Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1992, Qupperneq 12

R A N N S w O K N "1,r R Á r/uo °í s L A N D 1
Umsjón: Sigurður H. Richter
Heyverkun
Loftslagi er þannig háttað hérlendis að nauðsynlegt
er að afla fóðurs til vetrarforða handa búfé. Hey
nemur um það bil þriðjungi af ársfóðri naut-
gripa, sauðíjár og hrossa. Heyöflun og heyverkun
eru því mjög þýðingarmikill þáttur landbúnaðar.
Rannsóknir á Heyverkun
Heyöflun og heyverkun
eru mikilvægir liðir í
nýtingu innlendra
auðlinda til búfjárræktar
og matvælaframleiðslu.
Margir þættir hafa áhrif á verðmæti
heyins til fóðrunar. Myndin sýnir áhrif
sláttutíma og þurrkstigs heys í rúllu-
böggum á daglegt heyát sauðfjár (geml-
inga).
Eftir BJARNA
GUÐMUNDSSON
Saga heyverkunarrannsókna á íslandi er
ekki löng. Rannsóknir á súgþurrkun heys
hófust skömmu fyrir miðja öldina. Litlu síð-
ar hóf búnaðardeild atvinnudeildar Háskól-
ans rannsóknir á votheysgerð, m.a. í sam-
vinnu við verkfæranefnd ríkisins á Hvann-
eyri, er þá starfaði. Fyrir daga þessara rann-
sókna höfðu þeir Halldór Vilhjálmsson,
skólastjóri, og Þórir Guðmundsson, kennari
á Hvanneyri, gert ýmsar heyverkunar- og
fóðrunartilraunir þar. Má telja þá brautryðj-
endur á þessu sviði hérlendis.
Á Hvanneyri er nú unnið að rannsóknum
á heyverkun með samstarfi Bændaskólans
(búvísindadeildar) og Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins (bútæknideildar).
Markmið Rannsóknanna -
Rannsóknaþörfin
Það er markmið rannsókna á sviði hey-
verkunar að leita leiða til þess að framleiða
ódýrt, gott og heilnæmt fóður. Ekki þarf
að tíunda þörfina fyrir lækkun framleiðslu-
kostnaðar heysins, og þar með afurðanna.
Sóst er eftir að verka heyið þannig að gæði
þess rýrni sem minnst frá slætti til gjafa.
Ella skerðist framleiðslugildi þess og fóðrið
verður dýrara. Vaxandi athygli er beint að
hollustu heysins. Ýmsa kvilla í skepnum,
t.d. meltingartruflanir, votheysveiki, hey-
mæði ofl. má rekja til þess hvernig heyið
hefur verkast. Alkunna er einnig að rykugt
og myglað hey veldur mörgum sem við það
vinna óþægindum og jafnvel heilsutjóni.
Þótt byggja megi á niðurstöðum erlendra
rannsókna eru skilyrði hérlendis að mörgu
leyti frábrugðin því sem þar gerist. Hér er
heyið stærri hluti heildarfóðurs búfjár en
erlendis; sprettutíminn er skemmri, graslag
annað og veðurfar einnig. Með innlendum
rannsóknum er því bætt við erlenda þekk-
ingu sem nýta má bændum og neytendum
búfjárafurða til hagsbóta.
Verðmæti Heysins
Mæla má efnamagn í heyi (orku, prótein,
steinefni...), en lystugleika þess er erfíð-
ara að meta. Þegar meira liggur við í tilraun-
um með fóðurframleiðslu og heyverkun er
því öruggast að prófa heyið á búfénu og
mæla viðbrögð þess og afurðir, samhliða
efnamælingum. Heyuppskera og efnamagn
hennar er engan veginn einhlítur mæli-
kvarði á verðmæti heysins í búrekstrinum;
lystugleiki heysins og nýting ráða miklu.
Verðmæti heysins verður því ekki að fullu
metið fyrr en búféð hefur breytt efnum þess
í afurðir.
Veðrið Og Heyskapurinn
Veður á Islandi er síbreytilegt og úrfella-
samt. Heyskapurinn er því oft glíma við
veðrið, að nýta fleiri eða færri þurrviðris-
Heyskapur á Hvanneyri.
stundir til þess að bjarga heyjum undan
skemmdum. Heyvinnuvélar og tækni auka
afköst og öryggi, svo meira af fóðri næst
á réttum tíma. Heyskapurinn er líka glíma
við þroskabreytingar grasanna, þar sem
fóðurgildi þeirra breytist með hveijum degi
sumars.
Á meðan heyið liggur á velli rýrnar það
að fóðurgildi, mismikið eftir veðri og því
hvernig heyið er meðhöndlað. Mælingar á
Hvanneyri hafa sýnt að fóðurtapið svarar
til 1-2% á dag. í óþurrkatíð verður það til-
finnanlegt — veldur búunum tekjumissi, sem
numið getur tugum og jafnvel hundruðum
þúsunda króna. Véltækni, sem styttir tíma
heysins á velli, getur því verið fljót að borga
sig.
Rúllubaggarnir - NÝ
Tækni Við Heyverkun
Á síðustu fimm árum hefur orðið mikil
breyting á tækni við heyverkun hérlendis.
Svonefnd rúllutækni hefur rutt sér til rúms.
Heyið er bundið í rúllur, sem síðan eru hjúp-
aðar plastfílmu, nægilega sterkri til þess
að súrefni komist ekki að heyinu og spilli
gæðum þess. Fast að helmingur heyforða
bænda er nú verkaður með þessum hætti.
Verkun heysins í rúllunum byggist á gerj-
un líkt og önnur votheysverkun. Rannsókn-
ir á Hvanneyri og reynsla bænda hefur sýnt
að nokkur þurrkun heysins á velli áður en
það er bundið í rúllur er til bóta. Með því
móti verða heyrúllurnar þéttari í sér, svo
umbúðakostnaðurinn verður tiltölulega
minni. Heyið ést líka betur að jafnaði, svo
vænta má meiri afurða og minni fóðurbætis-
þarfar.
Gæði plastfilmunnar, sem rúllubaggarnir
eru hjúpaðir í, ráða miklu um verkun heys-
ins og geymslu. Ör þróun hefur orðið í fram-
leiðslu plastfilmunnar hvað snertir þéttleika
gagnvart súrefnisleka, framleiðsluverð,
umhverfísáhrif og möguleika á endur-
vinnslu. Bútæknideildin á Hvanneyri hefur
unnið að mælingum á gæðum plastfilmunn-
ar, m.a. í samvinnu við Iðntæknistofnun
Islands. Hér er mikið í húfi því árlega kaupa
bændur rúlluplast fyrir liðlega hundrað
milljónir króna. Léleg eða illa frágengin
plastfílma getur valdið búunum miklum
skaða.
Hey Verkað Með
Íblöndunarefnum
Ýmis efni hafa verið reynd til þess að
bæta verkun heys. Erlendis er nú mikið
unnið að rannsóknum á notkun íblöndunar-
efna, ekki síst af lífrænum toga. Á Hvann-
eyri hafa slík efni verið reynd meðal annars
í rúlluhey. Komið hefur verið upp aðstöðu
til örverurannsókna á vegum bændaskólans,
svo unnt er að fylgjast með geijun votheys-
ins og áhrifum íblöndunarefnanna á hana.
Efni eins og maurasýra og kofa-salt (kals-
íum-formiat o.fl.) hafa gefið góða raun. Með
þeim hefur heyið oftast nær verkast betur
og reynst lystugra en án þeirra. Mest mun-
ar um efnin ef gæðum heysins er áfátt, t.d.
ef það er of blautt eða rýrt að kolvetnum
en kolvetnin eru hráefni réttrar geijunar í
heyinu.
KOSTNAÐUR VIÐ HEYÖFLUN
Samhliða rannsóknum á verkun heysins
og gildi þess til fóðrunar er safnað öðrum
gögnum, svo sem um vinnutíma, aflþörf
véla og orkunotkun. Þannig er lagður grund-
völlur að mati á kostnaði við mismunandi
heyöflunaraðferðir. Þessi þáttur rannsókn-
anna er einkum á hendi bútæknideildarinn-
ar, þar sem fram fer m.a. opinber prófun á
búvélum.
Bændasamtökin hafa nýlega samið við
stjórnvöld um tiltekna framleiðniaukningu
landbúnaðarins næstu árin. Þar sem fóður-
öflunin er stór liður í búvöruframleiðslunni
þarf að leita allra leiða til þess að bæta
heyverkunina og draga úr framleiðslukostn-
aði heysins. Rannsóknir og þróunarstarf
auðvelda þá leit. Með kennslu bændaefna
og ráðgjöf til bænda er niðurstöðum hennar
komið til skila.
Höfundur er fóðurverkfræðingur og starfar við
búvísindadeild Bændaskólans á Hvanneyri.
Vallarsv.gr.-Fy
Beringspuntur
Vallarsv.gr.-ís.
Vallarfoxgras
Vallarsv.gr-Hol.
Túnvingull
Snarrót

//////////////////////
w//////////////m
7////////////////Æ
///////////////
’mmy/Æ.

8000 6000 4000 2000 0 50 100 150 200
Uppskera af heyi, kg/ha Vöxtur lamba, kg/ha
Úr heyverkunartilraun á Hvanneyri með sjö grastegundir. Annars vegar (t.v.) er uppskera þeirra í kílóum þurrefnis
á hektara, en hins vegar (t.h.) heildarvöxtur lamba, sem fóðruð voru á uppskeru hverrar grastegundar. Vöxtur
lambannu er þvígefinn upp íkg á hektara. Hann er beinn mælikvarði á framleiðslugildi heysins af hverri grastegund.
Dæmi um beina eldsneytisnotkun við heyöfl-
un með tveimur algengum aðferðum. Súg-
þurrkunin nýtir innlenda raforku, sem spar-
ast, sé heyið geymt í plastbjúpuðum rúllu-
böggum. Þá kemur hins vegar til óbein og
erlend orka við framleiðslu og vinnslu plasts-
ins.