Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.1990, Blaðsíða 3

i-«amg
HBESISLnJIbIEIaISISIIII]®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, StyrmirGunn-
arsson. Aðstoðarritstjóri: Björn Bjarna-
son. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 69f100.
Þorgrímur
Sigurðsson, skipstjóri, var einn þeirra sem settu svip
á bæinn fyrr á öldinni. Hann var oftast kenndur við
togarann Baldur og svo mikill happaskipstjóri var
Þorgrímur, að aldrei missti hann mann af skipi sínu..
Jón Guðnason, cand.mag. skrifar um Þorgrím.
Forsídan
Myndin er af málverki Einars Þorlákssonar, listmál-
ara, sem hann nefnir „Jarðfræði í Japan“ og meðal
mynda á sýningu sem stendur nú yfir í sýningarsaln-
um á Vesturgötu 17.
50 ár
eru liðin frá stofnun Háskólabókasafnsins, sem gegn-
ir eins og gefur að skilja, veigamiklu hlutverki sem
stofnun innan Háskólans. En þar að auki er Háskóla-
bókasafnið opið hveijum sem er. Um safnið og
starfsemina þar, skrifar Einar Sigurðsson bóka-
vörður í safninu.
Ný hús
fyrir norðan og sunnan. Lesbók hefur litið á nokkur
ný hús, skóla og sambýlishús í Hafnarfirði og tvenns-
konar íbúðarhús á Akureyri. Þessi hús vitna um
margskonar ólík viðhorf í íslenzkri byggingarlist.
i
GUÐMUNDUR BÖÐVARSSON
ívor
/ nótt urðu allar grundir grænar í dalnum,
því gróðursins drottinn
kom sunnan af hafi og hafði um langvegu sótt.
Og fljótið strauk hoganum blítt yfir
fiðlustrenginn
og bláar dúnmjúkar skúrir liðu yfir engin
í nótt.
Ó, börn, mælti jörðin, á svifi í sumarsins
skýjum,
nú fer sólin að skína,
ó, munið að vera ekki deilu- og drottnunargjörn.
Hver kenndi yður, smávinir, misskipting
mömmunnar gjafa
og að metast til dauða um hvern blett minna
landa og hafa?
ó, börn!
Þann draum hef ég elskað að varðveita börn
mín og blómstur
í blessun og friði,
stutt augnablik þeirra við eilífðarhafsins
straum
með jafn-háum rétti til vaxtar í vorinu bjarta,
frá vöggu til moldar ég gaf hverju óspilltu
hjarta
þann draum.
Svo góð er sú móðir hins skammvinna lífs er
vér lifum
f Jjósi og skugga.
í perludúk gróðursins þerrar hún barnanna blóð
ógæfusömust af öllum himinsins stjörnum,
en aldrei var samt nokkur móðir jafn frávita
börnum
svo góð.
í dag strauk hún enn yfir enni mitt blæmjúkri
hendi,
í ástúð og trega,
og rödd hennar var eins og hljóðlátt og
huggandi lag:
Vertu rólegur, drengur minn, dagur og nótt
skulu mætast,
því draumar þíns hjarta í nótt, ó, þeir skulu
rætast
í dag.
Höfundurinn, f. 1904, var bóndi á Kirkjubóli í Hvítársíðu.
B
B
NAFNGIFTIR
Nýlega var þess getið í
blaði, að eitthvað hefði
gerzt á Hallærísplani,
og var það nafn notað
jafn-formlega og sagt
hefði verið „á Lækjar-
torgi“ eða „í Hljóm-
skálagarði".
Þarna hefur því miður dregizt um of að
gefa alþekktum stað í bænum opinbert
heiti, og fyrir bragðið er ósæmileg niðr-
unar-nafngift gárunga að festast í máli
bæjarbúa.
Ekki ætti að þurfa langt að leita nafns
á þennan stað. Reyndar hefur hann stundum
verið kallaður Hótel Islands-lóð, en það
nafn hefur hvorki þótt viðeigandi né heldur
nógu þjált. Ýmsum þætti eflaust vel fara
að kenna staðinn með einhverjum hætti við
Skúla Magnússon vegna „innréttinganna"
sálugu þar í næstu grennd (Fógetablettur,
Skúlastétt). Öðrum kynni að þykja við hæfi
að nefna torg þetta eftir Aðalstræti og kalla
það Aðaltorg, jafnvel þótt ekki yrði þar um
réttnefni að ræða fremur en sagt verður
um sjálft Aðalstræti úr því sem komið er.
Segja má að sagan heimti sinn rétt. Og þá
þætti enn öðrum bezt á því fara að kalla
staðinn blátt áfram Gamlatorg, sem bæði
væri réttnefni og svo virðulegt heiti sem
sögu þessa merka bæjarhluta hæfði.
Nú man ég það, að einhvern tíma hef ég
heyrt fitjað upp á nafninu Borgartorg, en
megi gæfan hlífa þessum skika við svo
stertimannlegu tilgerðar'-nafni, sem auk
þe'ss er svo klaufalega saman sett, að fyrri
og síðari orðliður ríma hvor við annan.
Margt kæmi til álita, en mestu varðar,
að staðnum sé forðað frá hvimleiðu ónefni.
Skammt er síðan ég rakst á það í blaði,
að eyri sú, sem myndazt hefur með uppfyll-
ingu innst í Elliðavogi, var kölluð Geirsnef.
Þarna hefur vanræksla um opinbera nafn-
gift gefið fráleitu nafni undir fótinn. Upp-
runans er þar að leita, að Geir Hallgrímsson
var borgarstjóri í Reykjavík þegar tangi
þessi tók að myndast. En sem kunnugt er
hafði Geir svo kallað kónganef. Margir vita,
að Geir Hallgrímsson hafði kímnina á réttum
stað og var manna vísastur til að brosa að
þessari vitleysu; en nafnið er jafn-ósmekk-
legt fyrir því.
Einhveijum kynni að þykja eðlilegast að
tangi þessi héti EHiðanes eða Elliðatangi.
Öðrum þætti þá e.t.v. of miklu hlaðið á
Elliða-nafnið, þar sem fyrir er Elliðavatn,
sem einnig er frægt bæjarnafn, Elliðaár og
Elliðavogur, sem auk þess er nafn á fjölfar-
inní götu. Og þá kynni t.d. Óseyrí að koma
til greina, nema ef vera skyldi fyrir þá sök,
að það nafn á. sér frægan stað í bókmenntun-
um, svo að Óstangi eða eitthvað slíkt kæmi
fremur til álita.
Nú er óðum að rísa í Öskjuhlíð stofnun
sem nokkuð hefur verið um rætt að undan-
förnu. Þar mun eiga að koma veitingahús,
sem vera skal þeim kostum búið að snúast
um sjálft sig. Mun svo til hagað í því skyni,
að gestir fái notið útsýnis til allra átta,
hvar sem þeir sitja í veitingasal. Til að sjá
er hús þetta sem hvolfþak yfir vatnsgeymum
sem þar voru fyrir. Svo vel hefur til tekizt
um gerð þessa húss, að mjög er til bæjar-
prýði, eða svo hygg ég að flestum hljóti að
þykja. En ekki hefur á því staðið, að spéfugl-
ar gefi því nöfn, og þau hvert öðru hrak-
legri, svo sem Féþúfa, Gorkúla, Snípur og
annað þaðan af verra. Vera má að þar
gæti að einhveiju þeirrar deilu, sem um það
hefur staðið, hversu tímabært sé að kosta
til svo þarflítils hégóma. Auk þessara og
fleiri smánarheita hef ég orðið var við ónefn-
ið Peiia, sem er svo með afbrigðum væmið,
að helzt yrði það til þess að festa eitthvert
hinna.
Það sem húsi þessu skal einkum talið til
gildis, er frábært útsýni, enda mun frá fáum
stöðum víðsýnna í allri Reykjavík. Kannski
færi bezt á því að slíkur viðhafnar-skáli
héti Hliðskjálf; en svo nefndist bústaður eða
hástæti Óðins, og þaðan sá um heima alla
að sögn Snorra; enda var Óðinn nefndur
„harri Hliðskjálfar" í skáldskap. Orðliðurinn
skjálf (kvenkyns) var hafður um höll, og
Hliðskjálf er talið merkja höll með miklum
dyrum.
Úr því rabb þetta hefur álpazt út í nöfn
á húsum, dettur mér í hug að minnast á
orð sem ég sá rétt áðan í blaði og hef raun-
ar oft heyrt. Rætt var um endurbætur á
Þjóðleikhúsinu og meðal annars viðgerð á
„hljómsveitargryfjunni". Þetta orð er svo
kauðalegt, að furðu gegnir að menn skuli
leggja sér það til munns. Auðvitað er það
komið blaðskellandi úr dönsku og þýzku og
er engu skárra fyrir það. Samkvæmt orða-
bók Menningarsjóðs merkir gryfja: „(all-
djúp) hola í jörð, einkum grafin til að geyma
e-ð í: súrheysg., sorpg.“ Mætti þetta ekki
heita bara hljómstúka, jafnvel hljómskúti,
eða eitthvað slíkt (sbr. hljómskáli)?
Nú er ég víst kominn út á hálan ís og
læt staðar numið. Reyndar átti þetta spjall
aðeins að hvetja til þess, að þeir staðir í
bænum, sem almenningur þarf oft að nefna,
fái sem fyrst smekkleg nöfn á vegum þeirra
sem þar eiga með réttu um að fjalla.
HELGI hálfdanarson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27. OKTÓBER 1990 3