Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1992, Síða 6

Vel heppnaður samruni tveggja
ólíkra stíltegunda átti sér stað
þegar William Van Alen teiknaði
Chrysler-bygginguna í New York
rétt fyrir 1930. Hér er módernism-
inn kominn á fullt skrið, en efsti
hluti byggingarinnar, sem endar
í mjóum turni, er hinsvegar eftir
nótum Art Deco-stefnunnar, sem
var skylt fyrirbæri og Jugendstíll
og Art Nouveau.
ndstaðan gegn hinu rómantíska viðhorfi Art
nouveau þróaðist í Vínarborg og Darmstadt
í Þýzkalandi, þar sem Olbricht teiknaði sinn
fræga „Brúðkaupsturn.“
Aðstoðarmaður Olbrichts var Peter Be-
Hinum rómantíska Art
Nouveau-stíl varð ekki
langra lífdaga auðið.
Tími hans var liðinn um
1910 og þá fara ekki sízt
austurrísksir arkitektar
að gera tilraunir, sem eru
undanfari módernisma.
Steinsteypuöldin gengur
í garð.
IIHLUTI
hrens, sem upphaflega var listmálari, en
sneri sér að arkitektúr. Arið 1901 teiknaði
hann eigið íbúðarhús, sem byggt var í
Darmstadt og oft er tekið sem dæmi um
viss vegamót í byggingarlistinni um alda-
mótin (sjá mynd í 1. hluta, 15. febrúar
sl.) Behrens-húsið er með stíleinkenni úr
Ait nouveau, en þarna er líka kominn virð-
ulegur einfaldleiki, sem rekja má til áhrifa
frá Vínarborg.
Margir hafa fyrir misskilning álitið að
módernisminn, sem gerði allt pijál útlægt,
hafi átt uppruna sinn í Bauhaus-hreyfing-
unni uppúr 1920. Sá uppruni er eldri og
miklu frekar frá arkitektunum í Vínar-
borg, Otto Wagner, Josef Hoffmann og
Adolf Loos. Wagner hafði þegar árið 1894
lofsungið flöt þök, skrautleysi, hreina fleti
og stálbita. Stoelet-höllin frá árunúm
'1905-11 er talin meistarastykki Hoff-
manns og af henni má sjá, að öll áhrif frá
hinum sveigðu línum Art nouveau eru lið-
in tíð. Öllu frægara er þó Steiner-húsið
eftir Adolfs Loos frá árinu 1910; eitt fyrsta
íbúðarhúsið, sem byggt var úr járnbentri
steinsteypu. Þar er gefinn sá tónn, sem
síðan átti eftir að heyrast víða: Flatt þak
og alveg slétt ytra byrði. Hátt þak og
þakskegg, sem framar flestu öðru hafði
sett svip á hús af þessu tagi, er afnumið
með öllu. Þessi nýi svipur - eða svipleysi
- barst víða um lönd, m.a. til íslands. En
það er eftirtektarvert, að í sjálfu upphafs-
landinu, Austurríki, hefur myndarlegt þak-
skegg verið megineinkenni og er svo enn.
Hér erum við komin að þeim tímamót-
um, sem notkun steinsteypunnar veldur.
Hinar mikilfenglegu byggingar Rómveija
í fornöld voru m.a. reistar á þekkingu
þeirra á þessari tækni, sem virðist hafa
horfið á miðöldum og ekki uppgövuð að
nýju fyrr en á 18. öid. Og það er fyrst
um 1830, að steinsteyptir veggir eru not-
aðir sem uppistaða bygginga. Tilraunir til
að nota saman stál og steinsteypu fóru
fram í Frakklandi og í Ameríku á síðustu
öld og á Heimssýningunni í París árið
1900 var sérstaklega sýnt, hvað gera má
með steinsteypu. Um líkt leyti, eða aðeins
seinna, er Frank Lloyd Wright kominn á
fullt með að nota steinsteypu, til dæmis í
kirkju únítara í Oak Park í Illinois árið
1906. Sú bygging er talin hafa haft sögu-
lega þýðingu í arkitektúr.
Frank Lloyd Wright: Kirkja únítara í Oak park í Illinois, 1906. Hér er Wright
búinn að uppgötva möguleika steinsteypunnar og stíllinn er einkennandi fyrir
margar byggingar hans.
Fáein atriði um þróun byggingar-
listar síðustu 100 árin
Upphaf
módernisma
Adolf Loos: Steiner-húsið í Vínarborg. Eitt fyrsta íhúðarhús, sem byggt var úr
steinsteypu.
Gerrit Rietveld: Schröder-húsið í Utrecht í Hollandi, 1924. Dæmigert fyrir de
Stijl-stefnuna, þar sem beinar línur og hreinir fletir voru allsráðandi.