Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1991, Síða 6

Anganvangur
fjölhæfninnar
að gerist helst í starfsemi Listasafns íslands á
nývöktu hausti, að í einum sal þess hefur ver-
ið komið fyrir níutíu og þrem verkum eftir
Guðmund Thorsteinsson (1891-1924).
Guðmundur — eða Muggur, sem hann var
Þess er minnst nú að 100
ár eru liðin frá fæðingu
Guðmundar Thorsteins-
sonar, myndlistarmanns,
sem gekk undir nafninu
Muggur og lézt löngu
fyrir aldur fram árið
1924. Af þessu tilefni
efnir Listasafn íslands til
yfírlitssýningar á verkum
listamannsins, sem var
að sönnu barn síns tíma,
en skipar alveg sérstakan
sess í íslenzkri listasögu.
Eins og höfundur greinar-
innar segir, var mynd-
heimur hans sjálfvakinn
og upplifaður og full-
komlega laus við allan
tilbúning og tilgerð.
Sýningin verður
opnuð í dag.
Eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Muggur ásamt Kristínu Jónsdóttur list-
málara. Þau héldu saman sýningu í
Barnaskólanum 1915 ogmyndin er tek-
in um það leyti.
oftast nefndur manna á millum, fæddist inn
í vor íslenzkrar myndlistar, er allt var nýtt
og ferskt og hver listsýning mikil tíðindi í
höfuðborginni, svo að líkja má við mikilshátt-
ar heimsfréttir í dag.
Það er einhver sérstakur ljómi yfir nafni
Muggs og æviskeiði hans, sem á sér vart
hliðstæðu í íslenzkri listasögu og má nefna,
að ágæt bók Björns Th. Björnssonar um list
hans og lífsferil, er gefin var út árið 1960,
seldist upp á fáum árum og var endurútgef-
in árið 1984. Slíkt er einsdæmi hér á landi
og þá einkum á síðari tímum, er lista-
verkabækur um framúrskarandi listamenn
eru seldar á útsölum fyrir lítinn pening, fáum
árum eftir útgáfu þeirra. Þó má einnig vel
vera, að ekki hafi tekizt að gera viðkomandi
bækur nægilega forvitnilegar.
En liðin tíð og seinni tíma þróun vekur
til umhugsunar um þá lífskviku íslendinga,
sem tíminn um aldaraðir óf sitt ívaf, og var
fullmótaður og dýrmætur lífsþroski, sem
mótazt hafði við harða lífsbaráttu og erfíð
kjör.
Höfum við varðyeitt þann meitlaða arf
forfeðranna og jafnvel aðeins næstliðinna
kynslóða nógu vel, eða er sá dýri arfur á
hröðu undanhaldi og þá helzt sé litið til
síðustu áratuga og ára?
Að sjálfsögðu á ég hér við innri gerð ís-
lendinga, margþætt skapferli þeirra og hátt-
erni, drengskap, metnað og hörku, sem þeir
fengu að erfðum frá forfeðrunum.
— Lífsferli Guðmundar Thorsteinssonar
má líkja við ævintýri, sem blómstrar í upp-
hafi aldar, sem átti eftir að umbreyta lífi
íslendinga á þann veg, að hver nýr áratugur
markaði gagngerar breytingar lífshátta og
menningar.
Á tímum slíkra umbyltinga og hraðra
menningarlegra skila var mikil ábyrgð Iögð
á þær kynslóðir, sem rækta skyldu þann
arf, sem ekki mælist í peningum og hag-
sæld, heldur margsamsettu hátterni og lynd-
iseinkunn, sem eru þó verðmæti sem enginn
skyldi vanmeta né gera lítið úr, því að hér
er um þjóðarauð að ræða og sérkenni, sem
efla sjálfstæði okkar og reisn gagnvart öðr-
um þjóðum og þjóðarbrotum.
— Vísir að slíkum hugleiðingum kom
ósjálfrátt á tölvuskjáinn er ég hóf að rita
um Mugg, því að hvar erum við stödd, ef
við gleymum arfi forfeðranna? Ég hef lengi
haft það í beinu sjónmáli, hvernig fólk á
öllum aldri flykkist á sýningar eldri myndlist-
ar vítt og breitt um Evrópu, og sé ég þar
ekkert kynslóðabil. Verð oftar en ekki að
horfa yfir axlir fólks góða stund á sumum
listasöfnum og stórsýningum áður en ég
kemst í návígi við myndverkin. Þróunin hef-
ur orðið alit önnur hér á landi og heil kyn-
slóð virðist jafnvel hafa gleymzt, á meðan
söfn hampa hinum ungu, en sölulisthús hin-
um látnu.
Við virðumst lifa í einhverju óskipulögðu
tómarúmi á Norður-Atlantshafi, og ekki
vera samstiga öðrum Evrópuþjóðum, nema
að við sláum þeim við í öfgum ef við fram-
kvæmum eitthvað, sem svo kemur niður á
heildinni.
Hvað skyldu skólarnir upplýsa ungviðið
um menn eins og Guðmund Thorsteinsson
ogótal aðra íslenzka og norræna myndlistar-
menn?
Þegar listasaga er kennd í skólum, þá
virðast flestir stökkva yfir þennan kafla lista-
sögunnar, en hlaupa yfir lækinn með nem-
endunum tið að sækja vatn!
Listasagan virðist vera einkamál þeirra,
sem valdir eru til að kenna hana, og þeir
virðast álíta það hlutverk sitt helzt að út-
breiða eigin skoðanir, því að engin skýr og
ábyrg handleiðsla í bókarformi fyrirfinnst á
íslenzku innan skólakerfisins, þar sem greint
er frá þróuninni á hlutlægan hátt.
Þegar ég fyrir nokkrum árum sagði frá
danska málaranum Vilhelm Hammershöi
(1864-1916) og vaxandi frægð hans á
kennarastofu MHÍ, kom í ljós að fæstir kenn-
ararnir þekktu til listar hans, nema þeir sem
höfðu numið í Danmörku, og þá helzt nafn-
ið og hvað þá nemendur skólans.
Ég nefni þennan mann vegna þess, að
hann er fulltrúi sérstaks norræns andblæs
í myndlist, sem vakið hefur aðdáun og hrifn-
ingu austan hafs og vestan, og það er Guð-
mundur Thorsteinsson einnig, þótt þessir
listamenn hafi verið gjörólíkir. Éinnig
gleymdist Guðmundur aldrei á íslandi, en
hins vegar Hammershöi um áratugi í sínu
heimalandi.
Þannig má ekki fara fyrir Mugg né öðrum
gildum íslenzkum listamönnum liðinnar
tíðar, að misvitrir fræðingar haldi þeim niðri
með fálæti og áhugaleysi, og okkur ber
skylda til að kynnast list hans og íslenzka
myndlist almennt innan lands sem utan. Með
hátækni nútímans höfum við hér meiri mögu-
leika til að rækta þennan þátt á hlutlæga
vísu en nokkru sinni fyrr.
Og þess ber að geta hér, að nýútskrifaðir
listsögufræðingar, er koma heim til starfa,
þekkja sumir hveijir ákaflega lítið til
íslenzkrar listar, enda hafa þeir numið fjar-
læg fræði innan listasögunnar, en ekki par
um íslenzka myndlist. Samt veljast þeir til
að kenna íslenzka myndlistarsögu í skólum
út á fræðititil sinn!
Það má vera ljóst eftir þennan formála,
að Listasafn íslands er að gera góða hluti
með kynningum sem slíkum, þótt sýning-
unni sé þröngur stakkur skorinn. Ástæða
er til að minna á, að safnið á mikið af mynd-
um eftir listamanninn, m.a. mikinn fjölda,
sem náinn vinur og aðdáandi, málarinn og
prófessorinn Elof Risebye, gaf því fyrir
margt löngu, sem liggja yfirleitt í geymslum,
svo sem mikið magn myndverka annarra
gildra listamanna, sem fylla rekka og annað
tilfallandi rými safnsins. Er það áleitið um-
hugsunarefni, að ráðamenn þjóðarinnar skuli
ekki hafa skilning á mikilvægi þess að hafa
hluta þessara verka og fjölda annarra lista-
manna uppihangandi allan ársins hring, en
skammta íslenzkri list lúsarrými í þessu
sýndarsafni sínu úr dýrum efnum, málmum
og marmara.
Hér erum við einmitt að auglýsa smæð
okkar, minnimáttarkennd, andlega fátækt
og vanrækslu um varðveizlu menningarauðs
fortíðarinnar í ákafa okkar við að halda
uppi velferðarkerfi á brauðfótum.
Það er þannig með nokkrum fyrirvara,
sem maður meðtekur slíkar framkvæmdir
sem þessa sýningu, á einn veg gleðst máður
en á annan veg gremst manni yfír fálæti,
sem elju og dug íslenzkra myndlistarmanna
á þessari öld er sýnt af hinu opinbera.
Og þessi gremja á að fá útrás, vegna
þess að við erum illa í stakk búnir, er innlend-
ir sem erlendir vilja kynna sér íslenzka mynd-
list á hlutlægan hátt með eigin rannsóknum.
Verr en nokkur önnur sjálfstæð þjóð í Evr-
ópu.
— Það hefur verið ságt um Guðmund
Thorsteinsson, að hann hafi verið ljúfiingur-
inn í íslenzkri myndlist, og rétt er það, að
list hans er líkust yndisgrænum angandi
víðáttum blíðunnar. Fjölhæfni hans var við-
brugðið og var hann hér langt á undan sínum
samtíðarmönnum, sem flestir unnu einungis
í hefðbundnum efnum, það á ekki einasta
við efnistök hans heldur og einnig um tilfall-
andi myndefni, en hér vann hann á mjög
breiðu sviði og ekkert var honum óviðkom-
andi. Hann teiknaði, málaði, klippti út, vann
í blandaðri tækni, skar í tré, gerði brúður,
saumaði út á ýmsan hátt, iðkaði jafnvel efn-
isbútasaum og gott ef hann pijónaði ekki
líka! Þá var hann gæddur ágætum leikhæfi-
leikum, svo sem frægt er, og lék Ormar
Örlygsson í danskri kvikmyndun Sögu Borg-
arættarinnar.
Hann fór víða og áhrifa gætir úr öllum
áttum í myndum hans, jafnt norrænum sem
suðrænum. Þá var hann af þeim akademíska
Þrjú tröll. Blýantur og svartkrít, 1915.
skóla, sem veitti mjög góða undirstöðu í
grunnatriðum handverksins, hagnýttu menn
sér á annað borð námið á fijóan hátt. Þann-
ig hafði hann öðlazt þá skynrænu tilfinningu
í línuna, sem einungis verður höndluð við
mikla vinnusemi og elju. Það var svo hvers
og eins að finna listiðkunum sínum farveg,
er úr skóla kom, og það gat tekið mörg ár
og útheimt mikil átök.
Segja má að list og lífsferill Guðmundar
hafi verið sem margskonar vend og ívaf, þar
sem undirstaðan var réttleg fundin.
Mikilsverðasti eiginleiki hans var þó, að
myndheimur hans var sjálfvakinn og upplif-
aður og var fullkomlega laus við allan tilbún-
ing og tilgerð. Það er einmitt einhver mikils-
verðasti áfangi, sem nokkur listamaður get-
ur náð, hvort sem hann er skáld, leikari eða
málari. Athafnir slíkra á listavettvangi eru
sem náttúruuppspretta og öllu óháð nema
sköpunargleðinni.
Þessi náttúrulegi sköpunarkraftur kemur
einnig fram í þeim myndverkum Guðmund-
ar, sem bera mestan svip af því, að hér
hefur verið leitað í smiðju annarra. Hann
Mug