Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1992, Blaðsíða 3

l-ESBflg
11 @ 11 @ Bfl M H E ® @ ® [fl II ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Norski myndlistarmaðurinn Odd Nerdrum þykir
afar sérkenilegur og málar með aðferð fyrri alda
meistara, sem er svo tímafrek, að hann málar
aðeins örfáar myndir á ári. Odd tengist íslandi
með þeim hætti, að hann kemur oft hingað og fer
þá gjaman inn á öræfin, sem heilla hann mjög.
Þar finnur hann bakgrunn fyrir harla einkennileg-
ar sviðsetningar, svo sem þessa hér, sem heitir
„Nafngefendur" og er frá árinu 1990.
Völvuleiði
-það eru leiði, þar sem völvur hafa verið jarðaðar
og finnast slík leiði einkum um landið sunnan- og
austanvert. Völvur sáu fyrir óorðna hluti og vissu
um örlög manna og sagt var að þeim hlotnaðist
happ, sem annaðist völvuleiði. Um þetta efni skrif-
ar Sigurður Ægisson, prestur í Bolungavík.
Istor-O-IMal
er nafn á 7397m háu fjalli norðanvert í Pakistan.
Þýzkur leiðangur reyndi að klífa tindinn seint í
sumar og Ari Trausti Guðmundsson, sem er vanur
fjallaklifrari, slóst í förina. Þetta varð ævintýraför
með erfiðleikum, óvæntri hríð ogveikindum, en
„allir komu þeir aftur og enginn þeirra dó...“
Vágestur
Skrúfuflugan grefur sig inn í hold dýra, tímgast
þar og leiðir dýrin til dauða. Nú hafa vísindin snú:
ist gegn þessum vágesti með góðum árangri: í
verksmiðjum er framleiddur aragrúi flugna, sem
síðan er geltur með geislun og sleppt á sýktu svæð-
in. Um þetta skrifar Bjöm Sigurbjörnsson, sem
starfar hjá FAO í Vínarborg.
ILYA EHRENBURG
Barnabörnin okkar
Magnús Ásgeirsson þýddi
Þau munu undrast, barnabörnin okkar,
sem blaða í söguriti um liðna tíð:
„1914... ’17... ’19...
Að nokkur skyldi lifa þvílíkt af!“
Börn nýrra tíma læra um orustuúrslit
og herforingja og mælskumanna nöfn,
um tölu hinna drepnu,
daga og ártöl.
En ekki um hitt: hve undarlega milt
gat angað rós á skotgrafanna barmi,
hve ljúft var múrsvölunnar káta kvak
á milli stórskotanna þrumuþyta,
hve fagurt var þá liðnu daga,
Lífið.
Aldrei skein, aldrei, sól með sömu dýrð
og sú er skein á eydda borg, er fólkið
úr kjöllurunum skreið á fjórum fótum
og sagði hissa: Sólin skín þá enn!
Eggjunarræður hlumdu.
Herir eyddust.
En liðsmennirnir lærðu að meta ilm
af litlu blómi, rétt fyrir árásina.
Menn voru í dögun dregnir út og skotnir. . .
En aðeins þeir fengu öðlast vissu um það,
hversu aprílmorgunn getur verið fagur.
Vorliljur glóðu í veikum morgungeislum.
Vindurinn bað: eitt augnablik, eitt enn!
Þeir kysstu og gátu ei slitið munn frá munni.
Þeir kvöddu og gátu ei losað mund úr mund.
Ástin var þeim: Ég á að deyja, hverfa!
Ástin var þeim: að brenna, fara í súg!
Ástin var þeim: Hvar ert þú? ó, hvar ertu?
Þeir unnu eins heitt og hjörtum manna er unnt
á þessum hnetti, stjörnu stríðs og blíðu.
Þau ár báru engir garðar gullin aldin.
Þá greru blóm og dóu hið sama vor.
Þá var ei kveðjan: Vertu sæll á meðan!
Þá var hún, bergmálandi og stutt: Far vel!
Lesið og undrizt!
Ykkur voru ei gefin
þau ár til lífs og dauða — og harmið það!
En yfir blikuðu eilífheiðar stjörnur,
og undir þeirra ró við gátum börn.
Af okkar þrám þið berið bjarma í augum.
Af byltingu okkar málið fékk sinn hljóm.
Langt fram í myrkur áranna, aldir og víddir,
eldgneistum sínum
stökkti okkar kulnaða líf gegnum tíma og tóm!
Ilya Ehrenburg var rússneskt skáld, f. 1891' í Kiev, af gyðinglegum
uppruna. Hann lifði stormasama tíð i föðurlandi sínu, tók bæði þátt
í byltingunni 1905 og 1917, var hnepptur í fangelsi, reyndi sult og
seyru, kennari um tíma og striösfréttaritari, en dvaldist líka i París
og víðar í Vestur-Evrópu.
Rekstrarskilyrði
fjölskyldulífsins
Oft er talað um að skapa
þurfi atvinnulífinu hag-
stæð rekstrarskilyrði. Á
þessu staglast stjómmála-
menn og athafnamenn
stanzlaust í fjölmiðlum og
frasinn er orðinn alkunnur.
Atvinnulífið er vissulega
undirstaða efnahagslegrar
velferðar og nauðsynlegt að skapa því sem
beztar aðstæður. Sjaldnar heyrist hins veg-
ar talað um að skapa þurfi hagstæð rekstr-
arskilyrði fyrir fjölskylduna, sem þó er álit-
in homsteinn samfélagsins, eða gengur að
minnsta kosti undir því nafni í ályktunum
stjórnmálaflokka.
Fjölskyldulífið á, eins og allir vita, rekstr-
arlega hlið og þess er skemmst að minnast
að bandaríski hagfræðingurinn Gary Becker
fékk Nóbelsverðlaun fyrir hagfræðikenning-
ar sínar um það hvers vegna fólk giftir sig,
skilur, eignast börn og fleira í þeim dúmum.
Að undanförnu hefur ýmislegt komið
fram, sem sýnir fram á að hið opinbera
velferðarkerfi leiði af sér að hefðbundið fjöl-
skyldumynztur sé á ýmsan hátt óhagkvæm-
ara en aðrir kostir. Þannig njóta einstæðir
foreldrar margháttaðra hlunninda umfram
hjón eða sambúðarfóUc, til dæmis forgangs
að dagheimilisplássi, niðurgreiddra dagvist-
argjalda, aðgangs að félagslegu húsnæði
og hærri barnabóta. Þetta er auðvitað til
þess ætlað í upphafi að hjálpa upp á sakirn-
ar vegna þess að ein fyrirvinna geti ekki
séð fyrir fjölskyldu. Hins vegar em veruleg
brögð að því að fólk misnoti kerfið og kom-
ist upp með það. Hjúskaparfólk getur aukið
tekjur sínar og réttindi að mun með því að
skrá sig sem skilið, að því er kom fram hjá
nefnd, sem fór ofan í þessi mál.
Hætt er við að fólk, sem fær skilnað af
fjárhagsástæðum eða lætur vera að skrá
sig í sambúð eða ganga í hjónaband til að
auka tekjur sínar til skamms tíma litið,
horfi framhjá ýmsum kostum, sem fylgja
hjónabandi eða skráðri sambúð. Þannig á
sambýlis- og hjónafólk erfðarétt og rétt til
makabóta og lífeyrisgreiðslna við fráfall
maka síns. Fólk, sem skráir sig sem ein-
stæða foreldra hefur engin réttindi af þessu
tagi og býr því við meira öryggisleysi, komi
eitthvað upp á.
Mergurinn málsins er þó að kerfið, eins
og það er í dag, veikir fjölskylduna sem
grunneiningu samfélagsins. Göt í kerfinu,
sem bjóða upp á misnotkun, eru eitt, annað
er sú tilhögun að gera óvígðri sambúð og
hjónabandi á margan hátt jafnhátt undir
höfði. Óvígð sambúð skapar ekki sama ör-
yggi í fjölskyldulífi og hjónaband gerir.
Hjónaband er ótvíræð yfirlýsing um að fólk
hyggist fylgjast að, hvað sem á bjátar. Því
miður tekst fólki ekki alltaf að standa við
þá yfírlýsingu, eins og fjöldi hjónaskilnaða
sýnir, en það ætti þá að minnsta kosti ekki
að kosta meira að vera giftur en skilinn.
Fólk hleypur heldur ekki fyrirvaralaust frá
hjónabandi; skilnaður krefst ákveðinna
formsatriða og sáttatilraunir eru lögboðnar.
í óvígðri sambúð — að ekki sé talað um
óskráða — er hins vegar veikara bindiefni,
ef svo má segja. Börnum hlýtur til dæmis
að þykja meira öryggi í því fólgið að foreldr-
ar þeirra séu giftir, heldur en að þeir búi
bara saman eða að jafnvel megi ekki segja
frá því að foreldramir búi saman, af því
að það er svo ópraktískt!
Heilbrigðisráðherrann hefur viljað taka á
málunum og koma í veg fyrir misnotkun
velferðarkerfisins. Meðal tillagna hans er
að tengja barnabætur og barnabótaauka
ekki við hjúskaparstöðu heldur tekjur, og
væri slíkt áreiðanlega til bóta. Hins vegar
mætti gjaman ganga lengra og haga því
til dæmis þannig til, að veruleg skattaleg
hlunnindi fylgdu því að ganga í hjónaband.
Gerðir fólks ráðast að miklu leyti af fjár-
hagslegri afkomu þess, og ef hægt er ýta
undir festu í fjölskyldulífinu með því að
skapa því hagstæð rekstrarskilyrði, ættu
stjórnmálamenn ekki að hika við að taka
þann kost. ,
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21.NÓVEMBER 1992 3