Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1992, Side 3

H [öj jL iö; ® [m) g E S ia [g di D ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Kruger
garðurinn í Suður-Afríku er einstæð náttúrupara-
dís og ekkert smá flæmi, 60 km á breidd og 300
km á lengd. Margrét Margeirsdóttir var þar á ferð
og segir frá þessu konungsríki ljónsins, þar sem
menn ferðast um í búrum, en dýrin ganga laus,
gíraffar, fílar, nashyrningar, antilópur, tígrisdýr
og ljón.
Geysir
á að sofa svefninum langa samkvæmt nýrri
ákvörðun og nú verður ekki lengur leyft að fram-
kalla gos með sápu. Um þá spurningu, hvort
Geysir eigi að gjósa, skrifa tveir jarðfræðingar
og höfundar bókar um íslenzka hveri; Björn Hró-
arsson og Sigurður Sveinn Jónsson.
Forsídan
Hverinn Strokkur við Geysi gýs af sjálfsdáðum,
en aðrir hverir þar gera þaðekki. Myndinatók
Sigurður Sveinn Jónsson, jarðfræðingur, og er hún
birt í tilefni umfjöllunar um þá spurningu, hvort
Geysir eigi að gjósa.
Lífsstm
gljátímaritanna sprettur upp sem lausn á vandan-
um. Eðlukynja eróbík-konur sem svala kynþörf
sinni eins og hungri á skyndibitastað, segir Þor-
steinn Antonssson í þriðju og síðustu grein sinni
um konur og kvennabaráttu.
JÓHANNES ÚR KÖTLUM
Heyannir
Að vera bóndi - ó, guð minn góður!
í grænu fanginu á sinni móður
og finna ljós hennar leika um sig
og lyfta sálinni á hærra stig!
Og bónda hitnar í hjartans inni
við helgan ilminn frá töðu sinni,
og stráin skína í skeggi hans
sem skáldleg gleði hins fyrsta manns.
Og litlir englar með litla hrífu
við ljámýs eltast og hampa fífu,
en mamma hleypur á hólinn út
með hvíta svuntu og skýluklút.
Og sumardagarnir faðma fjöllin
og fljúga niður á þerrivöllinn,
og stíga syngjandi sólskinsdans
við sveittan bóndann og konu hans.
Jóhannes (Jónasson) úr Köllum, f. 1899, d. 1972, var Dalamaður að
uppruna, en bjó síðar bæði í Hveragerði og Reykjavík. Hann hóf fer-
il sinn í anda nýrómantíkur og orti Ijóðræn kvæði um náttúru, tilfinn-
ingamál og jafnframt birtist hjá honum einlæg samúð með þeim sem
minna mega sin.
B
B
KOMDU
OG BLESSAÐUR
Gamlar og góðar venjur og
hefðir eins og kveðjur
og ávörp, þegar menn
heilsast eða kveðjast
virðast eiga í vök að
veijast á þessum síðustu
og verstu tímurn. Menn
gera hvaðeina sem þeim
kemur í hug til þess að
vera frumlegir eða öðruvísi en fólk er flest.
Margir virðast telja það flokkast undir eigin
sniðugheit að ávarpa menn eða kasta á þá
kveðju með einhveijum uppskrúfuðum og
ónáttúrlegum hætti. Kveðjur eins og:
„Komdu sæll/sæl“, „Komdu blessað-
ur/blessuð“, „Komdu sæll/sæl og blessað-
ur/blessuð“, „Sæll/sæl“, „Blessaður/bless-
uð“, „Vertu sæll/sæl“, „Vertu blessað-
ur/blessuð“, „Vertu sæll/sæl og blessað-
ur/blessuð“ virðast hreinlega heyra undir
þann hluta orðaforða margra sem kallast
óvirkur. Það er eins og mönnum þyki það
hallærislegt eða púkalegt að heilsa og kveðja
að gömlum og góðum íslenskum sið.
„Halló“ og „bless“ eru kveðjur sem fyrir
löngu eru búnar að vinna sér fastan sess í
talmáli okkar Islendinga og hef ég ekkert
við það að athuga. Enska ávarpið „hi“ sem
við stafsetjum einfaldlega „hæ“ virðist einn-
ig komið til að vera, sömuleiðis enska kveðj-
an „bye“ em við stafsetjum bara „bæ“.
Ekki einu sinni það fer svo mjög í taugarn-
ar á mér, að það sé mér efni í Rabb til að
röfla og rausa yfir. Kveðjurnar og ávörpin
sem mér þykja bókstaflega óþolandi eru
annarrar og verri gerðar í mínum huga. Það
eru þessi yfirgengilega hlýlegu ávörp, þegar
þau eiga alls ekki við. Þar á ég við þegar
nánast bláókunnugir menn og konur taka
sér í munn ávörp eins og: „Halló, ástin
mín“, „Sæl, krúttið mitt“, „Komdu sæl,
augasteinninn rninn", „Hvað segirðu, hjarta-
gullið mitt?“, „Hvernig hefur þú það, engla-
bossinn minn?“ „Elsku ástarengillinn minn“
og önnur smjaðursávörp þar fram eftir göt-
um. Ekki tekur betra við, þegar íslenskunni
sleppir og menn slá um sig á öðrum tungu-
málum, svo sem ensku, frönsku og ítölsku,
sem virðist vera að komast í tísku núna í
ávarpaflórunni.
Hvernig geta menn, sem ávarpa við-
mælendur sína, sem þeir þekkja lítið sem
ekkert persónulega, ætlast til þess að vera
teknir alvarlega, um leið og þeir hafa upp-
hafið sjálfa sig á kostnað viðmælendanna
með svona ávarpi? Ef þeir tala svona við
ókunnuga, hvernig tala þeir þá við þá sem
eru þeim raunverulega kærir? Er þessi of-
notkun á kærleiksríkum orðum í ávarps-
formi ekki vísasti vegurinn til þess að orðin
fögru verði innihalds- og merkingarlaus?
Ég hef oft hugleitt hver viðbrögð ákveð-
inna karla í ábyrgðarstöðum, sem með ofan-
greindum hætti tala niður til viðmælenda
sinna, yrðu ef þeim væri svarað í sömu tón-
tegund, með þeirra eigin orðaforða. Þá
gætu fyrstu svör orðið eitthvað á þennan
veg: „Ég hef það fínt, fagri sveinn", „Bless-
aður, litli ástarengillinn minn“, „Hvernig
hefur uppáhalds krúttið mitt það?“ eða
„Hvað segir prins drauma minna í dag?“
Sennilega yrðu blessaðir karlarnir alveg
hvumsa við að vera settir „paa plads“ með
þessum hætti, og þá væri bara eftir að
kóróna árangurinn með því að stijúka þeim
góðmannlega yfir bringuna misbreiðu, eða
kúlumagann, eða ef maður vildi nú ganga
endanlega fram af þeim, að klípa þá létt í
annan þjóhnappinn. Hvernig litist ykkur á
það?
Konur sem viðmælendur hafa annan hátt
á þegar um óeðlileg ávörp og kveðjur er
að ræða. Þar.r nota það gjarnan ef þær vilja
gera lítið úr viðmælenda sínum að brosa
yfirlætislega og bæta síðan orðum eins og
„vina“, „væna“ eða „ljúfan“ aftan við svar
sitt. Raunar er þessi tegund af hroka alveg
jafnóþolandi og hin gerðin, en það er þó
mun auðveldara að bregðast við henni —
afar áhrifaríkt er að beita nákvæmlega sömu
aðferð: setja upp hrokabrosið „góða“, koma
svo með viðbótarspurningu og klykkja út
með samskonar vinu-, vænu- eða ljúfu-
ávarpi. Þannig er nánast gulltryggt að fram-
tíðarávörpin verða innan eðlilegra marka.
Þó að flest þessara „ástríku“ ávarpa hafi
komið í hug mér þegar ég hugleiddi sam-
skipti mín við ákveðna karlmenn í ábyrgðar-
stöðum í þjóðfélaginu, þá eru innihaldslausu
kveðjurnar síður en svo bundnar við þann
þjóðfélagshóp einan. Þær glymja í eyrum
okkar á síbyljuútvarpsstöðvunum frá morgni
til kvölds án þess að nokkur fái rönd við
reist. Sumir stjórnendur útvarpsþátta
ávarpa gesti sína og þá sem hringja inn í
þætti á svo smjaðurslega hlýlegan hátt, að
það getur ekki flokkast undir neitt annað
en hreina og klára væmni. Símhringjendur
sem hringja inn í sömu þætti, og þar eru
miðaldra og eldri konur alveg sér á báti,
eru svo ástríkir í ávörpum sínum við umsjón-
armenn svokallaðra símaþátta að oft mætti
halda að þar væri móðir að ræða við son
sinn, sem hún hvorki hefði heyrt né séð í
langan tíma: „Elsku drengurinn minn“,
„Elsku vinur minn“, „Hjartans vinur minn“,
„Elskan mín“ og „Gullið mitt“ eru dagleg
ávörp á síbyljustöðvunum. Hvernig skyldi
svo raunverulegum elskum þessara kvenna,
sonum þeirra, eiginmönnum og öðrum ást-
vinum finnast að vera bara komin á bekk
með einhverri líkamslausri útvarpsrödd, 5
hjartastað konunnar sem ástríka ávarpið
framreiddi?
Kannski skiptir þetta þá engu máli, því
ofnotkun konunnar á elskulegheitanna
ávörpunum hefur líklega fyrir margt löngu
drepið alla merkingu orðanna í hugum þeirra
sem á hafa þurft að hlýða í gegnum árin.
Mér finnst þetta allt mikill skaði og stuðla
að því að tunga okkar verði fátækari og
flatari. Jafnframt því sem ég er þess full-
viss að ávörp sem þessi ýta undir yfírborðs-
og sýndarmennsku í þjóðfélagi, þar sem
fyrir er nægur skammtur af hvorutveggja.
AGNES BRAGADÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11. JÚLl' 1992 3