þumlunga langur og
hálfs þumlungs breiður rauður blettur á
hægra herðarblaðskambi.
Þegar ytri rannsókn líksins var lokið, hóf
Halldór að skoða það hið innra með því að
opna höfuðið og leggja skurð frá eyra til
eyra. Hann segir í skýrslu sinni: Þegar kom-
ið var fram á gagnaugavöðvann hægra
megin sást marinn blettur milli húðar og
gagnaugavöðvans, er náði frá neðri parti
hinshægra veggbeins niðuryfir fascia temp-
orum utan á henni niður á arcus syccomatic-
us. Síðan var krossskurður lagður í fasciuna
og sást þá að undir henni var einnig marið
btóð, en vöðvinn óskemmdur. Vinstra megin
ekkert að athuga. Síðan var höfuðskelin
opnuð með hringskurði ígegnum gagnauga-
beinin. Kom þá í Ijós ytri heilahimnan og
sýndust æðarnar undir henni mjög þrútnar
og spenntar, svo aðjafnvel þær smæstu af
þeim sáust og dreyrði úr þeim, án þess við
þær væri komið. Á þeim parti heilans, sem
kom fyrir augu manns, þegar efri partur
af hauskúpunni var tekinn burtu, sást eng-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11. OKTÓBER 1986